به گزارش خبرنگار شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ از آغاز نخستین تلاش‌ها برای شفافیت در ایران شاهد روند یکنواختی نبوده‌ایم. روند یک سال گذشته نشان داده که هر تلاشی برای پایبند کردن نمایندگان به شفافیت عملکرد خود، با مخالفت آنان مواجه می شود.

مخالفت نمایندگان با شفاف شدن عملکردشان در حالی است که با در نظر گرفتن مزایای متعدد شفافیت مجلس، این موضوع می بایست تاکنون در اولویت بررسی قرار گرفته و با رای قاطع نمایندگان تصویب می شد. برخی از این مزایا عبارتند از: نظارت بهتر شهروندان، افزایش نظارت احزاب و نهادهای سیاسی جامعه‌محور، افزایش نظارت رسانه‌ها، جلوگیری از انواع فساد پارلمانی، پاسخگوتر کردن نمایندگان، افزایش آگاهی و آموزش عمومی و تصمیم‌گیری بهتر در انتخابات آینده. به‌علاوه تجارب جهانی در کشورهایی مثل کانادا، دانمارک، صربستان، گرجستان، تونس و ... در حوزه شفافیت آرا نیز گواه این امر است. هم‌چنین گزارش وضعیت شفافیت پارلمان‌های 39 کشور ازجمله ایران را می‌توان در سایت beta.openparldata.org به‌صورت مقایسه‌ای با سایر کشورها مشاهده کرد.

شفافیت آراء نمایندگان، از طرح تا کمپین

مردادماه 1397 بود که طرحی با امضای 29 نماینده با عنوان «طرح الحاق یک تبصره به ماده 122 آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی» از طرف حسینعلی حاجی‌دلیگانی نماینده مردم شاهین‌شهر در راستای شفافیت آرا نمایندگان مجلس، تقدیم هیئت‌رئیسه مجلس شد. بر اساس این طرح اسامی افراد حاضر در رأی‌گیری‌ها به‌علاوه اعلام نظر آن‌ها باید به‌صورت عمومی منتشر شود.

با اعلام عمومی این طرح و مشاهده حمایت تنها 29 نماینده از آن، موجی از مطالبات عمومی در راستای درخواست از نمایندگان برای حمایت از این طرح شکل گرفت که درنهایت سبب شد بیش از 200 نماینده از این طرح اعلام حمایت کنند. البته در این میان تعدادی دیگر از نمایندگان مجلس صحبت از طرح مشابهی از سوی فراکسیون امید می‌کردند که البته در نهایت با طرح حاجی‌دلیگانی ادغام گشت.

در ادامه‌ی تلاش برای شفافیت مجلس، نهایتاً در نشست علنی 14 شهریورماه مجلس، «یک‌فوریت طرح الحاق دو تبصره به ماده 119 قانون آیین‌نامه داخلی مجلس» به رأی گذاشته شد. این طرح که تلفیقی از طرح فتحی نماینده مردم تهران (طرح فراکسیون امید) و طرح حاجی‌دلیگانی بود، امضای 120 نفر از نمایندگان را با خود داشت.

در نهایت 194 نماینده حاضر در جلسه با 59 رأی موافق، 108 رأی مخالف و 5 رأی ممتنع از مجموع آرا، مخالفت خود را با یک فوریت طرح شفافیت آرا اعلام داشتند. نمایندگان حتی پس از رأی با این درخواست که آیا آراءشان نسبت به همین رأی‌گیری علنی باشد یا خیر، نیز مخالفت کردند.

رأی نیاوردن فوریت طرح شفافیت آرا مسبب نقدها و پرسش‌هایی در جامعه شد. به‌عنوان نمونه، کبیری نماینده مردم خوی و چای‌پاره در نطق میان دستور، نقد خود را این‌گونه بیان داشت: «مقام معظم رهبری چند روز پیش فرمودند که به غیر از مسائل نظامی، امنیتی و اموری که با دشمن مقابله دارد، هیچ رازی با مردم نباید وجود داشته باشد، حال چگونه می‌شود که طرح شفافیت آرا نمایندگان که با امضای بیش از 200 نفر از نمایندگان [البته تعداد امضاها کمتر بوده است اما بیش از 200 نماینده از این طرح حمایت کردند.] وارد صحن می‌شود، اما ناباورانه حتی یک‌فوریت آن نیز رأی لازم را کسب نمی‌کند، أینَ تذهبون؟»

بااین‌حال یک هفته پس از مخالفت نمایندگان مجلس، با بررسی فوریت طرح شفافیت آرا، کمپینی تحت عنوان #شفافیت_آرا به راه افتاد و تعداد 100 نفر از نمایندگان حمایت خود را از این کمپین اعلام داشتند.

حسینعلی حاجی‌دلیگانی در خصوص این کمپین گفته است که: «نمایندگانی که به کمپین شفافیت آراء پیوسته‌اند، در نامه‌ای به علی لاریجانی رئیس مجلس، از وی خواسته‌اند که آرائشان به‌صورت علنی و شفاف از سوی مجلس اعلام شود.»

همچنین در گزارش دیگری در سایت خانه ملت از وی چنین نقل‌شده است: پس از جمع‌آوری 40 امضا، مواجه شدیم با فرمتی که آقای امیرآبادی فراهانی برای شفافیت آرا نمایندگان دنبال می‌کردند، تصور من این بود که ادامه جمع‌آوری امضاها از طرف من، منجر به دوگانگی می‌شود.

وی در این خصوص توضیح داده است که اکنون گزارشی از آن فرمت و نمایندگانی که حاضر به انتشار آراء خود هستند، ارائه نشده است، تصمیم دارم امضاها را تکمیل کنم و از هیئت‌رئیسه مجلس بخواهم که آرا نمایندگان داوطلب منتشر شود، ترجیح ما بر این است که آرا نمایندگان در خبرگزاری خانه ملت منتشر شود.

هیئت‌رئیسه مجلس سد راه شفافیت داوطلبانه

در مقابل درخواست نمایندگان مبنی بر انتشار داوطلبانه آرا، رحیمی عضو هیئت‌رئیسه مجلس بیان داشت که درخواست نمایندگان مبنی بر اعلام آرا نمایندگانی که داوطلب اعلام آراءشان توسط هیئت‌رئیسه مجلس پس از بررسی در جلسه هیئت‌رئیسه رد شده است. وی در این خصوص افزود: نظر هیئت‌رئیسه بر این شد که در آئین‌نامه داخلی مجلس، اعلام داوطلبانه آرا نمایندگان از سوی هیئت‌رئیسه پیش‌بینی‌نشده ولی هر نماینده می‌تواند مبادرت به انتشار آرا خود کند. حال سؤال اینجاست که هیئت‌رئیسه مجلس بر چه مبنایی چنین تفسیری را از آیین‌نامه داخلی مجلس ارائه داده‌اند؟ این پرسشی است که رحیمی در خصوص آن توضیحی نداد.

نقد مدعای هیئت‌رئیسه

در مقابل نظر کلی هیئت‌رئیسه مجلس، امیرآبادی یکی دیگر از اعضای هیئت‌رئیسه مجلس بیان داشت: «اگرچه بر اساس تفسیر هیئت‌رئیسه آراء باید مخفی باشد اما من این تفسیر را قبول ندارم. وقتی بر اساس ماده 128 هنگامی‌که سیستم شمارشگر خراب باشد رأی‌گیری بر اساس قیام و قعود در آیین‌نامه داخلی پیش‌بینی‌شده است، بدان معناست که شفافیت آراء نیز در مجلس قابل انجام است.

دستگاه الکترونیکی شمارش آراء‌ در قانون آیین‌نامه داخلی مجلس صرفاً به‌عنوان یک وسیله برای شمارش آراء نام‌برده شده است و این دستگاه برای مخفی نگاه‌داشتن آراء مورداشاره قرار نگرفته است». البته به نظر می‌رسد منظور آقای امیر‌آبادی مواد دیگری از آیین‌نامه داخلی مجلس باشد چرا که «قیام و قعود» در مواد 118، 119 و 120 مورد اشاره‌ واقع ‌شده‌است.

البته نکته دیگری که وجود دارد صلاحیت هیئت‌رئیسه در تفسیر آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی است. در ذیل وظایف هیئت‌رئیسه در ماده 22 آیین‌نامه داخلی مجلس، به صلاحیت تفسیر آیین‌نامه داخلی مجلس از سوی هیئت‌رئیسه این قوه هیچ اشاره‌ای نشده است.

هم‌چنین تنها در ذیل ماده 117 آیین‌نامه در خصوص «حد نصاب رأى‏گیرى در مجلس، کمیسیون، کمیته و شعبه» در موارد «اکثریت دو‌سوم نمایندگان حاضر»، به «تصویب آیین‏نامه داخلى مجلس و تفسیر آن» اشاره‌شده است. بر این اساس تفسیر آیین‌نامه داخلی مجلس تنها در حیطه شأن و وظایف نمایندگان و با اکثریت دوسوم آن‌هاست.

از طرفی دیگر برخی از پیگیری‌ها و تلاش‌ها برای انتشار آراء نمایندگان موجب شده است تا موضوع «شفافیت مشارکت در رأی‌گیری نمایندگان» و «شفافیت حضور و غیاب» آنان در دستور کار برخی از نمایندگان قرار گیرد.

برای مثال امیرآبادی نماینده قم اعلام کرد: «با درخواست 107 نفر از نمایندگان مجلس برای انتشار داوطلبانه حضور و غیاب و مشارکت در رأی‌گیری با دستور دکتر لاریجانی رئیس مجلس و در پی نامه سازمان مردم‌نهاد «شفافیت برای ایران» موافقت شده است و این اطلاعات از طریق اداره فناوری مجلس از ماه آینده (آذرماه) منتشر می‌گردد». البته این اسامی و اطلاعات آن‌ها در 21 آذرماه منتشر شدند.

حال اگر دلیل هیئت‌رئیسه برای منتشر نکردن سیستماتیک آراء نمایندگان داوطلب، پیش‌بینی نشدن این مسئله در آیین‌نامه داخلی مجلس باشد، انتشار اطلاعات حضور و غیاب و عدم مشارکت نمایندگان در رأی‌گیری‌ها نیز در قانون آیین‌نامه داخلی مجلس پیش‌بینی‌نشده است.

با این وجود تلاش برخی از نمایندگان برای انتشار این اطلاعات نشان از آن دارد که سکوت آیین‌نامه داخلی در این باره برای انجام و پیشبرد اصلاحات در مجلس کافی است. حال آنچه لازم است، آگاهی افکار عمومی از دلایل برخورد سلیقه‌ای هیئت‌رئیسه مجلس نسبت به این امور است. آیا هیئت‌رئیسه مجلس برای این اقدام خود نباید دلایل قانع‌کننده به افکار عموم ارائه دهد؟