ویرانی در کمین زبان فارسی

نظریه زبان‌های هندواروپایی در قرن هجدهم توسط ویلیام جونز زبان‌شناس و خاورشناس انگلیسی مطرح شد. وی با اشاره به شباهت‌های زبان‌های سانسکریت، یونانی، و لاتین به یکدیگر نتیجه گرفت که آن‌ها بایستی از یک زبان مشترک منشأ گرفته باشند که زبان‌های فارسی، آلمانی و زبان روسی هم از همان زبان ریشه منشعب شده‌اند.

خانوادهٔ زبان‌های هندواروپایی یکی از خانواده‌های زبانیِ جهان و البته از بزرگ‌ترین‌های آن‌هاست. بیشتر مردم جهانِ امروز، به‌عنوان زبان مادری یا زبان دوم، می‌توانند به یکی از زبان‌های این خانواده سخن بگویند. در مورد خاستگاه خانوادهٔ زبان هندو-اروپایی دو فرضیهٔ رقیب وجود دارد. دیدگاه مرسوم که ریشهٔ این خانوادهٔ زبانی را به ۶٬۰۰۰ سال پیش و استپ‌های پونتیک را فرض می‌کند. دیدگاه نوین ادعا می‌کند ریشهٔ این خانوادهٔ زبانی به ۸٬۰۰۰ تا ۹٬۵۰۰ سال پیش و به منطقهٔ آناتولی تعلق دارد که با گسترش کشاورزی این زبان نیز در گسترش یافت.

بر اساس دیدگاه مرسوم، مادر این زبان‌ها هزاره چهارم پیش از میلاد در ناحیه‌ای واقع در شمال دریای سیاه میان اقوام نیمه چادرنشین رایج بوده‌است، و در اثر مهاجرت اقوام گوناگون رفته‌رفته آن زبان انشقاق و انشعاباتی یافته و از هند تا اروپا گسترده شده‌اند.

در سال ۱۸۷۲ در نشست ادیبان و زبان‌شناسان اروپایی در برلین، زبان‌های یونانی، فارسی، لاتین و سانسکریت به عنوان زبان‌های کلاسیک جهان برگزیده شدند. بر پایهٔ تعریف، زبانی کلاسیک به‌شمار می‌آید که یکم، باستانی باشد، دوم، ادبیات پرباری داشته باشد و سوم در آخرین هزاره عمر خود تغییرات اندکی کرده باشد.

فارسی از دیدگاه شمار و گوناگونی ضرب‌المثل‌ها در میان سه زبان نخست جهان است. با ورود واژگان از زبان عربی (و زبان‌های دیگری مانند یونانی، آرامی، ترکی و غیره) به زبان فارسی، این زبان از نظر تعداد واژه‌ها یکی از غنی‌ترین زبان‌ها شده‌است. در کمتر زبانی فرهنگ واژگانی چون دهخدا (در ۱۸ جلد) یا فرهنگ سخن (در ۸ جلد) دیده می‌شود.

هرچند طی سال های اخیر، کلمات نا مانوس با زبان فارسی به ادبیات مورد استفاده میان مردم اضافه شده است و این یک خطر جدی و یک تهدید بالقوه برای هویت زبانی ایران به شمار می رود.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در شب ولادت باسعادت کریم اهل‌بیت حضرت امام حسن مجتبی علیه‌السلام جمعی از استادان زبان و ادب پارسی و شاعران جوان و پیشکسوت در بخش از سخنانشان، در خصوص زبان فارسی ابراز نگرانی کردند و گفتند: من راجع به زبان فارسی حقیقتاً نگرانم زیرا در جریان عمومی، زبان فارسی در حال فرسایش است.

رهبر انقلاب اسلامی افزودند: من از صداوسیما گله‌مندم، به‌دلیل اینکه به جای ترویج زبان صحیح و معیار و زبان صیقل‌خورده و درست، گاهی زبان بی‌هویت و تعابیر غلط و بدتر از همه تعابیر خارجی را ترویج میکند. انتشار فلان لغت فرنگی یک مترجم یا نویسنده از تلویزیون، موجب عمومی شدن آن لغت و آلوده شدن زبان به زوائد مضر میشود. زبان فارسی قرنهای متمادی است که عمدتاً به‌وسیله‌ی شاعران بزرگ حفظ شده و این‌گونه سالم و فصیح به دست ما رسیده است، بنابراین ما باید حرمت زبان را حفظ کنیم و اجازه نداریم با بی‌مبالاتی آن را به دست فلان ترانه‌سرای بی‌هنر بدهیم که الفاظ را خراب کند و بعد نیز با پول بیت‌المال در صداوسیما و دستگاه‌های دولتی و غیردولتی پخش شود.

گسترش روز افزون استفاده از شبکه های اجتماعی، ترکیب بسیاری از کلمات فارسی و انگلیسی، نفوذ کلمات خارجی به جای معادل فارسی آنانن این روز ها به یک مشکل و حتی تهدید فرهنگی بدل شده است. بسیاری از افراد در روابط شبکه های اجتماعی خود برای اختصار نویسی کلمات را تغییر می دهند که همین تغییرات کم کم وارد زبان فارسی می شود و استفاده روزانه از آن موجب زوال هر روزه زبان فارسی خواهد شد.

زبان فارسی مثل تمام چیزهایی که متعلق به مرزهای داخل کشور است در معرض خطر می باشد. بعد از مشروطه عده ای در حمایت از زبان فارسی شروع به حذف کلمات عربی از زبان فارسی کردند و در عوض کلمات انگلیسی و فرانسه را بی حساب و کتاب به زبان مادری شان افزودند. کلماتی مثل آنتیک، رمانتیک،ترافیک و اصولا هرچیزی که آخرش ایک دارد معمولا از زبان فرانسه وارد شده و چون روشن فکرهای ما معمولا در فرانسه مشغول تحصیل بودن این ماجرا دور از ذهن نیست. بعد از آن نوبت انگلستان بود که تمام رابطه های زبان فارسی با کشورهای دیگر را قطع کند مخصوصا در هند که عمده تاثیر زبان فارسی در این کشور بود.

اما خیلی زود، رئیس صداوسیما در صدد حل این مشکل در سازمان تحت مدیریتش بر آمد. رئیس صدا و سیما با اشاره به سخنان رهبر انقلاب و انتقاد از برخی شعرهایی که در موسیقی پایانی بعضی سریال‌ها استفاده می‌شود، خطاب به دفتر موسیقی و سرود دستور داد تا با تشکیل شورای جدیدی، شعرهای پیشنهادی در این زمینه را علاوه بر بررسی معمول، یک‌بار دیگر با حساسیت و سختگیری بیشتر بررسی کند و آن را با اصول زبان و ادبیات فارسی اصیل تطبیق دهد.

علی عسکری در این دستور به دفتر موسیقی و سرود تاکید کرده است: «برغم اینکه پیش از این اشعار ارائه شده برای تولید موسیقی پایانی مجموعه‌های تلویزیونی در آن دفتر بررسی می‌شده است، اما با توجه به بیانات اخیر رهبر انقلاب، ضروری است با بازمهندسی نظام بررسی این اشعار، شورای جدیدی تشکیل دهید و با نظارتی ویژه، شعر و ادب فارسی را پاس بدارید.»

رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در سومین پویش ملی آئین سخن ویژه نگهبانی از زبان فارسی که در رادیو برگزار شد، گفت: ما محیط زیست طبیعی و فرهنگی داریم که اولی محیط طبیعی ایران را تشکیل می‌دهد که شامل دریاچه‌ها، کوه‌ها، رودها و گیاهان است. آسیب‌هایی که به محیط زیست طبیعی وارد می‌شود در کوتاه‌مدت قابل جبران نیست، مثلاً به اتفاقی که برای دریاچه ارومیه افتاد توجه کنید. حال زبان فارسی که زیست‌بوم فرهنگی ماست اگر آسیب ببیند جبران آن خیلی سخت‌تر خواهد بود.

حداد عادل تصریح کرد: مهمترین رکن زیست‌بوم فرهنگی ما زبان فارسی و ادبیات فارسی است، همان طور که محیط زیست طبیعی ارزشمند است، محیط زیست فرهنگی هم ارزشمند است.

هرچند زبان فارسی این روزها از همه طرف تحت شدیدترین هجمه ها قرار دارد و هر روز تحریفی جدید در این زبان شگرف و با ظرفیت رخ می دهد، اما صرف تغییرات در اشعار صدا و سیما نمی تواند راهی برای نجات باشد. شاید بهتر باشد برخی صاحبنظران در حوزه زبان شناسی و فرهنگ، با ارائه راهکار های عملی، در مقابل زوال روز افزون زبان فارسی را بگیرند.