فرونشست، مهمان ناخوانده دشت‌های قروه و دهگلان

به گزارش ایسنا، ۹۰ درصد از منابع آب زیرزمینی استان در شرق کردستان و در شهرهای قروه، دهگلان و چاردولی است، و به‌دلیل افزایش فعالیت کشاورزی و صنعتی در این مناطق شاهد افزایش مصرف آب زیرزمینی در منطقه هستیم.

همچنین لوله‌زایی، فرونشست و فرو چاله معضلاتی است که در منطقه شرق استان مشهود است و این بیانگر پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی است که به نابودی زمین و فرونشست آن می‌انجامد.

در شش‌ماهه اول سال جاری حدود ۲۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در استان کردستان شناسایی و بیش از ۹۵ حلقه چاه غیرمجاز پر شدند.

سفره‌های آب زیرزمینی در دوره زمانی بسیار طولانی هزاران ساله شکل گرفته‌اند و زمانی که میزان چاه‌های عمیق افزایش می‌یابد این سرمایه‌ها بیشتر از دست می‌رود و خطر فرونشست زمین را تهدید می‌کند که برای پیشگیری از آن باید دست بکار شد.
گلاله غفاری، پژوهشگر و استاد دانشگاه، در رابطه با علت‌های ایجاد فرونشست گفت: بنا به تعریف یونسکو فرونشست عبارت است از فروریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می‌تواند با بردار اندک افقی همراه باشد، گفته می‌شود.

وی افزود: نشست زمین در آکیفرهای محصور و نیمه محصور که از مواد آبرفتی تحکیم نشده یا نیمه تحکیم شده تشکیل یافته باشند بیشتر مشاهده می‌شود.

این پژوهشگر و استاد دانشگاه عنوان کرد: در اثر برداشت آب زیرزمینی و خارج شدن آب از منافذ امکان متراکم شدن مواد تا عمق ۳۰۰ متر فراهم می‌گردد و هرچه بیشتر برداشت شود تراکم مواد بیشتر خواهد بود.

وی ادامه داد: پدیده فرونشست ممکن است به صورت نشست تدریجی یا ناگهانی سطح زمین و به هر دو علت طبیعی یا در اثر فعالیت بشر ایجاد شود.

غفاری افزود: عمده رخدادهای فرونشست زمین در ایران بیشتر در اثر عواملی همچون افت سطح سیالات زیرزمینی، انحلال تشکیلات زیرسطحی و ریزش کارست به وجود می‌آیند. تغییر کاربری زمین، احداث و یا بارگذاری سازه‌های مهندسی، زهکشی خاک‌های آلی و نفوذ آب شور در امتداد سواحل نیز از جمله عوامل دیگری هستند که می‌توانند در ایجاد پدیده فرونشست مؤثر باشند.

این پژوهشگر بیان کرد: شرایطی همچون فرآیندهای تکتونیکی رخداده در منطقه، بارندگی، وجود عوارض توپوگرافی، نفوذ ریزش‌ها و یا رواناب‌های اسیدی، انحلال تشکیلات سطحی و وجود لایه‌های نامقاوم در تشکیلات رسوبی زیرین، منجر به توسعه پدیده‌های فرونشستی در کشور شده‌اند.

غفاری در رابطه با آسیب‌های ناشی از فرونشست می‌گوید: فرونشست و شکاف‌های زمین که به آهستگی و به تدریج گسترش می‌یابند، شاید همان تأثیر خطرهای ناگهانی و فاجعه بار مانند سیل و زلزله را نداشته باشد، با این وجود بطور معمول خسارت‌های ناشی از فرونشست‌ها و شکاف‌های زمین ترمیم ناپذیر، پر هزینه و مخرب می‌باشند.

وی بیان کرد: به عنوان مثال فرونشست‌ها می‌توانند موجب، آسیب به منابع آب‌های زیرزمینی شامل معکوس شدن شیب کانال‌های آبیاری و زهکشی و فرونشست غیریکنواخت، خسارت به چاه‌ها و رشد چاه‌ها در نتیجه تنش‌های تراکمی، کاهش ظرفیت مخزن آبخوان‌ها، کاهش کیفیت آب‌های زیرزمینی، آسیب به زمین‌های کشاورزی از طریق تخریب سیستم‌های آبیاری و خاک‌های حاصلخیز کشاورزی، آسیب به راه‌های ارتباطی و زیرساخت‌ها مانند پل‌ها، خطوط آبرسانی، گاز و فاضلاب، خطوط راه آهن، سدهای خاکی و پی ساختمان‌ها، بروز تغییرات چشمگیری در جریان‌های سطحی و زیرزمینی و تغییرات هیدرولوژی منطقه و ایجاد سیلاب‌های عظیم و مخرب و کاهش میزان نفوذپذیری سطحی می‌شود.

برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی را دلیل عمده ایجاد فرونشست

این استاد دانشگاه عنوان کرد: سازمان زمین‏شناسی کشور که به عنوان مسئول بررسی مخاطرات زمین شناختی کشور پیشگام در مطالعه این پدیده و خطرهای وابسته به آن در کشور بوده است از بین عوامل مؤثر در ایجاد فرونشست، برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی را دلیل عمده ایجاد فرونشست در بیشتر دشت‌های ایران می‌داند.

وی افزود: در ایران فرونشست‌ها عمدتاً در نواحی آهکی و کارستی و یا در نواحی با برداشت بیش از حد مجاز از آب‌های زیرزمینی به وقوع می‌پیوندند. بر اساس آمارهای ارائه شده تاکنون ۱۴ استان ایران از جمله تهران، کرمان، یزد، اصفهان، خراسان رضوی، همدان، فارس، آذربایجان شرقی، سمنان، البرز، قزوین، مرکزی، اردبیل و گلستان با پدیده فرونشست زمین مواجه شده‌اند.

دشت‌های قروه و دهگلان، میزبان پدیده فرونشست در کردستان

غفاری ادامه داد: مانند سایر مناطق ایران، استان کردستان نیز با پدیده فرونشست مواجه شده است و عمده این پدیده را در دشت‌های قروه و دهگلان شاهد هستیم به گونه‌ای که استفاده بیش از حد از آب‌های زیرزمینی از سوی کشاورزان و حفر چاه‌های بسیار عمیق، فرو چاله‌هایی بزرگ با عمق چهار متر در دشت‌های قروه و دهگلان ایجاد کرده است.

این استاد دانشگاه، با اشاره به دلایل عمده ایجاد فرونشست‌ها در دشت‌های قروه و دهگلان تشریح کرد: تغییرات اقلیمی متعاقب با آن کاهش بارش، افزایش دما، تبخیر، تعرق و مصرف بالای آب‌های زیرزمینی و چاه‌های غیرمجازی که گاهاً به دلیل عدم تخصیص مناسب آب‌های روان در منطقه افزایش یافته است و همگام با آن تغییر الگوی کشت در منطقه از دلایل اصلی ایجاد این فرونشست‌ها در منطقه است.

وی عنوان کرد: در گذشته در این مناطق به صورت سنتی گندم، جو و آفتابگردان کشت می‌شد در حالی که در سال‌های اخیر الگوی کشت به سمت محصولات با نیاز آبی بالا مانند سیب زمینی و گیاهان علوفه‌ای سوق پیدا کرده است. همچنین گاهاً مشکلات ایجاد شده در زمین‌های استان همدان و تمایل کشاورزان آن منطقه به اجاره زمین‌های دشت‌های قروه و دهگلان در جهت کشت سیب زمینی در این امر بی تأثیر نبوده است.

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: در چنین شرایطی حداقل کار برای مقابله با این پدیده، جلوگیری از برداشت بی‌رویه آب و استفاده بهینه از آن و مدیریت جامع و یکپارچه منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی است.

وی یادآور شد: همچنین تغییر الگوی کشت، برای مثال جایگزین کردن کشت دانه‌های روغنی مثل کلزا و سورگوم به جای کشت گیاهان علف‬ ه‌ای و سیب زمینی، آگاه سازی مردم از طریق رسانه‌های جمعی در جهت صرفه‌جویی در مصرف آب و جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه در کشاورزی، پلمب چاه‌های غیرمجاز، نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌ها و کنترل مصرف آب می‌تواند در جلوگیری از روند صعودی این پدیده مخرب مؤثر باشد.

انتهای پیام