نظریه آشوب و امنیت پایدار/ مؤلفه های ساختاری الگوی امام و امّت

به گزارش خبرنگار مهر، نشست «امنیت پایدار در نظام امام و امّت» به همراه رونمایی از دو کتاب در این حوزه، به مناسبت فرارسیدن ۹ دی، روز بصیرت و میثاق امت، در محل اندیشکده برهان و با حضور نورالله قیصری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران برگزار شد.

قیصری در ابتدای نشست با ذکر مقدمه ای کوتاه درباره مفاهیم مرتبط با امنیت پایدار گفت: «ما معمولا به شیوه دانشگاهی ابتدا از مفاهیم شروع می کنیم و سپس وارد مباحث پیش رو می شویم. در ضرورت بحث باید مطرح شود که چرا پایداری در کنار مفاهیم دیگر یک شبکه ای از مفاهیم را می سازند. ما زنجیره ای از مفاهیم داریم که پس از انقلاب بنا شده اند. مفهوم انقلاب و انقلابی شدن، مقاومت و بسیج مردمی برخی از این مفاهیم هستند. پایداری هم بخش مهمی از این شبکه مفاهیم است. این ها مفاهیم نزدیکی هستند که بازنمایی مهمی از شرایط جامعه دارند و از کنار این واژه ها نباید به سادگی گذشت. باید روی آن ها کار پژوهشی انجام شود یا در سرفصل های واحد های درسی قرار گیرد تا این زنجیره محیطی را تبدیل به گفتمان عملی کند. به تبع آن ها در رابطه با امنیت پایدار هم باید کار و تلاش صورت بگیرد.»

وی با شرح مفهوم پایداری گفت: «ابتدا باید بفهمیم پایداری چه مفهومی دارد. مفهوم پایداری بسیار نزدیک به مفهوم ثبات است و به موقعیت مربوط می شود و در طول زمان متزلزل نمی شود. پویایی مبحثی است که در ذیل مفهوم پایداری مطرح می شود. بعضی اوقات پویایی ها مضر و به سمت زوال و گاهی اوقات پویایی ها به سمت پیشرفت هستند. ترکیب این دو یعنی مراقبت از پویایی روبه زوال و ایجاد پویایی رو به پیشرفت، مفهوم پایداری را شکل می دهند.»

وی افزود: «یکی از نا امنی های که داریم خود ادبیات امنیت است. مطالعات نظری حوزه امنیت معمولاً از مکاتب دیگر گرفته شده است و بنیان های نظری آن ها تفاوت های بنیادین با اندیشه های ما دارد. این ادبیات بجای ایجاد امنیت، نا امنی ایجاد می کند و در این حوزه نیاز به پاکسازی در زمینه ادبیات امنیت داریم. امنیت مساوی است با مدیریت ترس. این ترس به صورت عینی وجود دارد و قریب الوقوع است. اگر ترس از ما دور باشد و ما نتوانیم دامنه ضرر و زیان آن را درک کنیم این باعث تشویش و نگرانی می شود. امنیت یعنی مدیریت هر چیزی که نگران کننده باشد. بعد از آن باید سراغ عواملی برویم که نگرانی ایجاد می کنند.»

وی با اشاره به نقش فضای مجازی در پیچیده تر شدن محیط خارجی گفت: «وقتی صحبت از پایداری در امنیت می کنیم حتما باید به محیط خارجی توجه کنیم. هر چه عناصر محیط متنوع باشد، متغیرها پیچیده تر است و در آن جا مدیریت کردن نگرانی ها سخت تر می شود. بنابراین پایداری در امنیت یکی از سخت ترین کار ها برای نظام سیاسی است. پایداری در امنیت به دلیل گسترش فضای مجازی سخت تر هم شده است. پیرو نظریه آشوب، هر فردی در هر جای دنیا می تواند افکار عمومی را متوجه خود کند. بنابراین در محیط متغیر و پیچیده کنونی پایداری در امنیت هنر می خواهد.»

عضو هیات علمی دانشگاه تهران، نتیجه ی نداشتن پایداری در امنیت را این گونه ذکر کرد: «ترس آور یا نگران کننده بودن پدیده ها ریشه در نظام فکری ما دارد. اینکه پدیده ای اذهان را مشوش و مکدر کند یا نکند و سامانه فکر را مشغول آن پدیده بکند پیرو نظام فکری افراد در جامعه است. در بسیاری از اتفاقاتی که در کشور ها به سر جوامع آمده خواه اینکه در جنگی شکست خورده یا وارد فضای بحرانی شده اند مربوط به کسانی می شود که مدیریت امنیت جامعه را به عهده داشته اند. این افراد در شناخت و درک پدیده ها دچار خطای راهبردی شده اند.»

وی با بیان پیچیدگی های تامین امنیت گفت: «ما برای رسیدن به پایداری در امنیت نیاز داریم نظام فکری خود را به صورت مداوم کامل کنیم. در این راه نه تنها باید متغیرهای زمینه ای را شناسایی کنیم بلکه باید آرمان ها را هم حفظ کنیم. آن گونه که تضعیف آرمان های فرد باعث تشویش و نگرانی او می شود هیچ عاملی نمی تواند موفق به این کار شود. زمانی این تشویش بیشتر می شود که نظام های فکری رقیب، قدرتمند شده و توانسته باشند آرمان های خود را به محصولات عینی تبدیل کنند. به هرحال بخشی از آرمان های ما محقق نشده است. بنابراین نگه داشتن مردم پای آرمان ها خیلی سخت تر خواهد بود.»

در ادامه قیصری در بیان مؤلفه های ساختاری الگوی امام و امّت به بیان عناصر تشکیل دهنده سازه امت پرداخت: «عنصری که امت را کنار هم نگه می دارد، عنصر عقیده است. هیچ گاه ایدئولوژی ها امت تولید نکرده اند ولی عقاید توحیدی موفق به تولید آن شده اند. دلیل این امر این است که عقیده به خدای واحد، عنصر پیوند دهنده مردم در الگوی دینی است. ایدئولوژی ها در بهترین حالت در پی تحقق یک ملت هستند. وقتی سطح امنیت در ملت باشد صرفا توجه افراد به داخل کشور معطوف می شود ولی وقتی صحبت از امت است، همه اعضای آن امت در هر کجای دنیا مشمول امنیت می شوند و امنیت نداشتن آن فرد باعث نگرانی سایر اعضا می شود. این نگرانی گسترده باعث ایجاد شدن امنیتی بسیار قوی در وسعت زیاد خواهد بود. سازه امت، یکی امنیت ساز است و دوم پیشرفت آفرین است چرا که از ظرفیت تعداد بیشتری از افراد بهره خواهد گرفت.»

وی «امام امت» را عنصر مورد نیاز دیگری برای محقق شدن سازه امت دانست و گفت: «بدون امام، تحقق امت امکان پذیر نیست. امام باید کسی باشد که امت او را قبول داشته باشند. عنصر سوم، الگوی سازه است که نباید از آن غافل بود. الگوی موجود در سازه امت، الگوی وحدت است. در مکاتب غربی حرفی از وحدت نیست و بجای آن از اتحاد صحبت می کند. وحدت متقارن در بین کسانی است با آن ها عقاید یکسانی داشته باشیم که شیعیان هستند. اشتراکات و پیوندهای فرهنگی با سایر مسلمین هم می تواند وحدت نامتقارن ایجاد کند. همه کشورهای مسلمان عمق استراتژیک ما هستند اما جهان سوسیالیست و لیبرالیست عمق استراتژیک ما نیست. در اروپا کسی منتظر ما نخواهد بود، چرا که اشتراکات فکری با آن ها کم است. البته در اروپا هم کسانی هستند که حق پذیر باشند ولی محیط مخالف حضور تفکر ناب اسلامی است و این سرمایه گذاری در آن حوزه را سخت می کند. حلقه بعدی در عمق استراتژیک مستضعفان عالم هستند که به دلایل قرآنی بخشی از پیوستار ما هستند. امام مسلمین، امام مستضعفین هم هست که آنان حتی بدون اعتقاد به اسلام برای ما اقتدار آفرین و وجود امت اسلامی برای آن ها امنیت آفرین است.»

در ادامه این پژوهشگر حوزه امنیت به تهدیدات موجود در مقابل سازه امت اشاره کرد: «از بین بردن وحدت یکی از تهدیدات پیش روی سازه ی امت است که بین اقوام و گروه های درون سازه ای رخ می دهد. برای ایجاد امنیت باید بسیار مراقب اختلاف افکنی ها برای شکستن وحدت بود. اگر ما نمی توانیم به گسترش وحدت کمک کنیم لااقل تلاشی در اختلاف افکنی بین امت نداشته باشیم. ضعف در سازه های ایده ای ما در مقابل پیشرفت سازه های فیزیکی ما کاملا مشهود است. کنفرانس وحدت اسلامی همه ساله برگزار می شود ولی ایده آنچنانی از آن خارج نمی شود و ایده پردازی سازه امت همچنان ضعیف و تهدید پذیر باقی می ماند. »

ضعف کارگزاران امت، به عنوان اصلی ترین تهدید برای سازه امت از نظر سخنران این نشست بود «باید تلاش شود رفتار کارگزارن مدیریت شود چرا که در این حوزه خیلی آسیب پذیر هستیم. هرکسی در هر جایی که هست باید نقش خود را به درستی ایفا کند. فضای مجازی باعث شده رفتار کارگزاران بیش از قبل آسیب زا شود. در بخش کارگزاران با افرادی مواجه هستیم که مسئولیت های مهم را اشغال می کنند. این مسئولین ضمن میل عجیب به ثروت اندوزی و با تصاحب کردین چندین شغل به نوعی احتکار مقام می کنند. این عوامل امت را نسبت به کارگزاران بد بین می کند.»

وی افزود: «تهدید دیگر برای سازه امت، ضعف در گفتمان های اجرایی در مدیریت کشور است. به عنوان مثال خصوصی سازی، ادبیات مخصوص حوزه لیبرال است و ما در هیچ کجای بیانات امام راحل واژه خصوصی سازی را نمی بینیم. در خصوصی سازی فرد منتفع می شود و مردم در نظر گرفته نمی شوند. اقتصاد باید مردمی شود و مردمی سازی اتفاق بیفتد. نباید اکثریتی که پای آرمان ها ایستاده اند تبدیل به آلت دست عده کمی از افراد شوند که به دنبال سود خود هستند. این باعث بروز بحران های جدید علاوه بر بحران خواهد شد. در این صورت دفاع مردمی و بسیج شدن مردم برای حل مشکلات کمرنگ تر خواهد شد و امنیت در خطر قرار خواهد گرفت.»

قیصری در پاسخ به این سوال که آیا آشوب احتمالی بعدی در ایران نیز به تناوب فتنه ۸۸ و آشوب های دی ماه ۹۶ کارگزار پایه خواهد بود؟ گفت: جامعه ما همه تقصیر ها را به دوش مسئولین می اندازد و اگر مسئولین از مردم فاصله بگیرند نقشه دشمن کامل می شود و مردم به خیابان ها خواهند آمد. اگر مردم آرمان های خود را از دست رفته ببینند و سرمایه ها را تلف شده ببینند عصبانی خواهند شد. جامعه ما بیش از هر جامعه سیاست و حاکمین خود را می شناسد و تجربه های زیادی در سرنگون کردن افراد مختلف داشته است.

در پایان این نشست از کتاب «شاکله الگوی امام و امت» و همچنین کتاب «امنیت پایدار در نظام امام و امت» رونمایی شد. این کتاب ها با موضوع بسط نظری اندیشه های نظام سیاسی امامین انقلاب و توسط انتشارات دیدمان منتشر شده اند.