«چون باد، چون موج»

نویسنده: استفانو بولونینی

ترجمه‌: مهیار علینقی

ناشر: ماهی، زمستان 1396

124 صفحه، 12000 تومان

***

«چون باد، چون موج» با عنوان فرعی «داستان‌هایی از قلمرو سرکوب‌شدگان» روایت‌هایی کوتاه، داستانی و البته روان‌کاوانه است. استفانو بولونینی روانکاوی است که ترجیح داده است به جای نوشتن مقالات علمی، و نگارش متونی مملو از اصطلاحات تخصصی و خشک و بی روح، داستان‌هایی تاثیرگذار بنویسد. او با نثری استعاری-شاعرانه داستان‌هایی را به گوش مخاطبانش می‌رساند که سرشار است از نکات مهم در موضوعی که عنوان کتاب به خوبی از پس توصیف آن برآمده است: «داستان‌هایی از قلمرو سرکوب‌شدگان».

اوئن رنیک، استفانو بولونینی را روانکاوی از دوره‌ی رنسانس می‌داند که راه خود را از روانکاوانی که داده‌های تحقیقاتی‌شان را با داده‌های علومی نظیر فیزیک و شیمی برابر دانسته‌ا‌ند، جدا کرده است. او درباره‌ی این کتاب بولونینی می‌نویسد: «نوشته‌های کوتاهی که در این مجلد آمده‌اند همان‌قدر داستان کوتاهند که مقاله یا پژوهش‌های روانکاوانه.»

بولونینی، خود درباره‌ی این کتابش گفته است: «بگذارید تکلیف یک چیز را از همین ابتدا روشن کنیم: من روانکاوم، اما در این کتاب چیزی از زندگی بیمارانم خواهید یافت.» او پیرامون ادبیات علمی متون این چنینی، چنین توضیح داده است که «حتی خوش خلق‌ترین روانکاوان نیز،هنگام خواندن بعضی آثار نظری یا بالینی که بی شک ارزش علمی دارند، مثل باربران محلی کوه‌های هیمالیا گام برمی‌دارند که باید در ارتفاع هفت هزارمتری، بدون وسیله‌ی تنفسی، از جایی به جای دیگر بروند.»

در واقع «چون باد، چون موج» مجموعه روایت‌هایی است که ذیل مفاهیم مهم روانشناسی به رشته‌ی تحریر درآمده‌اند. استفانو بولونینی در این کتاب با این که از قصه‌ها و پرونده‌های بیماران خود بهره نبرده است، سعی کرده است موقعیت‌های مختلفی خلق کند که در هر کدام از آن‌ها یک آسیب، بحران یا خلا روانی-ذهنی جلوه‌گر شود. او با این همه، آن قدر به ساخت روایی و قالب داستانی این کارها وقع گذاشته است که بتوانیم کتابش را یک مجموعه داستان توصیف کنیم. خود او در یادداشتی که مخاطبش، مخاطبان فارسی زبانِ کتابش هستند به سنت قصه‌گویی شرقی-ایرانی و آثاری نظیر «هزار و یک شب» اشاره کرده است و گفته است که «ما ایتالیایی‌ها ایران را سرزمین موعود قصه‌گویان می‌دانیم.» با این توضیح باید گفت، استفانو بولونینی در هنگام نگارش کتاب «چون باد، چون موج» روانکاوی قصه‌گوست که مسائلی نظیرماجراجویی، تنگ نظری، قهرمان‌گرایی، تخصص‌گرایی یا عشق را در هیات قصه یا خاطره درآورده است.

این کتاب بولونینی شامل 10 داستان می‌شود که عبارتند از: سگ قفقازی غول پیکر، چون باد؛ چون موج، معلم-دانشمند، مجموعه‌دار، جایی که زندگی می‌کنیم، نجاتت می‌دهم، یک رسالت خطیر، تنها نمونه‌ی موجود در ایتالیا، درمان درد عشق و درخت‌ها.

اگر بخواهیم موضوعی کلان و یگانه را به عنوان مهم‌ترین وجه تماتیک داستان‌های بولونینی عنوان کنیم، باید از آنچه معمولا مشقت و رنج زندگی می‌نامیم، حرف بزنیم. موضوع دیرینه‌ای که نه تنها ادبیات، که همه‌ی علوم به نحوی از انحاء در ارتباط با آن شکل گرفته‌اند. آنچه در داستان‌های نویسنده‌ی کتاب «چون باد، چون موج» اهمیت پیدا می‌کند نه مشقت و رنج به خودی خود که نحوه‌ی مواجهه با آن است. نویسنده‌ی کتاب معتقد است بسیاری از آدم‌ها در مواجهه با رنج چنان به ورطه‌ی افسردگی می‌افتند که کاملا در بربار مشکلات دست و پا بسته می‌شوند. در این میان گروهی دست به دامان فلسفه می‌شوند و بعضی نیز در تقلای آن‌اند که به واسطه‌ی هنر از مصیبت‌های زندگی خلاصی پیدا کنند. اما واکنش دیگر می‌تواند این باشد که این رویدادِ همیشگی را بپذیریم و درباره آن بیشتر غور کنیم. داستان‌های کتاب «چون باد، چون موج» هر یک به شیوه‌ای درباره‌ی مشقتِ پذیرش واقعیت می‌اندیشند.

یکی از نکات قابل توجه کتاب بولونینی به طرز نگاهِ او به شرایط بغرنج برمی‌گردد. اگر شما تجربه احتمالی رفتن به مطب روانکاوان را داشته باشید این ویژگی استفانو بولونینی برای‌تان جالب خواهد بود. معمولا روانکاوان با پیش‌فرض‌های متقنی به سراغ بیماران‌شان می‌روند. بعضی از این روانکاوان که قطعا در زمره‌ی روانکاوان تراز اول و حاذق قرار نمی‌گیرند حواس‌شان هست که در شرایط و موقعیت‌های مختلفی جمله قصارهایی درباره‌ی زندگی، موفقیت و خوشی برای بیمارانشان ایراد کنند. بولونینی با داستان‌های این کتاب ثابت کرده است که در این جرگه قرار نمی‌گیرد. او حتی پیش از شروع داستان‌ها اعتراف می‌کند که «هیچ کس از مشقت پذیرش واقعیت خلاصی ندارد...» و در داستان‌هایش نیز همیشه به دنبال ردی از گریزِ سوژه‌هایش از موقعیت‌های خطرناک است. واکنش سوژه‌های داستانی بولونینی البته که بدیهی یا به عبارت بهتر طبیعی است. خیلی از آدم‌ها این تجربه را به کرات لمس کرده‌اند: فرار از شرایطِ پیچیده. «چون باد، چون موج» شامل داستان‌هایی می‌شود که شرایط را به خوبی توصیف کرده‌اند، و از آن مهم‌تر گاه به شکل مستقیم و گاه به طرز غیرمستقیمی راهکارهایی برای خلاصی پیشنهاد داده‌اند. این کتاب در تقلای آن است که مخاطبانش را به آرامشی طبیعی دعوت کند؛ آرامشی که به واسطه‌ی آن بتوان مشکلات را با نگاهی عمیق و مدبرانه بررسی کرد.