شانگهای در برابر یکجانبه‌گرایی واشنگتن

آرمان-سازمان شانگهای یک ایده چینی است. ریشه اصلی این فکر هم آن بود که چین هم به نوبه خود درصدد ایجاد نظم نوین جهانی است. چین بخشی از نظم پس از سال 1945 یعنی پایان جنگ دوم جهانی را قبول دارد اما بخش دیگری از این نظم را قبول ندارد. مثلا آنکه آمریکا دست به اتحاد و ائتلاف‌های منطقه‌ای علیه سایر کشورها می‌زند این مساله از دید چین مردود است و یا اینکه آمریکا سعی می‌کند ارزش‌های فرهنگی و به‌ویژه ارزش‌های حقوق بشری لیبرال و یا غربی را به عنوان مبنای رفتار کشورها در ارتباط با سایر کشورها قرار دهد نیز از دید چین مردود است. اما اینکه سازمان‌هایی وجود داشته باشند که به حل مشکلات بپردازند و مسائل جهانی را مدیریت کنند، چین با چنین الگویی موافق است. اما معتقد است این سازمان‌ها هم بعضا می‌بایستی اصلاح شوند، همچون صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و... به همین دلیل هم چین در حوزه مالی، تاسیس بانک زیرساخت آسیایی را پیشنهاد داده و از چنین مساله‌ای حمایت می‌کند. چین نظم مورد نظر خودش را سعی دارد ابتدا در آسیا و از طریق کشورهای آسیایی آغاز کند. بنابراین حوزه آسیا عملا در پی یک نظم آسیایی با محوریت چین را تجربه می‌کند. یکی از مهم‌ترین این نهادهای این نظم آسیایی سازمان همکاری شانگهای است. شانگهای ابعاد و زوایای مختلفی را دربر می‌گیرد و به لحاظ گونه شناسی جزو منطقه‌گرایی نوظهور است. یعنی موضوعات مورد نظر این سازمان فقط حوزه امنیت نیست بلکه حوزه‌ها و موضوعات علمی و تکنولوژی، زیست محیطی، اقتصادی و... دربر می‌گیرد. همچنین این منطقه‌گرایی یک منطقه‌گرایی هژمونیک است. محوریت اصلی شانگهای چین و روسیه است اما در هر منطقه‌گرایی سه دسته از کشورها حضور دارند کشورهای مرکز، پیرامون و شبه پیرامون. به نظر می‌رسد در شانگهای روسیه و چین کشورهای مرکز هستند و کشورهای دیگری که عضو هستند، کشورهای پیرامونی محسوب می‌شوند. اگر کشورهای دیگری همچون ایران، هند و یا پاکستان به عضویت این سازمان در آیند در حقیقت شانگهای با مجموعه‌ای از کشورهای شبه پیرامونی نیز مواجه خواهد بود. یعنی کشورهایی که بین کشورهای پیرامون و کشورهای مرکز قرار دارد. در نتیجه عضویت ایران می‌تواند برای شانگهای فرصت‌ها و تهدیداتی را به همراه داشته باشد. مهم‌ترین تهدید عضویت ایران برای سازمان همکاری شانگهای این است که ایران بر اساس مسائل زیادی در عرصه بین‌المللی درگیر بوده اما سازمان شانگهای به لحاظ رشد جزو منطقه‌گرایی‌های بالنده در کنار دو منطقه‌گرایی دیگر که یکی نوظهور بوده و دیگری بالغ بوده، قرار دارد. سازمان همکاری‌های شانگهای از میان این سه مرحله، در مرحله بالندگی قرار دارد. در این مرحله سازمان همکاری شانگهای نمی‌خواهد خود را با بسیاری از کشورها درگیر کند. بنابراین چون مسائل سیاسی و امنیتی ایران با جهان زیاد است مساله عضویت ایران در این سازمان ملاحظاتی دارد. نباید فراموش کرد که فرصت‌های عضویت ایران به مراتب بیشتر از تهدیدات آن است. ایران به لحاظ وسعت کشوری وسیع بوده به لحاظ موقعیت در موقعیتی استراتژیک قرار دارد. همچنین ایران به لحاظ جمعیت، کشوری 80 میلیون نفری بوده و به لحاظ آنچه که از آن تحت عنوان دغدغه‌های سازمان همکاری شانگهای نامیده می‌شود افراط‌گرایی، تروریسم و تجزیه‌طلبی، ایران در این موارد تجربیات مفیدی دارد و می‌تواند در کنار سازمان همکاری شانگهای باشد و اگر این هدف پنهانی را برای سازمان همکاری شانگهای در نظر بگیریم که هدف این سازمان در نهایت ایجاد یک قطب در برابر آمریکا و یا ناتو قرار دارد. با توجه به آنکه ایران مشکلاتی را با ناتو دارد و عملا با واشنگتن درگیر است، می‌تواند یک عضو مفید و موثر برای سازمان همکاری شانگهای باشد.