بررسی کتاب «گونه‌شناسی روشنفکران ایرانی» در برنامه «سیم و زر»

به گزارش خبرنگار مهر، نظام بهرامی کمیل در تازه‌ترین برنامه «سیم و زر» رادیو فرهنگ پاسخگوی سوالات محمد آسیابانی کارشناس این برنامه درباره کتاب «گونه شناسی روشنفکران ایرانی» است. این برنامه از ساعت ۲۱:۳۰ جمعه ۲۴ خرداد از شبکه رادیویی فرهنگ پخش می‌شود.

کتاب «گونه شناسی روشنفکران ایرانی» برای نخستین بار در سال ۱۳۹۳ با شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه، ۳۷۰ صفحه و بهای ۱۷ هزار تومان از سوی نشر کویر روانه کتابفروشی‌ها شد. چاپ سوم این کتاب نیز در سال گذشته (۱۳۹۷) با شمارگان ۵۰۰ نسخه و بهای ۲۴ هزار تومان در دسترس مخاطبان قرار گرفت.

در این کتاب از منظری کاملاً مدرنیستی و با گرایش فلسفه تحلیلی به ارائه یک گونه‌شناسی (تیپولوژی) از روشنفکران ایرانی می‌پردازد. در زمانی که مفاهیمی مانند «ذات‌گرایی» و «مطلق‌گرایی» دست‌کم در حوزه اخلاق، سیاست و اجتماع به شدت طرد شده‌اند، بهرامی کمیل از همین رویکرد یعنی تقابل «ذات‌گرایی» با «غیرذات‌گرایی» به تقسیم‌بندی روشنفکران ایرانی می‌پردازد.

در این کتاب برای اولین‌بار روشنفکران چپ و دولت‌مداران اصلاح‌طلب و مترقی در این تقسیم‌بندی مکان‌یابی شده‌اند. از محاسن کتاب فراهم آوردن شالوده نظری محکم و منسجم و استفاده از ایده‌های فلاسفه علم مانند پوپر، لاکاتوش، فیرابند و کوهن برای تدوین الگوی نظری تقسیم‌بندی روشنفکران ایرانی است.

نویسنده در پیشگفتار این کتاب نوشته است: «بیشتر گونه‌شناسی موجود در حوزه روشنفکری، به‌طور آشکار یا ضمنی، روشنفکران ایرانی را به سه گروه «موافقان سنت»، «موافقان مدرنیته» و «موافقان تلفیق سنت و مدرنیته» تقسیم‌بندی کرده‌اند. این تقسیم‌بندی، جریان روشنفکری ایران را به بن بست کشانده‌است. همه آنهایی که ادعای تلفیق دستاوردهای خوب مدرنیته با میراث خوب سنت را داشته‌اند، هیچ قاعده و معیاری برای چگونگی این تلفیق ارائه نداده‌اند. در نتیجه این ادعا که «ما نه مانند سنت‌گرایان مرتجع و نه مانند متجددهای غرب‌زده، بلکه تلفیقی از خوبی‌های هر دو هستیم.» تنها در سطح ادعا باقی مانده است.

در همین راستا نویسنده، جلال آل‌احمد و روشنفکران دینی را که به‌دنبال تلفیق سنت و مدرنیته آن هم بدون در نظر گرفتن مبادی هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانه آن هستند، «کیمیاگرانی» می‌داند که پس از صد سال «کیمیاگری» هیچ مسی را به طلا تبدیل نکرده‌اند. به همین دلیل شاید بتوان گفت کتاب «گونه‌شناسی روشنفکران ایرانی» پاسخی به کتاب «غرب‌زدگی» جلال آل‌احمد و نظریاتی مانند «روشنفکری دینی» است که نویسنده به شدت با آنها مخالف است.»

برنامه «سیم و زر» هر جمعه از ساعت ۲۱:۳۰ تا ۲۲، از رادیو فرهنگ با تهیه کنندگی فریده گودرزی و گویندگی فاطمه اسحاق تبار در پوشش فرکانسی اف. ام ردیف ۱۰۶ مگاهرتز و ای. ام ردیف ۵۸۵ کیلوهرتز پخش می‌شود.