نگاهی به اشتباهات کتاب های درسی ادبیات فارسی در پایه های مختلف

علت با اهمیت بودن آن ها این است که دانش‌آموزان در سال‌های کودکی و نوجوانی، اولین جرقه آشنایی شان با ادبیات کشور توسط این کتاب ها زده می شود و هرگونه اشتباهی می‌تواند در ذهن کودکان و نوجوانان نقش ببندد که تصحیح آن در سال‌های آینده بسیار دشوار خواهد بود.

در این بین، در کتاب های درسی ادبیات فارسی که مبنای آموزش زبان فارسی و آشنایی با ادیبان این مرز و بوم است، اشتباه هایی به چشم می خورد که احساس می شود هنگام تالیف آن ها فقط بر اساس جست وجو در گوگل وبه استنادآن در کتاب های درسی اضافه شده اند و هیچ تلاشی برای بررسی درستی و نادرستی آن ها نشده است. پیش از این در چند شماره از روزنامه به این گونه اشتباهات در دنیای ادبیات پرداخته ایم که می توان به دروغ هایی که به فردوسی نسبت داده اند و شعرهایی با شاعران اشتباهی در روزنامه های منتشر شده در تاریخ های ۶ مرداد و ۱۰ آبان امسال اشاره کرد. در این گزارش نیز به بهانه انتساب شعری به فردوسی در کتاب ادبیات نهم متوسطه، چند نمونه از این اشتباهات را مرور می کنیم.

«چو ایران نباشد تن من مباد» سروده فردوسی نیست

محسن احمدوندی، از دبیران زبان و ادبیات فارسی، در یادداشتی که به تازگی توسط خبرنامه گروه آموزش زبان و ادب فارسی فرهنگستان زبان منتشر شده،‌ به انتساب اشتباه یک سروده معروف به فردوسی در کتاب ادبیات فارسی پایه نهم پرداخته است که ما نیز در ۶ مرداد به آن اشاره کرده بودیم. در درس هشتم کتاب فارسی پایه نهم، با عنوان «همزیستی با مام میهن» به قلم فریدون اکبری شلدره از اعضای هیئت تألیف کتاب‌های درسی، وی شعر زیر را به فردوسی نسبت می دهد.

ندانی که ایران نشست من‌ است

جهان سر به سر زیر دست من‌ است

همه یک دلانند و یزدان‌شناس

به گیتی ندارند در دل هراس

همه سر به سر تن به کشتن دهیم

از آن به که کشور به دشمن دهیم

دریغ است ایران که ویران شود

کنام پلنگان و شیران شود

چو ایران نباشد تن من مباد

در این بوم و بر زنده یک تن مباد

همه سر به سر تن به کشتن دهیم

از آن به که کشور به دشمن دهیم

برای نخستین‌بار ملک‌الشعرا بهار ثابت کرد این ابیات اشتباهی به همراه چهار بیت دیگر در مجله آینده به مدیریت محمود افشار در آذرماه ۱۳۲۳ به نام فردوسی به چاپ رسیده است.

انتساب اشتباهی شعری به سهراب

چند وقت پیش تصویری در شبکه‌های اجتماعی دست به‌دست شد؛ تصویری درصفحه‌ ۴۹ کتاب درسی پایه یازدهم با شعری که زیر آن نام سهراب سپهری به‌عنوان شاعر درج شده بود اماشعر از سهراب سپهری نبود بلکه از شاعری به نام کیوان شاهبداغی بود که شعرش را به سبک سهراب سپهری سروده بود. نکته این جاست که این شعر چطور به کتاب درسی راه یافته است؟ یعنی نویسندگان کتاب‌های درسی برای نمونه به‌دنبال شعری می‌گشته‌اند و با جست‌و‌جویی در وب، به این شعر سهراب رسیده‌اند؟

وقتی زال تبدیل به زاغ می شود

تصویر دیگری که در شبکه‌ها دست به‌دست شد، تصویر یکی از صفحات کتاب درسی پایه پنجم چاپ سال ۱۳۹۶ بود که داستان «زال و سیمرغ» را به اشتباه نوشته بود: «زاغ و سیمرغ». این اشتباه را می‌توان یک اشتباه نگارشی ساده دانست اما آیا ویراستاران، کتاب‌های درسی را به‌درستی بازبینی نمی‌کنند؟

آبی تر از آنیم که بی رنگ بمیریم

در کتاب پایه یازدهم بازهم اشتباه دیگری قابل مشاهده است. در صفحه ۸۲ این کتاب و در درس روان خوانی، دو بیت شعر آورده و آن را به شخصی به نام «اصغر رباط» نسبت داده‌‌اند در صورتی که این شعر برگرفته از غزلی است از «محمد عبدی بابلسری».

نسبت دروغ به مولانا

در صفحه ۳۱ کتاب درسی فارسی نهم دو بیت زیر را به مولانا نسبت داده‌اند این در حالی است که این اشعار از مولوی نیست.

تا توانی می‌گریز از یار بد

یار بد بدتر بود از مار بد

مار بد تنها تو را بر جان زند

یار بد بر جان و بر ایمان زند

پای عطار هم به این اشتباهات باز شد

در درس ستایش کتاب ادبیات فارسی پایه دهم، ابیاتی را به عطار نسبت داده‌اندکه در الهی‌نامه نسخه فواد روحانی نیامده‌ است. جالب این‌که مؤلفان کتاب درسی در بخش منابع، منبع این ستایش را الهی‌‌نامه عطار به تصحیح فواد روحانی، ذکر کرده‌اند! دکتر شفیعی‌کدکنی هم در تصحیح الهی‌نامه معتقد است این ابیات از عطار نیست.دو بیت از این ابیات الحاقی را در ادامه خواهید خواند.

چو در وقت بهار آیی به دیدار

حقیقت پرده بردارد ز رخسار

فروغ رویت اندازی سوی خاک

عجایب نقش‌ها سازی سوی خاک

بی‌اعتنا یی به دستور خط فارسی

مشکل دیگری که در کتاب‌های درسی این سال‌ها مشاهده می‌شود، رعایت نکردن دستور خط فارسی است. نوعی جدانویسی افراطی در دوره ابتدایی آموزش داده می‌شود. دانش‌آموز وقتی با نگارش معیار آشنا می‌شود، درمی‌یابد جدانویسی افراطی دوره مدرسه معیار درستی برای نگارش نبوده است؛ اتفاقی که اعتراض دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی را در پی داشته است.

حداد عادل چندی پیش در گفت‌و‌گو با همشهری گفته بود: «دستور خط فارسی مصوب هیئت دولت است و به‌عنوان قانون لازم‌الاجراست اما خیلی جاها آن را رعایت نمی‌کنند و سلیقه‌ای عمل می‌کنند، ازجمله در کتاب‌های درسی هم دستور خط رعایت نمی‌شود.»