پروژه انتقال آب خزر به سمنان علی رغم همه نگرانی‌های زیست محیطی و اقتصادی که در مورد مکانیزم اجرای آن وجود دارد، هنوز از دستور کار دولت خارج نشده است و تا نهایی شدن فرایند اجرا فاصله‌ای ندارد؛ موضوع بسیار مهمی که در سخنان دیروز رئیس جمهور در استان سمنان نیز مشاهده شد و گویا شخص اول اجرایی کشور نیز به صورت جدی پیگیر اجرایی شدن این طرح است.

به گزارش «تابناک»، پروژه انتقال آب خزر به سمنان در حالی در دستور کار دولت دوازدهم قرار گرفته است و شواهد از نهایی شدن مطالعات آن حکایت می‌کند که در میان دوستداران و متخصصان محیط زیست و توسعه پایدار ایران نگرانی‌های فراوانی در این رابطه وجود دارد؛ نگرانی‌هایی که بر پایه استدلال‌های علمی و منطقی بنا شده و کمتر مدیر و سیاستمداری توان پاسخگوی اصولی به آن را دارد.

بر اساس حقایق و نظرات کارشناسی فراوانی که در رد کارشناسی و ضروری بودن طرح انتقال آب خزر به سمنان مورد تأکید قرار دارد، شاید بتوان موضوع ضرورت پیگیری توسعه مناطق جغرافیایی کشور بر اساس توانمندی‌های محلی را مهم‌ترین عامل به شمار آورد؛ موضوع بسیار مهمی که الگوی نامتوازن توسعه کشور در شرایط کنونی به خوبی آن را نشان می‌دهد.

با همه این موارد، هنوز مقامات ارشد اجرایی کشور بر این باور هستند که برای توسعه مناطق مختلف کشور راهکاری جز اجرایی کردن پروژه‌های بزرگی، چون انتقال آب خزر وجود ندارد؛ موضوعی که در سخنان روز گذشته حسن روحانی رئیس جمهور کشور نیز نهفته است.

روحانی دیروز و در سخنانی که در جمع مردم شهرستان شاهرود داشت، بر موضوع انتقال آب خزر به سمنان تأکید کرد و در این باره گفت: ما نیاز داریم آب را از حاشیه به مرکز کشور بیاوریم، بخشی از نیاز‌های آبی را باید از آب‌های جنوب؛ خلیج فارس و دریای عمان و برخی از نیازهای‌مان را از دریای خزر تأمین کنیم.

روحانی: مشکلات انتقال آب از شمال ایران به استان سمنان از نظر دولت حل شده است

وی با تاکید براینکه "نخواهیم گذاشت مردم استان‌های دیگر در زحمت بیفتند و محیط‌زیست در استان دیگر به‌خطر بیفتد"، ادامه داد: در شورای عالی آب و دولت جلسات مختلفی داشتیم و برای مقدمات سفر استان با وزرا و محیط‌زیست بحث کردیم؛ مشکلات انتقال آب از شمال ایران به استان سمنان از نظر دولت همه مسائلش حل شده است.

رئیس‌جمهور خاطرنشان کرد: از قبل مشکلاتی در این زمینه بود که پیش‌بینی‌های لازم را ما انجام دادیم تا هم مردم این استان از آب مورد نیاز به‌ویژه برای آشامیدن، صنعت و کشاورزی برخوردار شوند و هم از لحاظ محیط‌زیست ضربه‌ای به منطقه و استان‌های دیگر وارد نشود. از فردا صبح اگر سرمایه‌داری بخواهد برای انتقال آب از شمال به مرکزیت ایران از جمله استان سمنان اقدام کند، دولت آمادگی دارد در یک مدت بسیار کوتاه، تمام مجوز‌های لازم را در اختیار بگذارد و کار مطالعاتی این امر نیز انجام گرفته است.

این گفته‌های رئیس جمهوری که سابق بر این نیز از سوی دیگر مقامات استانی و کشوری شنیده شده بود، در حالی است که کارشناسان و متخصصان مسائل آب در این باره نظر دیگری دارند.

ناصر کرمی، استاد دانشگاه برگن نروژ در این باره به «تابناک»، گفت: مشکل اصلی مدیران اجرایی ایران در پیگیری طرح و پروژه‌های انتقال آب، مسئله رویکرد است که کمتر به آن توجه می‌شود و مورد نقد قرار می‌گیرد. بحران آب ایران را باید برآمده از عدم تناسب میان الگوی مصرف و توانمندی‌های اکولوژیک مناطق مختلف کشور دانست که در طول همه این سال‌ها دنبال شده است. این رویه مثل شرایط فردی است که ماهیانه ۳ میلیون تومان حقوق دریافتی دارد، اما ۵ میلیون تومان هزینه می‌کند، مشخص است که چنین فردی در ادامه زندگی با مشکلات بسیاری رو به رو خواهد شد.

کرمی افزود: بر این اساس باید در مناطق مختلف ایران برنامه جامعی برای ایجاد تناسب میان توسعه و توانمندی‌های محیطی در دستور کار قرار بگیرد. به راستی در شرایط کنونی و در استانی مثل سمنان به چه میزان این نکته مهم مورد توجه بوده است؟

پول بی حساب و کتاب نفت دولتمردان ایرانی را غره کرده است

این متخصص مسائل محیط زیستی اضافه کرد: اگر در دهه‌های گذشته پول بی حساب و کتاب نفت دولتمردان ایرانی را غره نمی‌کرد و ایشان فرصت گرایش به سمت توسعه به ضابطه را پیدا نمی‌کردند، اکنون بسیاری از مشکلات زیست محیطی و کاهش منابع آبی که در کشور رخ داده است، به وقوع نمی‌پیوست.

هیچ توجیهی برای پیگیری پروژه‌های آبی خسارت بار نمی‌توان پیدا کرد

وی گفت: ۳۰یا ۴۰ سال پیش و در شرایطی که هنوز نشانه‌های خشکسالی و بحران آب ایران به صورت جدی بروز نیافته بود، تا حدودی می‌شد به مسئولان اجرایی کشور حق داد که بحران آب ایران را جدی نگیرند و به سمت توسعه نامتوازن کشور بروند، اما اکنون که نشانه‌های بسیار خطرناکی از بحران آب در ایران دیده می‌شود، هیچ توجیهی برای پیگیری پروژه‌های آبی خسارت بار نمی‌توان پیدا کرد. چرا که طرح‌های بزرگ انتقال آب حیات تمدنی ایران را به صورت جدی تهدید می‌کند.

کرمی: در مورد طرح انتقال آب خزر به سمنان، واقعیت این است که استان سمنان در مقایسه با بسیاری از استان‌های دیگر ایران، استان کم آبی نیست. مناطقی از این استان که جمعیت بیشتری در آن ساکن است و کشاورزی رواج دارد منطبق بر لبه باریکی متصل به رشته کوه البرز است که به میزان کافی منابع آبی دارد و در صورت استقرار یک مدیریت صحیح امکان کنترل بحران در این منطقه وجود دارد.

استاد دانشگاه برگن نروژ اضافه کرد: با اینحال اجرای طرح انتقال آب از خزر به سمنان به معنای این است که مدیران اجرایی کشور می‌خواهند با اجرای چنین پروژه‌هایی به سمت توسعه سمنان چه در بخش کشاورزی و چه در بخش صنعتی بروند که این یعنی افزایش جمعیت در این استان و افزایش بی رویه از ظرفیت‌های محیطی.

او تأکید کرد: این درست نیست که، چون دو رئیس جمهور سابق و کنونی کشور سمنانی هستند، چشم خود را بر روی مشکلات زیست محیطی سایر استان‌ها ببندند و با هدف توسعه افسار گسیخته سمنان به سمت اجرای پروژه سنگینی، چون انتقال آب خزر بروند. این اقدام مثل کشیدن یک چک بلامحل است که روزی سر رسید آن فرا خواهد رسید و به دلیل نبود پشتوانه به بحران جدی بدل خواهد شد.

منطقه سیستان نباید بخاطر نداشتن رئیس جمهور از توسعه عقب بماند

کرمی افزود: در شرایط کنونی که کشور با مشکلات اقتصادی شدید مواجه است و منابع مالی دولت محدود است، مسئولان باید به سمت منطقی تری پروژه‌های خود را تعریف و دنبال کنند. بسیاری از مناطق کشور مثل مناطق شمالی استان سیستان و بلوچستان را می‌توان با هزینه‌های به مراتب کمتر از بحران‌های زیست محیطی خارج کرد و نباید شرایط به گونه‌ای باشد که مناطقی، چون سیستان بخاطر نداشتن رئیس جمهور از فرایند توسعه و حل مشکلات دور بمانند.

این متخصص مسائل آب در بخش پایانی سخنان خود خاطرنشان کرد: در مجموع به نظر من پروژه انتقال آب خزر پروژه بدی است و حتی برای استان سمنان نیز منفعت خاصی ندارد. من حتی اگر یک سمنانی هم بودم از اجرایی شدن چنین پروژه‌ای خوشحال نمی‌شدم، چون می‌دانم که در آینده این منطقه را با مشکلات فراوانی رو به رو خواهد کرد.

رئیس جمهور همه دوست داران و فعالان محیط زیستی را نا امید کرد

در همین رابطه حسین آخانی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران گفت: متأسفانه روز گذشته رئیس جمهور همه دوست داران و فعالان محیط زیستی را نا امید کرد و در یک شوک عمیق فرو بردند. در ماه‌های اخیر که آقای کلانتری به ریاست سازمان محیط زیست منصوب شد، شاهد مجموعه‌ای از اقدامات ضد محیط زیستی هستیم که اشغال جزیر آشوراده در استان گلستان تنها یکی از نمونه‌های آن است.

آخانی افزود: در مورد پروژه‌هایی مثل انتقال آب خزر، بار‌ها کارشناسان و متخصصان سخن گفته اند و همه به اتفاق اجرایی شدن چنین پروژه‌هایی را برای محیط زیست زیان بار می‌دانند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: در مورد طرح انتقال آب خزر به سمنان، موضوعاتی مثل شیرین کردن آب دریا، انتقال پرهزینه آن از ارتفاعات البرز و نیز تخریبی که در مسیر انتقال به وقوع می‌پیوندد، از جمله نگرانی‌هایی است که نمی‌توان نسبت به آن‌ها بی توجه بود.

وی تصریح کرد: اگر منطقه‌ای از کشور را قرار است که توسعه بدهیم، این توسعه باید منطبق با توانمندی‌های همان منطقه و مبتنی بر طرح‌های آمایش سرزمینی باشد. سئوال اساسی این است که وقتی بسیاری از مناطق فلات مرکزی کشور با بحران کم آبی رو به هستند، چه ضرورتی دارد که به سمت توسعه صنایع آب بر در این مناطق برویم؟

استاد دانشکده علوم پایه افزود: مبدأ و مسیر انتقال آب خزر منطقه‌ای است که به واسطه شرایط جغرافیایی شمال ایران دارای بیشترین پوشش گیاهی و حیات جانوری است و اجرای چنین پروژه بزرگی قطعاً به این مناطق خسارت سنگینی وارد می‌کند.

وی گفت: اگر آب دریا را بخواهند در مبداً شیرین کنیم به دلیل حجم زیاد آب انتقالی قطعاً با مشکل پساب نمک آن رو به رو خواهیم بود که بر محیط زیست منطقه اثر منفی خواهد گذاشت و اگر بخواهند آب انتقالی را در مقصد شیرین کنند نیز بحث ترکیدگی احتمالی لوله انتقال آب در مسیر و نیز پساب‌های نمکی که در مقصد باقی می‌ماند، نگرانی ایجاد می‌کند.

امیدوارم دولت، مشاوران دولت و رئیس سازمان محیط زیست که آتش به اختیار به جان محیط زیست افتاده اند، سر عقل بیایند

آخانی در پایان متذکر شد: در مجموع من امیدوارم دولت، مشاوران دولت و رئیس سازمان محیط زیست که آتش به اختیار به جان محیط زیست افتاده اند، سر عقل بیایند و دست از اقدامات ضد محیط زیستی خود بردارند. اگر هم آن‌ها بنایی برای اصلاح ندارند، امیدوارم نمایندگان مجلس متوجه به این تهدید‌ها بشوند و جلوی اینگونه اقدامات را بگیرند.

دکتر هدایت الله فهمی، معاون مدیـر کل دفتر بـرنـامه‌ریزی کلان آب و آبـفای وزارت نیـرو نیز در این باره گفت: اصل مدیریت منابع ایران باید بر اساس توسعه پایدار و مبتنی بر توانمندی‌های جغرافیایی کشور باشد. با این حال می‌توان پروژه‌های انتقال آب پر هزینه را تنها برای مصرف آب شرب برای مردمی که با مشکل تأمین آب شرب رو به رو هستند، به هر قمیتی انجام داد.

فهمی افزود: مردم استان سیستان و بلوچستان اکنون با بحران شدید در تأمین آب شرب رو به رو هستند که برای حل مشکل آن‌ها چاره‌ای جز انتقال آب حتی پر هزینه از دریای عمان نداریم. این انتقال آب هم مشروط بر آن است که مدیریت داخلی انجام شده باشد و دیگر راه‌های انتقال آب ممکن نباشد.

این متخصص مسائل آب تأکید کرد: در این بین یک موضوع هم که نباید نسبت به آن بی توجه بود این است که در حال حاضر کشور‌های عربی تا میزان ۹۷ درصد از منابع آب دریا برداشت می‌کنند و این رقم برای کشور ما تقریباً ۲ درصد است. اگر روزی در عرصه بین الملل و حقوق دریا‌ها قانونی برای مبتنی بر حقابه‌های دریایی ایجاد شود، قطعاً برداشت‌های قبلی کشور‌ها در قانون لحاظ خواهد شد و آنجا ما متضرر خواهیم شد.

موضوع حقابه سازی از آب دریا را نباید نادیده بگیریم

وی گفت: بر این اساس من عقیده دارم که موضوع حقابه سازی از آب دریا را ما نباید نادیده بگیریم و باید به آن توجه کافی داشته باشیم.

فهمی اضافه کرد: در فرایند انتقال آب دریا باید موضوعاتی نظیر ارزیابی‌های زیست محیطی، ارزیابی‌های اجتماعی_فرهنگی، ارزیابی‌های اقتصادی و توسعه پایدار مد نظر باشد و اقدامات این حوزه بدون توجه به این مسئله دنبال نشود.

این مقام دولتی ادامه داد: همانطور که گفتم بر اساس اسناد بالادستی دولت و وزارت نیرو موظف هستند تنها در حوزه تأمین آب شرب آن هم با رعایت اصول مشخص اقدام به انتقال آب کنند و در دیگر حوزه‌ها نظیر صنعت و کشاورزی اگر هم طرحی نیاز به اجرا دارد، باید بخش خصوصی به آن ورود کند.

چرا برای توسعه صنایع آب بر در ایران به سمت استان کردستان نمی‌رویم؟

فهمی در بخش پایانی سخنان خود گفت: با توجه به اینکه بحث انتقال آب خزر به سمنان با هدف توسعه صنعت و کشاورزی در دستور کار قرار گرفته است، موضوع دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که چرا برای توسعه صنایع آب بر در ایران به سمت مناطقی که توانمندی‌های آبی داخلی دارند مثل استان کردستان نمی‌رویم؟ نباید هر استان از اهرم‌های قدرت خود برای توسعه بی ضابطه استفاده کند.

بر اساس همه گفته‌هایی که مورد اشاره قرار گرفت و از زبان سه تن از متخصصان مسائل آب و محیط زیست ایران از نظر گذشت، اکنون مقامات دولتی کشور و به ویژه رئیس جمهور در صدد اجرای پروژه‌ای هستند که نه تنها با واقعیت‌های جغرافیایی کشور منطبق نیست، بلکه کارشناسان نیز اعتقادی بر مفید بودن آن به حال کشور ندارند.