حکومت تعالی‌گرا تعصب ایدئولوژیکی و شهروند درجه یک و دو ندارد

به گزارش ایکنا؛ نشست علمی «ویژگی‌های حکمرانی تعالی‌گرا در پرتو کلام امیر مؤمنان علی(ع)»، شب گذشته، هشتم بهمن، با سخنرانی علی‌اصغر پورعزت، استاد گروه مدیریت دولتی دانشگاه تهران، در بنیاد بین‌المللی نهج‌البلاغه برگزار شد.

وی در ابتدای این سخنرانی با بیان اینکه حکومت تعالی‌گرا حکومتی است که مبنای آن عدالت حق‌مدار باشد، گفت: از جمله ویژگی‌های این حکومت تجلی توحید در کلیه مناسبات حکمرانی است. در سنت علوی بین حکمرانان و مردم هر رابطه‌ای ببینید متوجه می‌شوید که خداوند در آن رابطه اصل است، بنابراین توحید به گونه‌ای متجلی است که هرگز شاهد اقتدار یک‌سویه و خفت و خوار از سوی دیگر نیستید.

پورعزت در ادامه تصریح کرد: پس از توحید برابری و آزادی داریم؛ لذا تجلی برابری حقوق و منزلت همه آحاد جامعه در کلیه مناسبات حکمرانی از ویژگی‌های مهم حکومت تعالی‌گرا است. امام علی(ع) می‌فرمایند که مردم یا برادران دینی تو و یا همانند تو در خلقت هستند. بر این اساس هر گونه رابطه‌ای در ساخت جامعه بر اساس برابری توجیه می‌شود که ناشی از توحید است. این مسئله محکم‌ترین و ریشه‌ای‌ترین شیوه توجیه مفهوم برابری است؛ زیرا هنگامی که برابری در خلقت مدنظر باشد، هیچ کس با اقتداری در وضعیت برتر نیست، حتی رابطه پدر و فرزند بر اساس اولویت می‌تواند تفسیر نابرابر بشود. به این صورت که پدر اول به دنیا آمده است، اما رابطه من با خدا تفسیر نمی‌پذیرد و همیشه یکسان است. ما بنده‌ایم و او خالق و این رابطه می‌تواند توجیه‌کننده هرگونه رابطه برابری باشد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بیان کرد: در حکومت تعالی‌گرا کسی حق ندارد به هیچ دلیل آزادی دیگری را نفی کند، مگر اینکه نفی آزادی به جهت حفظ امنیت دیگران باشد؛ مثلاً فردی که به حقوق دیگران تعدی می‌کند باید محکوم شود تا دیگران امنیت داشته باشند. در مواردی که افراد تهدیدی برای جامعه ندارند، سلب آزادی آن‌ها رویه‌ای مخالف سنت علوی است.

وی در ادامه افزود: یکی دیگر از مشخصه‌های حکومت تعالی‌گرا برابری حق و تکلیف است. اگر من حقی دارم، تکلیفی نیز خواهم داشت. مثلا اگر من قدرت حکمرانی دارم، باید به مردم جواب بدهم و در برابر ناملایمات اجتماعی پاسخگو باشم. نمی‌شود قدرت داشته باشم، اما پاسخ ندهم، تنها وجودی که حق دارد انشای قدرت کند و کسی از او طلب حق نکند، حضرت حق است. با این حال او هم پاسخ‌هایی را به شکل‌های متفاوت داده و گفته که مقصود خود از خلقت چه بوده است. همچنین هیچ حاکمی در هیچ شرایطی و با هیچ موقعیت حکومتی، مصونیتی ندارد که به مردم پاسخ ندهد، چه اینکه این طلب پاسخ حق مردم است و مردم حق دارند از حاکم خود حتی اگر پیامبر(ص) باشد طلب پاسخ کنند و بخواهند که توضیح دهد چگونه تصمیم گرفته است، چنانکه این اتفاق در سنت امام(ع) نیز حادث شده است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه بیان کرد: حکمرانان می‌پذیرند که بنده خدا و خدمت‌گزار دیگر بندگان او هستند. در تمام دوران حکمرانی متعالی، شخصی که حکومت می‌کند خودش را بنده و خدمت‌گزار می‌بیند و به جهت این قدرت و اعتبار و شان و منزلتی که یافته باید خدمت برتری ارائه دهد. در سنت حکمرانی تعالی‌گرا، مهم‌ترین بخش، عدالت اجتماعی است و عدالت، شاخص ارزشیابی حکمرانی است. زمانی می‌توانیم بگوییم یک حکمرانی، دینی است که آن حکومت بر عدالت اصرار داشته باشد. امام در نامه ۵۳ این جمله را دارند که برترین مایه شادمانی حکمرانان، پدیدار شدن عدالت و مهرورزی میان مردم و حاکمان است؛ لذا حاکمان باید نسبت به اجرای عدالت غیرتمند باشند. همچنین امام در خطبه ۳۷ می‌فرمایند اکنون هر انسان ستمدیده نزد من ارجمند است تا حق او را بستانم و هر فرد ظالم و سرکشی نزد من حقیر است تا حق ستمدیدگان را از او بستانم.

این عضو هیئت علمی دانشگاه در ادامه افزود: رعایت حقوق متقابل مردم و حکمرانان نیز از دیگر موارد مورد تاکید امام علی(ع) در نهج‌البلاغه است. امام(ع) در خطبه ۲۰۷ می‌فرمایند هنگامی که مردم حق مردم را در برابر حکمرانان ادا کنند و حکمرانان نیز حق مردم را ادا کنند، حق در میان آنان عزت می‌یابد.

وی بیان کرد: از دیگر ویژگی‌های حکمرانی تعالی‌گرا نیز عبارت از پرهیز از خودکامگی است. امام علی(ع) می‌فرمایند که با من از گفتن به حق بازنایستید، زیرا من در نظر خود بزرگتر از آن نیستم که خطا نکنم و در اعمال خود از خطا ایمن باشم، مگر اینکه خداوند من را کفایت کند. برخی‌ها ممکن است که انتقاد کنند و بگویند مگر می‌شود معصوم این چنین بگوید، در پاسخ باید بگوییم که خداوند در قرآن فرمود «وَ مَا أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَحِیمٌ؛ من هرگز نفس خویش را تبرئه نمی‌کنم که نفس(سرکش)، بسیار به بدی‌ها امر می‏کند مگر آنچه را پروردگارم رحم کند، پروردگارم غفور و رحیم است».

این عضو هیئت علمی دانشگاه بیان کرد: امام علی(ع) در نهج‌البلاغه نسبت به پاسخگویی به مردم نیز هشدار داده و در نامه ۵۷ می‌فرمایند ستمکارم یا ستمدیده، گردن‌کشم یا دیگران از فرمانم رخ برگردانده‌اند، خدا را به یاد کسی می‌آورم که این نامه من به دست او رسد، چنانچه برای جنگیدن به من می‌پیوندند، اگر نیکوکار بودم یاریم رساند و اگر بدکار بودم سرزنشم نمایند. این جملات از معصوم صادر شده و قابل توجه است. همچنین امام در نامه ۵۳ در مورد اهمیت مردم می‌فرمایند نیکوکاران را از آنچه خدا در دست ایشان بر زبان مردم جاری ساخته می‌توان شناخت. ستون دین انبوهیِ مسلمانان و ساز و برگ در برابر دشمنان عامه مردم هستند پس باید گرایش و میل تو به سوی ایشان باشد.

پورعزت تصریح کرد: از دیگری ویژگی‌های حکومت تعالی‌گرا انتخاب مستقل است. مردم باید مستقل و فارغ از فشار‌ها و دیگر مسائل انتخاب کنند و آگاهی شرط استقلال در انتخاب است. همچنین امام(ع) در نامه ۵۳ می‌فرمایند مردم باید در جریان امور، بجز اسرار جنگ که امینت جامعه را تهدید می‌کند، باشند؛ لذا حکومت باید همه کارهایش را در ملا عام انجام دهد. مردم باید در تصمیم‌های مهم مشارکت داشته باشند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه بیان کرد: حکومت تعالی‌گرا مرتبط با مردم و در مراوده مستمر با آنان است. دست‌کم در نامه ۵۳ روایتی در این باب داریم و در مورد شیوه مراوده با مردم و ارتباط با مردم بحث شده است. حکومت تعالی‌گرا هوشمند به واقعیت‌های اجتماعی است. وقتی اتفاقی می‌افتد، امام ناراحت می‌شوند و تذکر می‌دهند و حتی درباره آسیب خوردن به مردم روایتی دارند که اشاره می‌کنند اگر انسان از شنیدن این خبر از غصه دق کند و بمیرد عجیب نیست. همچنین حکومت متعالی در برابر فقر مردم مسئول است. در نامه ۵۳ نهج البلاغه موارد زیادی در این زمینه وجود دارد. اما در متن قرآن و روایات نیز می‌توان این موارد را احصا کرد که می‌توانید تفحص کنید. همچنین حکومت تعالی‌گرا محیط را رصد کرده و فوق‌فعال عمل می‌کند. این حکومت نمی‌نشیند تا مشکل ایجاد شود و بعد در برابر مشکل، راه حل پیدا کند و قبل از اینکه مشکل رخ دهد تدابیر مقتضی اتخاذ می‌کند.

وی در ادامه افزود: این حکومت از هر گونه تعصب ایدئولوژیکی مبری است. حتی شان امام را غیر قابل نقد معرفی نمی‌کند. ایدئولوژی در عصر حاضر را می‌توان با بت در آن عصر هم‌معنا دانست. ایدئولوژی نقد نمی‌پذیرد، بلکه تحمیل سلطه می‌کند و برای بقای خودش خونریزی می‌کند. چنین باوری در اندیشه اهل بیت(ع) وجود ندارد. ایدئولوژی بر خلاف معانی مثبتی که برخی برای آن ارائه می‌کنند، بسیار معنای منفی دارد. ایدئولوژی یک واژه غربی است و باید در کانتکست غربی بررسی شود.

پورعزت بیان کرد: حکومت تعالی‌گرا شفاف و در معرض دین مردم عمل می‌کند. در مورد بیت‌المال و حسابی که به مردم پس می‌دهد و اینکه حاکمان آن چه داشته‌اند حساس است. حکومت تعالی‌گرا شهروند درجه یک و دو نداشته و هیچ کس بر دیگری برتری ندارد. حتی نمی‌توان به یک نفر از گوشه چشم نگریست و به دیگری رو در رو و نگاه کرد. این حکومت قوه قضائیه حساس و عادل دارد و رکن اصلی استقرار حکومت تعالی‌گرا، قوه قضائیه مستقل و مدبر و قاطع و عادل است و اگر این قوه نباشد امکان تحقق حکومت تعالی‌گرا را ندریم.

وی در ادامه افزود: این حکومت، آینده‌نگر و آینده‌ساز است و هنگامی که اقدامی می‌کند، منافع نسل‌های بعدی را در نظر می‌گیرد. برای مثال به وصیت امام(ع) رجوع کنید که وقتی می‌خواهند از املاک خود انفاق کنند، تاکید دارند که طوری باشد که اینجا سرسبز بماند و بتوان از آن مجددا انفاق کرد. این حکومت با همه مردم دنیا مراوده دارد، اما فقط به مردم خودش وابسته بوده و بر پایه حمایت مردم است.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: حکومت تعالی‌گرا به مردم خود وابسته است و با اتکاء به آن‌ها می‌ایستد و قیام می‌کند. حتی زمانی که با کسی صحبت می‌کند می‌گوید که من نماینده مردم هستم، اما وقتی دشمن متمایل به صلح واقعی شود، می‌پذیرد و مشکل را از طریق گفتگو حل می‌کند. همچنین باید توجه داشت که این حکومت بر اساس قانون عمل می‌کند و همگی این موارد را می‌توان در کلمات امام علی(ع) در نهج‌البلاغه ردیابی کرد.

انتهای پیام