رابطه نظام اجتماعی و بحران اقتصادی از دیدگاه جامعه‌شناسی

به گزارش فانوس، سید حسین فخر زارع در توصیف جامعه از لحاظ جامعه شناسی، اظهار کرد: به لحاظ جامعه شناختی، جامعه عبارت است از کنش‌ها و واکنش‌ها یا فعل و انفعالاتی که از طریق ساختارها و افراد بر یک دیگر اعمال می شود. به عبارتی افراد چه واکنش هایی نسبت به ساختارها دارند و همچنین به صورت متقابل ساختار ها چه واکنشی نسبت به افراد دارند.

وی افزود: جامعه؛ کنش‌های اجتماعی حاصل جمعی از این فعل و انفعالات است. در هر شرایطی که جامعه قرار می گیرد چه در شرایط اقتصادی، فرهنگی و بحران های سیاسی این دو عنصر(فرد و ساختار) باید به طور فعالانه با هم، هم پوشانی لازم را داشته باشند.

عضو هیئت علمی گروه فرهنگ پژوهیِ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، عنوان کرد: انتظار اینکه فقط یک سویه جامعه راپیش ببریم، مثلا انتظار مردم فقط از ساختارها و حاکمیت و دولت باشد، انتظار نابجایی است، اینکه یک شهروند فقط انتظار داشته باشد که حاکمیت کاری کند و دست رویه دست بگذارد و توقعات زیادی داشته باشد بدون اینکه کاری در قبال ساختارها و جامعه انجام دهد، اشتباه است، وبالعکس، انتظار ساختارها و حاکمیت از عاملیت‌ها وشهروندان بدون اینکه کاری انجام دهند، انتظار نابجایی است.

سبک زندگی اسلامی حاصل تلفیق دو عنصر مردم و حاکمیت است

فخر زارع با تاکید بر سبک زندگی اسلامی که حاصل تلفیق دو عنصر مردم و حاکمیت است، افزود: در اندیشه اسلامی، مردم نسب به حاکمیت وظایفی را دارند و حاکمیت نیز در قبال مردم تعهداتی دارد، چون نظام کشورما نظامی نیست که فقط منفعت های فردی را در نظر داشته باشد و درابتدای انقلاب نیز گفته شده است که این نظام یک نظام اسلامی متعهدانه است، پس در قبال تعهد و آرمان هایی که در نظر گرفتیم باید پاسخگو باشیم، پس هر دو عنصر ساختار و افراد باید از مفاد این تعهد به خوبی اگاه باشند و به آن عمل بکنند.

این جامعه شناس بیان کرد: در مواجعه با این شرایط بد اقتصاد و هر شرایط بحرانی اجتماعی مهم شیوه مقابله است، نباید صرفا موانع اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را بر سر راه کشور ببینیم، بلکه موانع روانشناختی نیز به همان میزان اهمیت بالایی دارد.

ترس از فقر، مردم را به فقر می کشاند

فخر زارع با اشاره به سخن امام علی(ع) «الناس من خوف الذل فی ذل ومن خوف الفقر فی فقر» عنوان کرد: مهم ترین دلیل فقر مردم، بحران اقتصادی که جامعه دچار آن شده، نیست، این حالت روانشناختی و خوف و ذهنیت فقر است که در زندگی مردم تاثیر میگذارد، چون ذهنیت و روان مردم آلوده ذلت و فقر شده است، همین ترس از فقر، مردم را به خفت می کشاند، این ذهنیت مردم و نظام روانشناختی مردم دراین شرایط اقتصادی بحرانی، باید از آلودگی ها نجات پیدا کند.

عضو هیئت علمی گروه فرهنگ پژوهیِ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، گفت: هر نظام اجتماعی متشکل از دو طیف و اجزای ساختاری است؛ اولی ساختار فرهنگی است که در حوزه تفکر و گفت‌وگو و تولید اندیشه و بعد نمادین حیات اجتماعی است، دیگری ساختار اجتماعی است که حوزه تعاملات است و طبق آن در الگوهای نهادی باید هماهنگی وجود داشته باشد.

دلیل اصلی بحران‌ها عدم هماهنگی ساختار فرهنگی و اجتماعی است

وی افزود: این دو طیف همواره باید باهم عمل کنند، امروز در کشور ناهماهنگی بین این دو طیف از ساختارها را شاهد هستیم، اگر این دو همزمان با هم حرکت نکنند یک نابسامانی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بوجود می آید، اگر فرهنگ در ذهنیت مردم در وظیفه خود موفق نباشد و از نهاد های اجتماعی عقب بماند ممکن است سنت‌گرایی خشن و مناسِک گرایی، کنش غالب مردم شود، از طرفی اگر ساختار ها موفق نباشند و از فرهنگ عقب بمانند هنجار شکنی ها و بدعت ها و نو آوری ها بوجود می آید.

این جامعه شناس گفت: اگر هر دو به خوبی کار نکردند ما دچار وا پس گرایی و بحران و نابسامانی می شویم، دلیل اصلی بحران های اقتصادی و فرهنگی ما هماهنگ وهم ردیف نبودن این ساختارها است و اگر این اجزا هماهنگ کار می کردند ما هیچ گاه دچار وا پس گرایی نمی شدیم.

نمی‌شود از مردم توقع حمایت و صبوری داشت ولی تعهدات حاکمیت زمین بماند

فخر زارع با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری، افزود: مقام معظم رهبری در پیام های اخیر فرمودند که پشت دولت را نباید خالی کرد، از آن طرف مکرر به دولت سفارش می کند که از ملت حمایت کند، نمیشود که از مردم فقط توقع حمایت و صبوری خواست ولی تعهدات حاکمیت و دولت بر زمین گذاشته شود، آنها با مردم عهد بستند که با مردم باشند ولی متاسفانه این دغدغه در ذهن دولت مردان دیده نمی شود، مردم هم وقتی حمایت کارگزاران را ببینید حتما از دولت و حاکمیت حمایت می کنند و پشت دولت را خالی نمی کنند، در برنامه هایی که تا الان اجرا شده، دولت و ساختارها تهعداتی دادند که باید به آن ها عمل کند.

فخر زارع ادامه داد: در نهج البلاغه، حضرت علی(ع) در نامه ای به مالک اشتر فرموده اند که مردم در قبال حاکیمیت وظایفی دارند و تو حاکمیت هم در قبال مردم وظایفی داری، تو وظایفت بیش از مردم است و باید اقدام کنی تا اعتماد مردم جلب شود، در دوران جنگ تحمیلی نه تنها در زمینه های اقتصادی، بلکه مردم نفس و جان و آبرویشان را برای نظام فدا کردند، چون حاکمیت و دولت بیشتر در اندیشه مردم بود، متاسفانه امروز بیشتر نا بسامانی ها و اختلاس از ناحیه کارگزاران مشاهده می شود، بیشتر رانت خواری ها در دستگاه های اداری اتفاق می افتد و مطمئننا مردم در این اوضاع بد اقتصادی، کمتر دخیل هستند.

عضو هیئت علمی گروه فرهنگ پژوهیِ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، اظهار کرد: در اغلب استان ها کالاهایی مانند آهن و پوشاک و سکه احتکار می شود، دلیل تزریق نشدن این مواد احتکاری به جامعه، عدم کنترل منافذ احتکاری از طرف حاکمیت و دولت است. به اعتقاد من این دوساختار یعنی مردم و حاکمیت، اگر با همکاری هم و در موازات هم حمایت هایی از زوایای مختلف داشته باشند، مطمئنا جامعه به سامان خوبی می رسد، به شرط اینکه حاکمیت و دولت بتواند منافذ اصلی اقتصادی و سیاسی را کنترل کند و کنترل شده قدم بردارد حمایت ها دو جانبه می شود. اگر حمایت ها دو جانبه شود الگوهای واحدی برای خلاها مطرح می‌شود که هم آسیب ها و هم حل و دفع آنها را می شناسد.

تا آسیب ذهنی مردم برطرف نشود، شرایط بد اقتصادی و سیاسی و فرهنگی حل نخواهد شد

این جامعه شناس تاکید کرد: حضرت امیر المومنین در نامه ای به حاکم بحره می نویسد "من شنیدم که شما در یک مهمانی شرکت کردید که در این مهمانی چند نوع غذا سر سفره بوده است، اگر باز هم همچین رفتار هایی ببینم تو را عزل می کنم". مردم چگونه به کارگزار و مدیری که رانت های آنچنانی خورده است و نمی شود او را کنترل کرد و به دست محاکمه سپرد اعتماد کنند؟

وی تصریح کرد: به لحاظ جامعه شناختی هروقت این دو جزء، هم جهت حرکت نکنند، عوامل دیگر این نا‌بسامانی را تشدید می کند، مثلا در شبکه های اجتماعی و گروه های جمعی، حرف مخالفت ها دیده می شود، متاسفانه در تحلیل ها، متخصصان در مورد وضعیت بد اقتصادی و سیاسی هم جهت با مخالفین حرکت می کنند، همه این ها به این دلیل است که حاکمیت و دولت نتوانسته از مردم حمایت کنند و مردم هم برای حمایت منتظر اقدامات حاکمیت هستند، درد اصلی جامعه ما ناهماهنگی و نا هم ردیف بودن این دو طیف است که باعث شده ذهن مردم آلوده شود، امروز از لحاظ روانشناختی ذهن مردم دچار آسیب شده است و تا این آسیب ذهنی مردم حل نشود هیچ شرایط بد اقتصادی و سیاسی و فرهنگی حل نخواهد شد.