ستاره | سرویس علوم - آیا می‌دانستید شیر و پنیری که از آن‌ها برای صبحانه یا میان وعده استفاده می‌کنید، با فعالیت برخی از باکتری‌ها تولید شده اند؟ علاوه بر باکتری‌ها، قارچ‌ها و آغازیان نیز کاربردهای فراوانی در صنایع غذایی، کشاورزی و محیط زیست دارند. در ادامه مثال‌هایی برای موارد استفاده این سه نوع جاندار را با یکدیگر بررسی می‌کنیم.

۱. باکتری

فراوان‌ترین جاندار روی زمین باکتری نام دارد. باکتری‌ها در هر شرایطی وجود دارند به گونه‌ای که در آب، در خاک، در بدن و روی بدن گیاهان و جانوران باکتری یافت می‌شود. هرجایی که موجود زنده‌ای وجود دارد، بدون شک باکتری نیز یافت می‌شود. باکتری در سه نوع کروی، خمیده و میله‌ای یافت می‌شود. باکتری‌ها بسیار ریز هستند به نحوی که در همین لحظه رو سر انگشت شما میلیون‌ها باکتری وجود دارد.

موارد استفاده باکتری در صنایع غذایی

باکتری‌های زیادی وجود دارد که در صنعت غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند، که در ادامه به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

باکتری استوباکتر: این نوع باکتری که میله‌ای است الکل تیلیک را به استیک اسید تبدیل می‌کند. این باکتری اکثرا روی میوه‌های ترش و سبزی‌ها یافت می‌شود. باکتری آلکالیجنس: این نوع باکتری به خاطر نوع واکنش قلیایی که انجام می‌دهند با این نام معروف هستند. فعالیت این نوع باکتری موجب طنابی شدن شیر و لزج شدن پنیر می‌گردد. اکثرا این باکتری‌ها در غذای دام، کود و گرد و غبار یافت می‌شود. باکتری ایرومناس: این باکتری بی‌هوازی اختیاری است و در محیط‌های سرد بیشتر یافت می‌شود. این باکتری را فقط در خشکی پیدا کرد. ایرومناس یک عامل بیماری‌زا برای انسان به شمار می‌آید که در تهیه روغن زیتون از آن استفاده می‌شود. بروی باکتریم: این باکتری به خاطر تولید رنگ دانه‌های زرد و قرمز در تولید پنیر‌های خاص استفاده می‌شود. باکتری اشریشیا: این نوع باکتری که اکثرا در مدفوع حیوان‌ و انسان‌ یافت می‌شود، در‌ تولید ویتامین کا و نیز انسولین کاربرد دارد. پروپیونی باکتریوم: امکان وجود این نوع باکتری در مواد غذایی بالاست. این باکتری‌ها ریز، غالبا ساکن، گرم مثبت، و میله‌ای بی‌هوازی هستند که اغلب به صورت کوکوئید و گاهی اوقات به شکل زنجیره‌ای دیده می‌شوند. این باکتری‌ها اسید لاکتیک، کربوهیدرات‌ها و پلی الکل‌ها را به اسید پروپیونیک، اسید استیک و دی اکسید کربن تخمیر می‌کنند. در پنیر سوییس، لاکتان‌ها را تخمیر کرده و باعث تولید گاز می‌شود که به ایجاد چشمک‌ها کمک می‌کند و در ایجاد طعم نیز موثر است. پروپیونی باکتریوم ها‌ی مولید پیگمان سبب تغییر رنگ پنیر می‌شوند.

موارد استفاده باکتری در کشاورزی

باکتری اندوفیت: این باکتری که در ابتدا یک عامل بیماری زا برای گیاهان تلقی می‌شد، باعث بهبود رشد و مقاوم سازی گیاه در برابر انواع زیادی از بیماری‌ها می‌شود. باکتری ازتو باکتر‌: این نوع باکتری با ترشح نوعی خاص از آنیزم‌ها در کنار ریشه گیاه باعث جذب بیشتر ازت توسط گیاه و نیاز کمتر گیاه به کود شیمیایی می‌گردد. باکتری زیروسفری: این باکتری در محرک رشد گیاه است و باعث می‌شود گیاه محدودیت رشد نداشته باشد. استارکی: این باکتری گوگرد موجود در خاک وجود داشته را اکسید می‌کند. این نوع باکتری در مناطقی که در خاک گوگرد وجود داشته باشد استفاده دارد.

موارد استفاده باکتری در محیط زیست

باکتری‌های نفت خوار: وقتی یک کشتی نفت کش در دریا به هر علتی دچار نشتی می‌شود، نفت در آب دریا نفوذ کرده و لکه نفتی روی دریا ایجاد می‌کند. دریا خود می‌تواند عمل پاک سازی را انجام دهد، اما بسیار وقت گیر است از همین رو از باکتری‌های نفت خوار برای کمک به تسریع پاکسازی دریا در برابر آلودگی نفتی استفاده می‌گردد. باکتری کولی: محققان توانسته اند که با تغییر و اصلاح باکتری کولی، از آن یک باکتری جدید زباله خوار تولید کنند. این باکتری بسیار سمی و خطرناک است و روش میکرو ارگانیزمی در مقابل آن توانایی مقاومت ندارد. این نوع باکتری کولی برای تجزیه زباله‌ها کاربرد دارد. باکتری لاکتوباسیلوس: این باکتری قادر به کمک به از بین بردن عفونت واژن و مشکلات معده است. این باکتری اکثرا در شیر و ماست پروبیوتیک یافت می‌شود. باکتری متانوتروف: این باکتری از مس موجود در محیط، برای متابولیزه کردن متان استفاده می‌کند. متان یک گاز گلخانه‌ای است که حذف آن در کمک به حفظ لایه اُزون بسیار مفید است. باکتری ریزوبیوم: این باکتری وقتی با نیتروژن ترکیب شود، آمونیاک تولید می‌کند که در فتوسنتز گیاهان نقش به سزایی دارد.

فواید دیگر باکتری

باکتری انیمالیس بیفیدوباکترم: این نوع باکتری به درمان سندروم روده تحریک پذیر و درمان یبوست کمک می‌کند و در بهبود گوارش نیز بسیار مفید است. این باکتری اکثرا در ماست، شیر و بستنی یافت می‌شود. باکتری استرپتوکوک ترموفیلوس: این نوع باکتری در کمک به تقویت دستگاه ایمنی بدن نقش بسیار مفیدی دارد و در پنیر و شیر و ماست یافت می‌گردد.

۲. قارچ‌ها

قارچ‌ها یکی از گونه‌های دیگر جانداران به شمار می‌آیند. بعضی قارچ‌ها برای زندگی انسان‌ها بسیار کارآمد اند به صورتی که پنی سیلینی که از قارچ‌ها به دست می‌آید یک‌ آنتی بیوتیک‌ بسیار قوی است که تا حد زیادی به کمک انسان‌ها آمده است، ولی قارچ‌ها نوع دیگری هم دارند که با استفاده از بعضی از آن‌ها می‌توانند انسان یا هر موجودی دیگر را به کام مرگ بکشانند. تعدادی از این قارچ‌ها که در خدمت انسان‌ها نقش مفیدی دارند را در ادامه معرفی می‌کنیم:

موارد استفاده قارج‌ها در صنعت غذایی

قارچ قندی یا ساکارومیست: این قارچ توانایی تخمیر قند‌ها را دارد و در به دست آوردن الکل و گاز کربنیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. قارچ اسپرژیلوس: این نوع قارچ که نوعی مخمر محسوب می‌شود، به دلیل داشتن مقدار قابل توجهی اسید آمینه، ازت، فسفر و ویتامین در صنعت غذایی موارد استفاده زیادی دارد. قارچ پورتابلا: این قارچ که منبع اصلی ریبوفلاوین است وقتی در معرض نور فرابنفش قرار می‌گیرد، در تهیه اسید‌ها نیز بسیار موثر است. قارچ ماشروم: این نوع قارچ همان قارچ خوراکی است که منبع اصلی ویتامین دی است. قارچ کله میمونی: این قارچ دارای انواع مختلف پلی ساکارید‌ها، ادنوزین‌ها، تری‌ترین‌ها و ارگوسترول که در جلوگیری از رشد تومور‌ها، درمان بی‌خوابی، کاهش قند خون و بهبود گردش‌ خون نقش بسیار مفیدی دارد. قارچ شیتاکی: این قارچ برای جلوگیری از ابتلا به آنفولانزا، حذف ویروس و کاهش اثرات جانبی شیمی درمانی استفاده دارد. قارچ دنبلانی: این قارچ خوراکی که سرشار از ویتامین، پروتئین، چربی، آب و مواد معدنی هم، چون کلیسم و فسفر است در درمان کم خونی، تقویت بینایی، دل پیچه کودکان و دفع کرم آسکاریس نقش به سازایی دارد. قارچ تکمه‌ای: این نوع قارچ که دارای ویتامین بی دوازده است، به علت داشتن آب زیاد برای دفع سنگ کلیه و نیز داشتن نوعی قند در تقویت سیستم ایمنی بدن نقش قابل توجهی دارد. قارچ بامی: این نوع قارچ در رفع درد‌های گوارشی و سوزاک خونی بسیار کاربردی است.

موارد استفاده قارچ‌ها در کشاورزی

گونه‌های بی‌هوازی: اکثر گونه‌های بی‌هوازی قارچ‌ها می‌توانند با تولید آنزیم‌های کیتیناز، گلوکاناز و سلولاز در امر کشاورزی و مقاوم سازی گیاهان در برابر بیماری‌ها استفاده کاربرد داشته باشند. قارچ مایکوریزا: این نوع قارچ باعث تولید ریزوسفر می‌گردد، به صورتی که ثبات خاک و کمک به رشد گیاه را به ارمغان می‌آورند و باعث می‌شود تبادل مواد مغذی بین خاک و گیاه افزایش یابد. این قارچ می‌تواند جایگزین کود‌هایی همچون فسفات (که یک کود شیمیایی است) شود. قارچ ازن: این قارچ بهترین جایگزین برای متیل برماید برای ضد عفونی خاک است، به صورتی که از حمله باکتری و انگل‌ها به گیاهان جلوگیری کرده و رشد گیاه در شرایط مساعدتری قرار خواهد رفت. قارچ شی: این نوع قارچ در استفاده بهینه از ضایعات کشاورزی بسیار مفید است.

موارد استفاده قارچ‌ها در محیط زیست

قارچ پنی سیلیوم: برای پاکسازی پهنه‌های آبی، قبلا از روش‌های شیمیایی که باعث آسیب به موجودات آبی می‌شد، استفاده می‌کردند. امروزه با بهره وری از روش زیست پالایی، که یک روش سالم است با استفاده از قارچ پنی سیلیوم این عمل را انجام می‌دهند. قارچ آسپرجلوس: کاربرد این قارچ در زمینه محیط زیست، توانایی انجام زیست پالایی توسط این قارچ است. (زیست پالایی یک تکنیک مدیریت زباله است و به استفاده از موجودات زنده برای حذف یا خنثی کردن آلاینده‌ها از یک وضعیت آلوده گفته می‌شود). قارچ کلادسپریوم: قوی‌ترین قارچی که توانایی زیست پالایی دارد این نوع قارچ است که بدون آسیب به محیط زیست، زیست پالایی می‌کند. قارچ گل سنگ: قارچ‌ها در تشکیل گلسنگ‌ها به حالت سمبیوز یا همزیستی شرکت داشته و به صورت مایکوریز در ریشه برخی از گیاهان دیده می‌شوند.

موارد استفاده دیگر قارچ‌ها

پنی سیلین: این قارچ که توسط الکساندر فلمینک کشف شد، ماده‌ای ضد عفونی کننده است و باعث نابودی عفونت در بدن می‌شود. امروزه این آنتی بیوتیک استفاده بسیار زیادی در زندگی انسان دارد. قارچ آسپرژیلوس: از این نوع قارچ در تولید انواعی مختلفی از دارو‌ها و آنتی بیوتیک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۳. آغازیان

آغازیان بزرگترین دسته فتوسنتز کننده روی زمین هستند که از لحاظ تولید اکسیژن و مصرف کربن دی اکسید نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند. آغازیان در چرخه تولید کربن، فسفر و نیتروژن حضور داشته و نقش مهمی دارد. در ادامه به تعدادی از آغازیان که مورد استفاده انسان و طبیعت قرار می‌گیرند، اشاره می‌کنیم:

موارد استفاده آغازیان در صنایع غذایی

جلبک: جلبک‌ها برعکس گیاهان، دارای پروتیین‌هایی هستند که زنجیره آمینو اسیدی دارد و در پردازش‌های متابولیکی جلبک‌ها مانند تولید انرژی و آنزیم نقش مهمی ایفا می‌کند. جلبک‌ دارای مقادیر زیادی کربوهیدرات ساده و پیچیده است که منبع غنی انرژی به شمار می‌آید. برای تقویت ایمنی عمومی بدن، می‌توان از کمپلس سولفاته قند‌های پیچیده که در جلبک موجود است، استفاده کرد. در جلبک‌ها مقادیر زیادی امگا ۳ و امگا شش وجود دارد که در پیشگیری از آلزایمر نقش مهمی دارد. جلبک‌ها حاوی مقادیر زیادی ویتامین، مواد معدنی و عناصر کمیاب یافت می‌گردد. جلبک‌ها خاصیتی ضد التهاب و سرشار از آنتی اکسیدان است و میزان ال دی ال بدن را کاهش می‌دهد. بعضی از جلبک‌ها خاصیت‌های ضد سرطانی مخصوصا سرطان ضد دهانی دارند. از جلبک‌ها در صنایع بستنی سازی و خمیر دندان سازی نیز استفاده می‌گردد.

موارد استفاده آغازیان در کشاورزی

آغازیان تک سلولی: این نوع آغازیان از شکارچی‌های باکتری در خاک هستند. روش تشخیص و شکار باکتری‌ها توسط آغازیان هنوز مشخص نیست. ترپن: این نوع آغازی که رایحه درخت کریسمس از فعالیت آن است، در کنترل بیولوژیکی آفت‌ها به کار می‌آید.

موارد استفاده آغازیان در محیط زیست

جلبک‌های تمیز کننده هوا: تمیز کردن هوا از آلاینده‌ها کاری دشوار و گران است که با استفاده از جلبک‌های تمیز کننده هوا این عمل به نحو بهتری امکان پذیر است. این نوع جلبک‌ها آلاینده‌های هوا را جذب می‌کند و باعث تمیزی هوا می‌شود.

شما چه موارد مصرف دیگری برای این سه نوع جاندار می‌شناسید؟ نظرات خود را در انتهای این صفحه در قسمت "ارسال نظر" با ما و سایر مخاطبان ستاره به اشتراک بگذارید.