تئاتر درمانی؛ ترفند جدید روانشناسی

میگنا: تئاتر یکی از هنرهای نمایشی رایج در جهان است که بسیاری از افراد تحت عناوین مختلف همچون بازیگری، کارگردانی و ... در آن فعالیت می‌کنند و از این طریق به کسب درآمد می‌پردازند و در چند سال اخیر به رغم مشکلات زیاد در این حوزه، شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در آن بوده‌ایم.

همچنین روانشناسان هر ساله از روش‌های مختلفی برای تسلی روان و افزایش آرامش خاطر بیماران و مراجعان خود استفاده می‌کنند و در این میان روش‌های عجیب و غریب زیادی که برخی اوقات نتیجه بخش هم هستند به چشم می‌خورد و البته استفاده از این روش‌ها در اصول و مبانی اصلی علم روانشناسی نیامده است.

یکی از این روش‌های جدید برای درمان بیماران روانی "تئاتر درمانی" است که طی چند ماه اخیر مورد استقبال تعدادی از روانشناسان ایرانی قرار گرفته و در چند پرونده به خصوص نیز استفاده شده است و نتیجه آن به گونه‌ای بوده است که بسیاری از کارشناسان اجتماعی آن را نتیجه بخش خوانده‌اند.


تئاتر درمانی، بازی کردن آن است
اسماعیل اکبری یکی از روانشناسانی است که از این روش برای درمان بیماران خود استفاده کرده و معتقد است این روش درمان در مورد جوانان و نوجوانان نتیجه بهتری دارد و تا کنون از این روش برای درمان 16 نفر از مراجعان خود استفاده کرده است.

وی در این مورد به خبرنگار ایمنا می‌گوید: در حین مطالعه یک مقاله روانشناسی نوشته یکی از دانشجویان خارجی بودم که به این مسئله مهم برخورد کردم و سعی کردم تا با استفاده از این روش به بیماران خودم که قدرت کنترل خشم مناسبی نداشتند و تا به حال چندین بار به زندان رفته بودند، کمک کنم.

این روانشناس ادامه می‌دهد: در ابتدای مطالعه بند مربوط به این روش، فکر کردم که استفاده از این روش به معنای مجبور کردن بیمار به تماشای تئاتر است و نتیجه‌ای مناسب برای آن نیافتم تا اینکه بند مربوط را به یک مترجم زبان فرانسوی دادم تا در این مورد برایم توضیح دهد و پس از توضیحات وی متوجه شدم که منظور از تئاتر درمانی مشاهده تئاتر توسط بیماران نیست بلکه بازی کردن آن است.

اکبری خاطر نشان می کند: در ابتدا فکر کردم که استفاده از این روش نتیجه مطلوبی را در بر نخواهد داشت و توجه زیادی به آن نکردم تا این که چند ماه بعد متوجه شدم چندین روان‌شناسان مختلف در آلمان و آمریکا از این روش برای درمان بیماران خود استفاده کرده و با نتیجه مطلوبی روبه‌رو شده‌اند.

این روانشناس تصریح می‌کند: با یکی از کارگردانان تازه کار مشورت کردم و قرار شد تا از او در یک تئاتر استفاده کند و نوجوان بیمار هم در تمرین های تئاتر وی شرکت کرد و به رغم مشکلات زیاد، موفق شد تا در آن تئاتر ایفای نقش کند و بسیاری از هیجانات خود را در بستر تئاتر تخلیه کند.
وی اضافه می‌کند: در حقیقت بسیاری از امور مربوط به هیجانات افراد که در فضای واقعی قابل انجام نیست در بستر هنر های نمایشی از جمله تئاتر و سینما قابل اجرا است و همین می‌تواند کمک زیادی به بیماران کند.

قابل توجه است که در واقع حضور افرادی با مشکلات روانی و ذهنی در تمرین‌های تئاتر تهدیدی جدی برای کارگردان و بازیگران آن تئاتر محسوب می‌شود اما آموزش رفتارهای نمایشی و ترفندهای بازیگری به این بیماران موجب می شود تا قدرت کنترل خشم در آنان افزایش یابد و کمتر دچار ناهنجاری‌های اجتماعی شوند.


هیجان بیماران در صحنه تئاتر تخلیه می‌شود
فاطمه امیری که به عنوان یک کارگردان تئاتر چندین بار از این بیماران در تئاتر خود استفاده کرده است می‌گوید: هیجانات این بیماران در روی صحنه تئاتر به صورت کامل تخلیه می‌شود و در میان آنها افرادی هستند که با کنترل خشم خود می‌توانند بهترین بازیگران عرصه تئاتر باشند و در زمینه هنرهای نمایشی پیشرفت کنند.

وی ادامه می‌دهد: در بسیاری از موارد شکل‌گیری رابطه کاری دوستانه میان آنها و بازیگران دیگر موجب تسریع در روند درمانشان و شرکت آنها در تمرین‌های تئاترهای مختلف می‌شود و تعدادی از این بیماران هم که از این روش برای درمان خود بهره برده‌اند، هم اکنون در عرصه هنرهای نمایشی فعالیت می‌کنند و تازه متوجه استعداد خود در این زمینه شده‌اند.

این کارگردان تئاتر اضافه می کند: البته در یکی از تمرین‌های تئاتر برخورد نامناسبی از سوی یکی از بازیگران با فرد بیمار صورت گرفت که باعث شد بیمار عصبانی شود و او را مصدوم کند و لازم است تا بازیگران و عوامل تئاتر پیش از استفاده از فرد در تمرین‌ها در مورد نحوه برخورد صحیح با وی توجیه شوند.

استفاده از این بیماران در تئاترهای عمومی نیز یکی دیگر از روش‌هایی است که هم برای افزایش قدرت کنترل خشم آنها استفاده می‌شود و هم در زمینه افزایش اعتماد به نفس آنها کاربرد دارد و البته تعدادی از کارگردان‌های حوزه تئاتر هم هستند که از همه این بیماران در یک تئاتر مخصوص استفاده می‌کنند و ایفای نقش آنان در تئاترهای عمومی را نادرست می‌دانند.

لزوم رفتار صحیح با بیمار در صحنه تئاتر
سعید خانی، کارشناس اجتماعی نیز در این زمینه می گوید: نتیجه بخش بودن استفاده از این روش برای درمان بیماران روانی مشروط به رفتار صحیح سایر عوامل نمایش با فرد بیمار است و در صورتی که رفتار صحیحی با فرد بیمار نشود، بی شک تاثیر منفی زیادی در او خواهد گذاشت و همین می تواند سلامت جسمی او و سایر بازیگران تئاتر را تهدید کند.

وی اضافه می کند: در بسیاری از نمایش های تئاتر مخاطب از رفتار های بازیگر و گذشته آن الگو می گیرد و سعی می کند تا با وی همزاد پنداری کند، اما الگو گرفتن مخاطب تئاتر از این بیماران بازیگر موضوعی خطرناک است که ممکن است جامعه را تهدید کند.

قابل توجه است که تعداد زیادی از بازیگران سینما از صحنه های تئاتر به پرده سینما رسیده اند و همین موجب شده است تا بسیاری از افراد به عنوان بازیگر تئاتر فعالیت کنند و از این طریق به کسب درآمد بپردازند و ورود این بیماران به تئاتر که اغلب استعداد هایی در زمینه هنر های نمایشی دارند یک تهدید شغلی برای بازیگران تئاتر محسوب می شود.


درمانی که تهدید هم هست
سارا خزایی بازیگر تئاتر که چندین بار با این بیماران همکاری کرده است می گوید: فعالیت نمایشی آنها به عنوان راهی برای درمانشان صحیح و قابل قبول است اما بسیاری از آنان در پایان دوره درمانی شان نمی توانند از صحنه تئاتر دل بکنند و همین موجب می شود تا دامنه همکاری آنها با کارگردانان از حوزه درمانی شان فراتر رود.

وی ادامه می دهد: حضور آنها در تمرین های تئاتر تهدیدی برای شغل ما بازیگران است و نباید کارگردانان با توجه به منفعت اقتصادی خودشان از آنها بجای بازیگران خبره استفاده کند و این اقدام بعضی از کارگردانان تهران موجب دل آزردگی برخی از بازیگران از آنها شده است.

ندامت تئاتری
شعبان زمانی روان شناس و کارشناس اجتماعی که در یک نمایش تئاتر به طور کامل از افرادی که قدرت کنترل خشم نداشته اند استفاده کرده نیز می گوید: در همکاری با یک کارگردان جوان تئاتری و جلب یک اسپانسر مناسب اقدام به طراحی و ساخت یک نمایش و استفاده از تعدادی از نوجوانان کانون اصلاح تربیت در آن کردیم و در میان بازیگران این نمایش دو تن از نوجوانانی که مرتکب قتل شده بودند نیز حضور داشتند.

وی ادامه می دهد: نمایش را برای بار اول به یک جشنواره کوچک بردیم و بازیگران نمایش ها تحت الحفظ و توسط پلیس مخصوص به محل نمایش آورده شدند و استقبال تماشاگران پس از اینکه متوجه شدند در این تئاتر از چه کسانی به عنوان بازیگر استفاده شده است به میزانی بود که در آن روز 4 بار اجرای تئاتر صورت گرفت و بچه ها تا یازده شب فعالیت می کردند و تماشاگران مشتاق تماشای آنان بودند.

این روان شناس می گوید: وقتی که پس از اجرای نمایش آخر با بازیگران در راه کانون بودیم یکی از نوجوانانی که مرتکب قتل شده بود جلو آمد و به کارگردان گفت اگر دو سال پیش با تئاتر آشنا شده بودم هیچگاه مرتکب قتل نمی شدم و انگیزه مناسبی برای زندگی داشتم.

تئاتر درمانی مکمل درمانی است
همچنین حسین صالحی روان شناس و فعال در زمینه تئاتر درمانی می‌گوید: منابع علمی زیادی برای این روش روان شناسی وجود دارد و لازم است تا مجریان این روش از دانش و آگاهی لازم برخوردار باشند تا با حوادث غیر مترقبه در طول استفاده از این روش درمانی مواجه نشوند.

وی ادامه می دهد: استفاده از روش مکمل درمانی باید تحت کنترل و با نظارت مستقیم روان شناسان باشد تا نتیجه مناسبی حاصل شود و البته استفاده از این روش در ایران بسیار کم است.