«مهمان‌کشی» از شمال تا جنوب/سیاهچاله پرندگان مهاجر بزرگتر می‌شود

خبرگزاری مهر، گروه جامعه- مسعود بُربُر: پهنه‌ای آبی از دور پیدا می‌شود؛ از بالا که نگاه کنی آفتاب بر سطح آب برق می‌زند و نسیم بر سطح آب‌های کم‌عمق تالاب موجی نرم شکل می‌دهد. دورتادور آبگیر را نیزارها و درختچه‌ها گرفته‌ و هر از گاه پرنده‌ای شناور سر در آب می‌برد و با غذایی در دهان سر بیرون می‌آورد. برای پرنده‌ای که از این بالا نگاه می‌کند، همه چیز نوید استراحتگاهی آفتابی و دلنشین را می‌دهد، از پسِ هزاران کیلومتر پرواز. اما برای پرنده‌شناسان، ایران استراحتگاهی است با چهار میلیون مسافر، که تنها نیمی از مسافرانش زنده از آن بر می‌گردند. باقی مسافران به بازارهای محلی می‌روند، پَرکنده و بی‌سر.

آن‌گونه که اسماعیل کهرم، پرنده‌شناس و مشاور سازمان حفاظت محیط زیست، به خبرنگار مهر می‌گوید از حدود ۴.۵ میلیون پرنده که حدس می‌زنیم به طور متوسط هر سال وارد کشور می‌شود، یک میلیون پرنده تنها در شمال کشور در منطقه فریدون‌کنار، سرخرود و ازباران از بین می‌رود؛ اما حالا تنها شمال کشور نیست که قتلگاه پرندگان شده است. سیاهچاله‌ی پرندگان مرزهایش را تا خوزستان گسترانیده است!

صداهای ترسناک ضجه و مرگ ​

در شمال دامگاه و تور هوایی به انتظار پرندگان نشسته و در جنوب برای پذیرایی از میهمانان محمیه بر پا کرده‌اند. شکارچیان با خاکریزی و آب‌دزدی آبگیرهایی کم‌عمق درست می‌کنند و در آن‌ها مقدار زیادی شلتوک و گندم برای پرنده‌ها می‌ریزند و با چوب‌های مخصوص توری بزرگ در زیر آب نصب می‌کنند. سیمی بلند و قوی هم تور را به پنهانگاه شکارچی وصل می‌کند که به محض کشیده شدن، تور را آشوویتس پرندگان می‌کند. قفسی که با هُف‌هُف بال و جیغ جیغ فریاد پرندگان به جهنمی انباشته از صداهای ترسناک ضجه و مرگ بدل می‌شود.

یک فعال محیط زیست خوزستان در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: علاوه بر صید ماهی با آلات برقی اکنون شکار پرندگان هم در خوزستان افزایش یافته است. طی بازدید فعالان محیط زیست از شهرستان گتوند مردم از این وضعیت خیلی گله‌مند بودند.

ناصر عبیات تأکید می‌کند: متأسفانه صید ماهی با آلات برقی در نزدیک سد گتوند و نزدیک خود رودخانه دز و کارون و کرخه در شمال خوزستان و صید بی‌رویه پرندگان چه با اسلحه شکاری چه به صورت محمیه روزانه دویست تا سیصد پرنده در هر محمیه را در دام می‌کشد.

وی تصریح می‌کند: الان بازارهای سوسنگرد، بازار کیان اهواز، تالاب شادگان و حتی شمال استان خوزستان کلاً پر از پرندگان مهاجر هستند. بخش بزرگی از پرندگان مهاجر که به خوزستان آمده‌اند با شکار بی‌رویه به‌خصوص در شمال خوزستان استقبال شده‌اند.

دبیر کمیته حقوقی شبکه تشکل‌های محیط زیستی خوزستان نیز در این باره به خبرنگار مهر توضیح می‌دهد: هر ساله در فصل حضور پرندگان مهاجر در خوزستان در تالاب شادگان و بعد در تالاب بامدژ متأسفانه حجم وسیعی از پرندگان حمایت‌شده و در معرض انقراض و حرام‌گوشت صید می‌شود و محل عرضه هم بازار مرکزی شادگان و بازار کیان اهواز است. در سوسنگرد هم بازار دیگری هست.

محمد داسمه تصریح می‌کند: البته پرنده‌ای که به این بازارها می‌آید از شهرهای دیگر هم هست. در خصوص بازار کیان دو موضوع مهم است. یکی اینکه عرضه این پرندگان کاملاً ممنوع است یعنی هم نیروهای یگان حفاظت محیط زیست، هم نیروی انتظامی و هم اجراییات شهرداری اهواز مکلفند با این جرم مشهود برخورد کنند. از سوی دیگر تهدید علیه بهداشت عمومی هم هست از این باب که در چند سال اخیر سازمان دامپزشکی اعلام کرده که بسیاری از این پرندگان ناقل بیماری انفلوانزا هستند.

وی تأکید کرد: از حدود چند ماه پیش من به وکالت چند انجمن محیط زیستی دقیقاً در خصوص بازار کیان اهواز و نسل کشی پرندگان مهاجر طرح شکایت کردیم و پرونده در شعبه دادگاه کیفری ۲ اهواز است. دادگاه کیفری ۲ به این دلیل که جزو جرائم تعزیری درجه ۷ و ۸ می‌شود و ما قاطعانه این موضوع را پیگیری می‌کنیم. مکاتبه‌ای هم با آقای گراوند معاون دادستان خوزستان داریم که در دیدار حضوری قول دادند هم به شهرداری و هم نیروی انتظامی و هم یگان حفاظت محیط زیست دستور برخورد می‌دهند و تلاش می‌کنیم دستور جدیدی در خصوص برچیدن بازار کیان اهواز هم بگیریم.

داسمه تأکید کرد: البته نگاه کنترلی دولت نباید علیه این‌ها تنها باشد، باید علیه آن‌هایی باشد که دامگاه درست کرده‌اند و در تالاب بامدژ حتی یک قسمت را با بیل مکانیکی خاکریزی کرده و آبگیر مصنوعی درست کرده‌اند و این‌ها را به دادسرا هم گفته‌ایم.

با تمام قوا برخورد می‌کنیم

مدیرکل محیط زیست خوزستان در پاسخ به اینکه واکنش این اداره کل نسبت به این موضوع چه بوده است به خبرنگار مهر می‌گوید: استان خوزستان یکی از غنی‌ترین استان‌های کشور از نظر تنوع اقلیمی است، مساحت زیادی از شمال استان را منطقه کوهستانی زاگرس تشکیل می‌دهد، در این منطقه پنج رودخانه بزرگ جاری است که طول آنها ۲۵۰۰ کیلومتر است. برای درک این فاصله توجه کنید که فاصله اهواز تا تهران ۸۹۰ کیلومتر است و فاصله تهران تا مشهد ۱۰۰۰ کیلومتر؛ یعنی طول این رودخانه‌ها میزانی بیش از مسافت بین اهواز و مشهد است. با در نظر گرفتن دو ساحل این رودخانه تصور کنید که چه نیرویی برای کنترل این مسیر نیاز داریم.

احمدرضا لاهیجان‌زاده اضافه می‌کند: از سوی دیگر بیشترین مسافت تالاب‌های کشور هم در استان خوزستان است، مساحت تالاب شادگان به تنهایی برابر است با مساحت کل استان البرز که ۵۳۰ هزار هکتار است، به این‌ها باید ۲۳۰ کیلومتر طول سواحل و خوریات هم اضافه کنیم. تنوع آبزیان و پرندگان در تمامی این زیستگاه‌ها وجود دارد و نیازمند کنترل است.

وی تأکید می کند: پس از آبگیری هورالعظیم که یکی از موفقیت‌های بزرگ دولت یازدهم و دوازدهم بود که ۷۰ درصد از مساحت کل تالاب که حدود ۱۰۰ هزار هکتار می‌شود به زیر آب رفت، در اولین سال آبگیری تقریبا ۵۵ هزار پرونده در هورالعظیم سرشماری کردیم، سال بعد ۱۵۰ هزار پرنده در سرشماری شناسایی شد و در سال گذشته ۲۵۰ هزار پرنده فقط در هورالعظیم سرشماری کردیم که این مسئله نشان‌دهنده آن است که منطقه به شرایط زیستگاهی طبیعی خود باز می‌گردد. در خصوص صید ماهی هم همین گونه است، سه سال پیش ما هیچ پروانه‌ای برای صید ماهی نمی‌دادیم زیرا هیچ ماهی‌ای در تالاب وجود نداشت؛ اما در سال گذشته ۳۲۰ پروانه صید ماهی صادر کردیم.

مدیرکل محیط زیست خوزستان ادامه می‌دهد: از زمانی که هورالعظیم آبگیری شد، یک حجم خیلی سنگین کاری بر کار محیط بانان ما اضافه شد، نخست این که تا سال ۱۳۹۰ منطقه هور العظیم یک منطقه نظامی بود و دژبانی‌های ارتش و مرزبانی اجازه هیچ گونه ترددی را در تالاب نمی‌دادند اما بعدها که شرایط جنگی و مسائل امنیتی کاهش یافت، ارتش منطقه تالابی را ترک کرد و به مرزبانی تحویل داد و مرزبانی هم بر نقطه صفر مرزی مستقر شد؛ بنابراین تالاب آزاد و سپس آبگیری شد و یک منطقه وسیع با اکوسیستم ویژه به زیستگاه‌های استان اضافه شد، از این رو مردم محلی و حتی از شهرهای اطراف برای صید پرنده به هورالعظیم هجوم آوردند، از سوی دیگر برنامه‌ریزی‌های ما برای مقابله از سه سال پیش انجام شد. در ابتدا درگیری‌های کمتری داشتیم چون منطقه هنوز خیلی شناخته نشده بود؛ اما از دو سال پیش و به ویژه سال گذشته هجوم بیشتر شد و ما هم نیروهای بیشتری به کار گرفتیم و درگیر شدیم.

لاهیجان‌زاده در خصوص اقدامات انجام شده گفت: در سال گذشته ابتدا یک پاسگاه ساختیم و یک پایگاه هم اضافه کردیم و با وجود کمبود شدید نیرو، از سرتاسر استان نیروهایمان را بسیج کردیم و اولویت را به منطقه هورالعظیم دادیم، نیروهای ما از جان مایه گذاشتند و با تمام توان وارد عمل شدند و راه‌های خروج را بستند. به این دلیل که منطقه در نقطه صفر مرزی قرار دارد، ما در سال گذشته تیراندازی، مصدوم و زخمی داشتیم؛ اما به یاری خدا کشته و شهید نداشتیم و توانستیم تا ۹۰ درصد از تخلفات را مهار کنیم.

وی درباره بازار کیان اهواز نیز می‌گوید: این بازارچه چند دهه قدمت دارد و اکنون سه چهار خانم مسن در آنجا پرنده می‌فروشند. در خصوص مسائل داخل شهری و بازارچه، شرایط ما مثل شرایط هور العظیم نیست و تابع مسائل درون‌شهری است. مجوز شورای تأمین می‌خواهد و در حوزه وظایف دامپزشکی و شهرداری قرار می‌گیرد. به دلیل آنفولانزای فوق حاد پرندگان، عرضه طیور به این صورت ممنوع است و ما هم این مسئله را مطرح کردیم؛ اما آنچه به این بازارچه می‌آید و به فروش می‌رسد که خیلی هم محدود است نباید نشان‌دهنده کم‌کاری نیروهای محیط زیست استان قلمداد شود. در تالاب بامدژ که آبگیری با مساحت ۲۵۰۰ هکتار است، ۵۴ هزار پرنده سرشماری کردیم. ما رتبه اول پرورش ماهی را در کشور داریم و تمام این پرورش ماهی‌ها، زیستگاه پرندگان است، اگر پاییز به خوزستان بیایید خواهید دید که تمام پرورش ماهی‌ها که ۱۳۵۰۰ هکتار مساحت دارد به علاوه دریاچه‌های پشت سدها چه زیستگاهی دارند.

لاهیجان‌زاده تصریح می‌کند: محدوده‌های آبی که ما داریم در هیچ جای ایران وجود ندارد، در مقابل این پهنه وسیع آبی یک بازارچه کیان وجود دارد که چند خانم مسن در آن تعداد محدودی پرنده می‌فروشند، این نشان می‌دهد که نیروهای ما چه زحمتی می‌کشند که تخلفی رخ ندهد؛ اما قطعا با توجه به شرایطی که ما از لحاظ تعداد نیرو، تجهیزات و امکانات داریم، آن ۱۰ درصد تخلف اجتناب‌ناپذیر است. ما ۷۰۵ ردیف پستی در خوزستان داریم که ۴۶۰ ردیف آن خالی است، اگر مجوز استخدام برای این ردیف‌های پستی به ما بدهند، اگر به ما اجازه خرید خودرو بدهند، ما همین تخلفات اندک را هم مهار خواهیم کرد.

وی با تأکید بر این که با تمام قوا و تا جایی که توانمان اجازه می‌دهد با متخلفان برخورد می‌کنیم می‌گوید: تمام نیروهای ما از جان مایه می‌گذارند، همه چیز خود را در طبق اخلاص گذاشتند و انجام وظیفه می‌کنند، هیچ گونه کوتاهی صورت نمی‌گیرد؛ اما انتظار داریم که دو کار انجام شود، نخست امکانات و تجهیزات ما افزایش یابد و دوم همه بدانند که این وظیفه تنها بر عهده محیط زیست نیست و همه باید همکاری کنند، آموزش نقش مهمی دارد، رسانه‌ها و صدا و سیما باید همکاری کنند و حتی نیروهای نظامی و انتظامی در صورت مشاهده می‌توانند وارد عمل شوند و از تخلف پیشگیری کنند.

سپر از دست مینداز که جنگ است هنوز

در ایران بیش از ۵۰۰ گونه پرنده داریم که حدود ۷۰ درصد از آنان پرندگان مهاجر هستند. هرساله با فرارسیدن فصل حضور پرندگان مهاجر در ایران، نگرانی فعالان محیط زیست از کشتار این پرندگان در شمال کشور دوباره آغاز می‌شود. رسانه ها تلاش می کنند تصویر انبوه پرندگانی را به تصویر بکشند که در دامگاه‌ها گیر افتاده و جیغ جیغ هزاران هزارشان سکوت شب را می‌درد و لاشه رنگینشان بی‌جان در بازارهای روز به فروش می‌رود اما عدم برخورد قضایی و قانونی با متخلفان به بهانه وابستگی «معیشت» مردم به این درآمد خونین باعث شده این فاجعه محیط زیستی در فریدون کنار متوقف نشود. اگرچه تلاش‌های قابل تقدیر یگان حفاظت محیط زیست استان خوزستان در برخورد با محمیه‌داران و تخریب دامگاه‌های صیادی طی سال گذشته موجب کاهش چشمگیر جمعیت پرندگان در بازار کیان اهواز شد اما انتظار می‌رود که امسال هم برخورد جدی و به موقع را در دستور کار خود قرار داده و مانع از کشتار بیش از پیش پرندگان مهاجر شوند.

آیا اکنون که در خوزستان هنوز «معیشت» مردم و آن هم به گستردگی منطقه فریدون‌کنار در شمال کشور، به تجارت خون وابسته نشده بهتر نیست هرچه زودتر از تکثیر و گسترش سیاهچاله خونین پرندگان مهاجر جلوگیری کرد؟ پرسشی که صدالبته پاسخش را باید در دیدگاه‌های کلی حاکم بر مسئولان رده‌بالای سازمان حفاظت محیط زیست جستجو کرد.