به گزارش ایرنا، استان مرکزی در قلب ایران لایه هایی از میراث فرهنگی نوروز را با ادبیات و رسوم خاص در خود دارد و در هنگامه بهار مردم این دیار هنگام با سایرا اقوام ایرانی به استقبال از نوروز رفته و آیین های زیبا و دلنشین فرهنگی را اجرا می کنند.
استان مرکزی گنجینه ارزشمندی از داشته های تاریخی، فرهنگی و گردشگری در دل خود دارد و اگرچه برخی از سنت های نوروزی در این خطه اشتراکاتی با سایر اقوام ایرانی دارد اما برخی آیین ها رنگ و لعاب محلی و بومی داشته و با شیوه خاص در این ایام برگزار می شود.
خانه تکانی و شست و شوی وسایل به عنوان یکی از سنن نیکو و مشترک مردم این استان با سایر مناطق ایران است که در آستانه نوروز به مناسبت نو شدن سال برای نظم دهی، نظافت و زینت محل زندگی و کوی و برزن انجام می شود.
مردم استان مرکزی بر این باورند که با خانه تکانی غبار و آلودگی ها را از خود و محل زندگیشان می زدایند و به استقبال پاکیزگی و نوشدن می روند.
مردم استان مرکزی از نیمه های دوم اسفندماه و در کنار تکاپوی کارهای نوروزی سبزه عید می ریزند و برای تزئین سفره هفت سین تخم مرغ می آرایند که این رفتار نمادی از رویش و تحول و برکت است.
برگزاری جشن چهارشنبه پایان سال همزمان با سایر مناطق ایران از دیگر سنن نوروزی رایج استان مرکزی است که به طور معمول به صورت جمعی برگزار شده و مردم مناطق شهری و روستایی با افروختن آتش در شامگاه سه شنبه و پریدن از آتش آرزوی شادکامی و سلامت را در ایام سال نو برای همدیگر دارند.
قاشق زنی رسم ویژه چهارشنبه سوری در استان مرکزی است که در این روز فردی چادر به سر می کند و بدون نشان دادن هویت واقعی به در خانه ها می رود و از صاحب خانه پولی به عنوان هدیه و برکت می گیرد.
درآمد حاصل از قاشق زنی که به عنوان جارچی آمدن بهار نیز شهرت دارد بین خانواده های ضعیف محله تقسیم می شود اما در سال های اخیر کارویژه های این رسم نسبت به سال های دور کمرنگ شده است.
در شب چهارشنبه سوری هنگام غروب آفتاب طیف های مختلف مردم با افروختن آتش از روی آن می پرند و اشعاری نظیر محنت برو روزی بیا، سیاه برو قرمز بیا و زردی من از تو سرخی تو از من را می خوانند و معتقدند با این کار سنگینی سال قبل را به جا گذاشته و با شادی وارد سال نو می شوند.
چهارشنبه آخر سال در کمیجان نیز با 2 بار آتش روشن کردن همراه بوده است که یک بار آن در غروب سه شنبه با نام «کوله چارشمه» و دیگری در شب قبل از تحویل سال بربام ها بوده است.
در این رسم مقداری هیزم، چوب و بوته را به پشت بام می بردند و در ساعتی که هوا غروب می کرد، آن ها را روشن کرده و هلهله سر می دادند.
رفتن بر سر مزار درگذشتگان در روز پنجشنبه آخر سال از دیگر رسومی است که مردم استان مرکزی در نقاط مختلف انجام می دهند و بازماندگان ضمن قرائت فاتحه و قرآن، بر سر مزار اموات خود سبزه قرار می دهند.
خرید لباس نو، شیرینی، شکلات، آجیل، ماهی قرمز و پهن کردن سفره هفت سین از دیگر رسوم مردم این خطه است.
اقشار مختلف مردم استان مرکزی ساعاتی قبل از تحویل سال جدید لباس های نو بر تن می کنند و در کنار سفره هفت سین می نشینند و در زمان تحویل سال جدید دست به دعا بر می دارند و از پروردگار خویش بهترین ها را در سال نو طلب می کنند.
برخی از مردم نیز در زمان تحویل سال در مساجد، مزار شهدا، اماکن مذهبی و متبرکه و یا مزار عزیزان خود حضور پیدا می کنند.
گذاشتن چراغ روشن بر سر سفره هفت سین به عنوان نمادی از نور، پایداری و گرما در سال نو، فتیر و یا نان به عنوان برکت، آب و سیب به عنوان نماد زندگی و فراوانی، سبزه نماد طراوات و شادابی و آینه به عنوان نمادی از شفافیت و صفا، سنجد به عنوان نماد دلدادگی و زایش و باروری، ماهی به عنوان نماد ماه سپری شده اسفند، کلام الله مجید به عنوان برکت و راهبر زندگی در سال جدید و اسفند برای دور کردن چشم زخم از زندگی از ارکانی است بیشتر خانواده های استان مرکزی به آن باور دارند و عمل می کنند.
مردم استان مرکزی پس از تحویل سال نو شروع به دید و بازدید می کنند و کوچکترهای فامیل به عیدی بزرگترها می روند.
در بسیاری از روستاهای اطراف اراک، 50 روز مانده به بهار با برگزاری رسم کوسه ناقالدی آوازه های سپری شدن زمستان سرداده می شود و با نمایشی خیابانی و سمبلیک آوازه ای سرداده می شود که باید کم کم به سمت نو شدن فصل، زایش و استقبال از بهار رفت.
در این رسم 2 نفر یکی با عنوان کوسه با لباس های تزئین شده و دیگری به عنوان بز (تگه) با کلاه پوستی، لباس نمادین و زنگوله و تعدادی از جوانان و چوپانان در پی آنان در دید عموم ظاهر می شوند و با شعرخوانی و سرود و رفتارهای شاد، مردم را می خندانند و انعامی که جمع می کنند برای فقرا و مستمندان خرج می شود.
حضور حاجی فیروز با لباس نیم ‌تنه و کلاه قرمز، صورت سیاه شده با دایره زنگی از سنن قدیمی و رایج آستانه نوروز در برخی شهرهای استان مرکزی از جمله اراک است که با خواندن اشعار فولکوریک و شاد، نوید بهار می دهند و رهگذران نیز به شکرانه یک سال سلامت، به او انعام می پردازند.
برگزاری رسم علفه نیز از آیین های برخی مناطق روستایی خمین به ویژه روستای خوگان است و در این رسم شب هنگام مقداری از علف های صحرایی از کنار جویبارها چیده می شود و در حالی که چراغ اتاق های منزل افروخته است این سبزی ها به عنوان برکت در اتاق قرار می گیرد و بر بام منزل نیز آتشی افروخته می شود و اهالی منزل برای سلامت و برکت دعا می کنند.
در روستای قورچی باشی خمین نیز در شب سال نو همه کوچکترها به منزل بزرگترها می روند و شام آن شب رشته پلو (تخ تخی) است و در اعتقاد مردم این روستا رشته شادی و برکت را برایشان در سال نو به همراه دارد.
در این شب شماری از کودکان با حضور بر بام های منازل ظرف و یا پارچه ای را به وسیله طناب به پایین می اندازند و صاحب خانه تنقلات و هدیه در آن قرار داده و این رسم نمادی از بخشش، برکت و مهرورزی است.
در بسیاری از روستاهای استان مرکزی نیز رسم کهن شال اندازی وجود داشته که در جریان این رسم و در آستانه نوروز جوانانی که نامزد دارند از روی بام خانه دختر نشان شده خود، شالی به پایین انداخته و نامزدشان در گوشه شال شیرینی و تنقلات می گذارد و به همسر آینده خود هدیه می دهد.
از رسوم دیرین و پرطرفدار در مناطق مختلف استان مرکزی در آستانه نوروز سمنو پزان است که با هدف برآورده شدن حاجات و طلب شفای عاجل بیماران و برکت برای سفره هفت سین انجام می شود و در این رسم ریشه گندم نذر حضرت صدیقه کبری(س) می شود که با آیین خاصی تهیه شده و به عنوان تبرک هدیه می شود.
رسم فتیر پزان که نوعی شیرینی محلی است نیز در اغلب روستاهای استان مرکزی به خصوص اراک انجام می شود و در بسیاری از این مناطق از فتیر با نام «نان ننه پیر» یاد می شود که انواع مختلفی دارد و فتیر، کسمه و شیرمال از جمله آن ها است.
اگر چه در شهر اراک در دهه های اخیر به خاطر نبودن تنور خانگی فتیر در منازل پخت نمی شود اما خانواده ها در آستانه نوروز مقداری از این شیرینی محلی را به عنوان برکت و پذیرایی از میهمانان از کارگاه های فتیر پزی خریداری می کنند اما در روستاها هنوز این رسم پابرجاست و به طور معمول وقتی فتیر پخته می شود مقداری از آن بین اقوام و همسایگان توزیع می شود.
مردم شهرستان دلیجان نیز نوروز را با شور و هیجان خاصی جشن می‌گیرند و یکی از رسوم گذشته در این منطقه «هله هله» است که پنجاه روز مانده به نوروز انجام می شد.
در این رسم عده ای از جوانان در حالی که کوله هایی روی دوش خود داشتند دور هم جمع می شدند و یکی از آنان لباس زنانه می پوشید با شادی اشعاری را می خواندند و از ساکنان منازل و رهگذران عیدی می گرفتند.
در محلات نیز چند روز قبل از عید نوروز مردم شروع به تمیز کردن خانه‌ها و شستن قالی‌ها می‌کنند، پنبه لحاف کهنه را دوباره حلاجی کرده و تمام خانه را با آب و جارو می روبند.
حضور در امامزاده حکیمه خاتون محلات قبل از تحویل سال نو از رسوم این خطه است که به نام زیارت 2 ساله در بین بومیان منطقه شهرت دارد.
در محلات همچنین رسم بر این است که در آستانه سال نو کاسه ماستی را در سفره می‌گذارند و براین باور بودند که ننه پیرزن می‌آید و انگشت به ماست می‌زند و بدین ترتیب برکت به خانه آنان می آید.
در بسیاری از مناطق روستایی خمین، دلیجان و محلات سفره هفت سین در سینی های بزرگی به نام مجمع چیده می شود که علاوه بر قرآن مجید، چراغ، آب، ماه ، تخم مرغ و آینه طیفی از تنقلات نظیر بادام، فندق، پسته، شیرینی های محلی که با شیره پخته می شود قرار می دهند.
در روستای دره شور خمین مقداری علف از بیابان می‌چنیند و هنگام سال تحویل کنارش آینه، قرآن و چراغ روشن قرار می دهند.
ظهر روز عید نوروز که اغلب فامیل در محلی جمع هستند در این روستا آش جو پخته می شود و همگان از آن می خورند.
در روستای بزیجان از توابع شهرستان محلات در آستانه نوروز در سینی بزرگی گندم بو داده و تخم مرغ می‌گذارند و معتقدند که این غذاها متعلق به قره یا پیرزن است که در موقع عید می‌‌آید و سهم خود را برمی‌دارد، علاوه بر آن نان‌های سوراخ‌دار می‌پزند و داخل سینی می‌گذارند تا سالی پربرکت را تجربه کنند.
در روستای قیدو از توابع شهرستان خمین نیز در نخستین روز بهار اهالی روستا با خود میوه و شیرینی به مسجد محل می آورند و آیین دید و بازدید عمومی آغاز می‌ شود که پس از این آیین تا سه روز رفتن به خانه بزرگ‌تر‌ها به صورت دسته جمعی ادامه دارد و بعد از آن کوچکترها میزبانی می کنند.
بر اساس اعتقادات کهن گذشته در شب سال نو، آیین سنتی کوزه توسط زنان ساوجی برگزار می شده و در این رسم هر زن نیت کرده و اسم خود را روی کاغدی می ‌نوشته و آن را همراه با سکه، تزئینات به داخل بستو( کوزه سفالی) می‌انداخته و صبح روز بعد یکی از زنان مورد اعتماد در حالی که دعا می‌خواند هر یک از نشانه‌ها را بیرون آورده و بدین صورت هرکس به نیتش می‌رسد.
در روستای آقچه ‌قلعه نیز در شب سال نو آیین شال سان ماخ اجرا می‌شود که به طور معمول هدیه صاحب خانه ها برای افراد شال انداز در این شب تخم ‌مرغ، جوراب و یا پول است.
عده ای از مردم متدین ساوه رسم دارند که پس از تحویل سال نو به زیارت امامزادگان حضرت سید اسحاق(ع) و سید علی اصغر(ع) و اهل قبور می‌روند و پس از آن دید و بازدید عید نوروز و سال نو آغاز می‌شود.
در ایام تعطیلات نوروزی در اغلب مناطق شهری و روستایی استان مرکزی مردم بیشتر به صحرا و فضاهای باز می روند و بازی‌ها و ورزش‌های سنتی چاشنی تفریحاتشان در این ایام است.
در روز سیزدهم فروردین یا سیزده بدر مردم استان مرکزی از خانه ها بیرون می روند و در دشت های اطراف و فضاهای رو باز به بازی و شادی می پردازند، به داخل آب های روان سنگ اندازی می کنند و آرزوهایشان را به آب روان می سپارند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی در خصوص آیین های نوروزی استان مرکزی گفت: 30 اثر ناملموس استان مرکزی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و برنامه معرفی و رونمایی از لوح ثبتی آثار مذکور در دستور کار است.
«علیرضا ایزدی» افزود: آیین کوسه ناقالدی در اراک و تفرش، پخت فتیر در ایام شب عید در اراک، پخت آش اسفندی در دلیجان از جمله رسوم ویژه مردم استان مرکزی در ایام سال جدید است.
وی بیان کرد: رونمایی از لوح ثبتی آیین آش اسفندی دلیجان در 10 اسفندماه و رونمایی از آیین سمنو پزان آشتیان نیز اواخر اسفندماه پارسال برگزار شد و رونمایی از برخی آثار نیز در ماه های اول سال جدید برگزار می شود.
استان مرکزی با 12 شهرستان و یک میلیون و 414 هزار نفر جمعیت در قلب ایران واقع شده است.
بیش از 2 هزار جاذبه گردشگری در استان مرکزی شناسایی شده که 850 اثر تاکنون در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
3005/6013/3075