چالش های درمان ناباروری با رحم جایگزین/شرایط اهدای تخمک

دکتر فرهاد یغمایی مسئول کلینیک اهدا و درمان های جایگزین، با اشاره به پیشینه روش های رحم جایگزین و تخمک اهدایی در درمان ناباروری، گفت: نخستین گزارش های مربوط به حاملگی ناشی از اهدا به یک قرن پیش باز می گردد که خانمی نابارور با استفاده از گامت تازه توانست بارور شود.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا، با عنوان این مطلب که استفاده از تخمک اهدایی نیز پیشینه ای ۲۰ تا ۳۰ ساله دارد، افزود: بهره گیری از روش های درمان ناباروری به صورت اهدا و درمان های جایگزین از همان ابتدا از طریق افزایش آگاهی مردم نسبت به روش های درمان ناباروری شکل گرفت و در نتیجه باید گفت که افزایش آگاهی با توسعه سریع این تکنیک ها همگام شد، بنابراین هرگاه به هر دلیلی دسترسی به گامت مطلوب جهت انجام لقاح خارج رحمی برای زوجین نابارور وجود ندارد، درمان جایگزین استفاده از روش اهدا است. به این ترتیب افرادی که با درمان های سخت جراحی و دارویی امیدی به بارور شدن نداشتند، توانستند با استفاده از این تکنیک ها امید خود را نسبت به باروری افزایش دهند.

وی با اشاره به اینکه تکنولوژی های ناباروری در ایران به سرعت در حال پیشرفت و گسترش است، افزود: استفاده از روش اهدا در درمان ناباروری در ایران از حدود دو دهه قبل و از طریق برگزاری برخی همایش ها، سمینارها و نشست ها، مطرح و قانون اهدا جنین به زوجین نابارور پس از اخذ نظر اساتید، صاحب نظران، حقوقدانان همچنین فتوای مراجع تقلید از نظر شرعی و رعایت موارد قانونی ، در سال ۱۳۸۲ از سوی مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. یکسال بعد وزارت بهداشت آئین نامه ای را نیز به آن الحاق کرد که در حال حاضر تمامی مراکز مجاز و قانونی درمان ناباروری و اهدا جنین از این ساختار قانونی و آئین نامه ابلاغی آن بهره می گیرند.

یغمایی در ادامه تصریح کرد: پژوهشگاه و مرکز درمان ناباروری ابن سینا در واقع نخستین مرکز پیشتاز و پیشگام در ارائه درمان های جایگزین به زوجین نابارور است که با بهره گیری از پیشرفته ترین امکانات و تیم تخصصی این خدمات را به بیماران ارائه می دهد.

مسئول کلینیک اهدای مرکز درمان ناباروری ابن سینا خاطر نشان شد: در حالی که در بسیاری از کشورها همچون کشورهای اروپایی از جمله اتریش، نروژ، آلمان، انگلستان و... ممنوعیت ها و محدودیت های قانونی در استفاده از جنین اهدایی در جهت درمان ناباروری هست، در قانون مترقی و جامع کشور ما این محدودیت ها وجود ندارد تا بتواند در جهت رفع مشکل زوجین نابارور راه گشا باشد و آن را برطرف کند.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا در خصوص گردش کار زوجین به هنگام مراجعه جهت دریافت خدمات اهدا گفت: در واقع تفاوت زیادی بین آنچه که در برخی کلینیک های اهدا رخ می دهد با آنچه که باید در یک کلینیک استاندارد اهدا اتفاق بیفتد، وجود دارد. فرآیند دریافت «گامت» و اهدا جنین، بسیار پیچیده، زمان بر و حساس است. بنابراین زوجینی که می خواهند از خدمات این کلینیک بهره مند شوند نه تنها سلامت جسمانی شان بلکه از نظر سلامت روان نیز باید شرایط مناسب و لازم را داشته باشند تا بتوانند این مسیر دشوار را شروع کنند و به پایان برسانند. در هر صورت ما به عنوان یک تیم پزشکی باید اطمینان حاصل کنیم که توانسته ایم تمامی موارد و نکات لازم از جمله مسایل حقوقی، شرعی و همچنین مخاطرات آن را برای زوجین بازگو کنیم و آن ها با آگاهی کامل رضایت دهند تا وارد روند درمان شوند.

یغمایی افزود: هنگامی که مشخص شود که برنامه درمانی زوجین مربوط به اهدا است به کلینیک اهدا ارجاع می شوند و در ابتدا یک مشاوره آغازین صورت می گیرد و کلیات روش درمان ناباروری از طریق اهدا برای آنها شرح داده می شود و به سئوالات آنان نیز پاسخ داده می شود و سپس به مشاور حقوقی معرفی می شوند. در این مرحله پس از آن که زوجین از تصمیم خود جهت دریافت درمان به روش اهدا اطمینان یافتند، زوجین را از لحاظ داشتن سلامت متعارف و نداشتن بیماری صعب العلاج مورد بررسی قرار می دهیم که بر اساس آئین نامه وزارت بهداشت صورت می گیرد و پس از آن زوجین وارد مرحله دریافت خدمات اهدا می شوند و با استفاده از اطلاعاتی که زوجین در اختیار داریم با مراجعه به بانک هایی که در اختیار داریم، جنین مناسب را انتخاب می کنیم تا از طریق آماده سازی در اتاق عمل، انتقال جنین به رحم خانم انجام شود.

وی در خصوص میزان زمان انتظار جهت دریافت خدمات اهدا تشریح کرد: می توان گفت میانگین سه ماهه مورد نیاز است تا هم زوجین با اطمینان تصمیم گیری کنند و ما هم به عنوان بخش درمان پس از مشاوره ها و بررسی های لازم به این نتیجه برسیم که درمان را انجام دهیم. خوشبختانه با تاسیس بانک های اهدایی که در مرکز درمان ابن سینا وجود دارد به صورت استاندارد میانگین زمان جهت دریافت تخمک سه ماهه و برای دریافت جنین اهدایی حدود ۳ الی ۶ ماه است.

مسئول کلینیک اهدای مرکز درمان ناباروری ابن سینا با بیان اینکه برخی زوجین جهت استفاده از خدمات اهدا دچار تردید هستند و وظیفه ما پاسخ به سوالات و رفع تردیدهای آنها است، گفت: در ابتدا ما باید قانع شویم که بچه دار شدن زوجین در جهت تعالی کیفیت زندگی آنهاست و اگر نتیجه مثبت بود پس از انجام مراحل لازم، آمادگی ارائه خدمات به زوجین وجود دارد. اما از سوی دیگر زوجین نیز باید میان بچه دار شدن و بهبود کیفیت و تعالی زندگی خود به یک نتیجه واحد برسند و پس از دریافت پاسخ سوالات خود از سوی متخصصان، مشاوران و کارشناسان ما در صورت رفع شک و تردید ها با اطمینان آمادگی خود را جهت دریافت خدمات اهدا اعلام کنند.

یغمایی در تشریح چالش های موجود در استفاده از رحم جایگزین برای بچه دار شدن زوجین عنوان کرد: گرایش به داشتن فرزند بدون تجربه حاملگی از جمله چالش های مربوط به روش درمان ناباروری با استفاده از رحم جایگزین است که سبب شد برخی از واسطه ها به این موضوع وارد شوند و باعث شکل گیری اصطلاح غیر علمی رحم اجاره ای شد. با اعتقاد به سوء استفاده از مقام زن و نادیده گرفتن کرامت انسانی این موضوع از نظر اخلاقی و شرعی مورد بحث و انتقاد قرار گرفت. هرچند در کشور ما استفاده از این روش درمانی در چارچوب ضرورت های درمان نه تنها ممنوعیت اخلاقی ندارد بلکه به آن توصیه نیز شده است، بنابراین موضوع رحم جایگزین از جمله اقدامات نوع دوستانه و ایثارگرانه است که می تواند از سوی یک زن صورت پذیرد.

وی در ادامه تاکید کرد: درمان رحم جایگزین در واقع یک روش تخصصی و پیچیده است که حتما باید در مراکز جامع درمان ناباروری انجام شود زیرا کوچکترین اشتباه در انجام این درمان برگشت ناپذیر خواهد بود، بنابراین با توجه به حساسیت بالای آن باید درمان در مراکز درمانی معتبر، جامع و چند تخصصی صورت پذیرد.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا با اشاره به اینکه در حال حاضر روش درمان رحم جایگزین در کشور ما بر خلاف تخمک و جنین اهدایی فاقد یک قانون مدون و نوشته شده است، تصریح کرد: استفاده از رحم جایگزین بر مبنای عرف و تکنیک پزشکی و حکم شرعی از سوی مراجع در کشور ما اجرا می شود و امیدوارم به زودی قانون مدونی برای استفاده از رحم جایگزین در کشور ما نوشته شود تا زوجین بتوانند با چالش های پیش آمده در این خصوص مواجه شده و آن را برطرف کنند.

یغمایی با بیان اینکه رحم جایگزین توافق میان خانم صاحب رحم با یک زوج نابارور است که قرار می گذارند فرزند آن ها را در رحم خود پرورش دهد و پس از زایمان فرزند را به زوج نابارور تحویل دهد، افزود: از آنجا که درمان به روش رحم جایگزین یک روش ارزان نیست باید تمام مشکلات و موانع برای زوجین شرح داده شود تا زوجین پس از آگاهی کامل جهت استفاده از این روش تصمیم گیری کنند. همچنین زوجین باید بدانند بر خلاف روش درمان ناباروری از طریق تخمک اهدایی و جنین اهدایی که حفظ محرمانگی یک رکن اصلی است در رحم جایگزین محرمانگی وجود ندارد و زوجین با فرد صاحب رحم در ارتباط و تعامل هستند.

دکتر مژده ذنوبی جراح و متخصص زنان و زایمان و ناباروری و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروی و سقط مکرر ابن سینا، گفت: افرادی که به صورت مادرزادی رحم ندارند و یا بعد از خونریزی های پس از زایمان، تومورها و ... رحم آن ها برداشته شده و آسیب دیده است و قابلیت انتقال جنین نیز ندارند، کاندید استفاده از رحم جایگزین هستند.

وی در ادامه افزود: پس از انجام آزمایشات هورمونی و در همان ویزیت اول و دوم، یائسگی زودرس بیمار در زنانی که قبل از چهل سالگی دچار این مشکل شده اند، تشخیص داده می شود. بنابراین در این افراد به علت بالا بودن سطح هورمون ها، انجام عمل IVF نیز کمک کننده نیست و تنها اقدام درمانی برای این بیماران استفاده از تخمک اهدایی است و این افراد کاندید دریافت تخمک اهدائی هستند.

این جراح و متخصص زنان، زایمان و ناباروری تاکید کرد: با توجه به اینکه زنان مبتلا به یائسگی زودرس، مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند، باید بعد از انجام بررسی های ژنتیکی، اقدامات لازم جهت پیشگیری از پوکی استخوان قبل از دریافت خدمات تخمک اهدایی در مورد ایشان انجام شود.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا در پایان و درتشریح دیگر بیمارانی که می توانند از تخمک اهدایی جهت بچه دار شدن استفاده کنند، گفت: زنانی که بافت تخمدان آنها بر اثر ابتلا به برخی سرطان ها و درمان های آن دچار آسیب شده و دیگر امکان باروری ندارند و یا تخمک آنها از کیفیت خوبی برخوردار نبوده و عمل IVF نیز با موفقیت انجام نشود، می توانند از خدمات تخمک اهدایی استفاده کنند. البته در بسیاری از موارد بیمار قبل از انجام رادیوتراپی و شیمی درمانی و یا اعمال جراحی که ممکن است به بافت تخمدان آسیب وارد شود می توانند با مراجعه به مراکز درمان ناباروری، فریز تخمک و حتی بافت تخمدان را انجام دهند تا پس از به دست آوردن سلامت و طی مراحل درمان بیماری از قدرت باروری خود استفاده کنند. همچنین در زنانی که دیر ازدواج کرده و سن آنان بالا رفته نیز می توانند از تخمک اهدایی جهت درمان ناباروری استفاده کنند، زیرا شانس باروری از این طریق به صورت معمول بالا است.