بازارچه‌های مرزی شرق در کما/ اینجا فقط بازار وعده و وعید داغ است

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: افغانستان به‌عنوان یکی از کشورهای همسایه همواره یکی از شرکای بازرگانی و اقتصادی ایران محسوب می‌شود و حجم بسیاری از صادرات ایران به مقصد این کشور صورت می‌گیرد.

اما در سال ۹۳ اتفاقی باعث شد که بخشی از این مبادلات به‌ویژه بین اهالی ساکن در دو طرف مرز تحت‌الشعاع قرار گیرد و سه بازارچه رسمی (میل ۷۳، یزدان و دوکوهانه) در مرز ایران و افغانستان در خراسان جنوبی بسته شد.

از همان زمان مسئولان رایزنی‌های مختلفی را آغاز کردند و تلاش‌های دیپلماتیک و بین‌المللی انجام شد اما طرف افغانستانی پاسخ مثبتی برای حل موضوع نداده است.

رایزنی‌هایی که به نتیجه نرسید

نشان صحت این ادعا سخن محمدرضا فخر رئیس سازمان بازارچه‌های مرزی خراسان جنوبی است که در ۳۰ مرداد ۹۶ در جلسه‌ای اعلام کرد که علی‌رغم رایزنی‌ها پاسخی برای بازگشایی بازارچه مرزی خراسان جنوبی دریافت نکرده‌ایم.

ورود محمدصادق معتمدیان به خراسان جنوبی به‌عنوان استاندار همراه با وعده بازگشایی این بازارچه‌ها بود. وی در ۸ بهمن ۹۷ در شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی گفت به دنبال این هستیم که با فعال کردن بازارچه‌های مرزی ظرفیت‌های بالقوه را بالفعل کنیم و همچنین تثبیت بازارچه‌های مرزی دوکوهانه، یزدان و میل ۷۳ از اولویت‌های استانداری است.

اما مشخص نیست که علی‌رغم گفته‌ها و وعده‌ها در آینده قرار است در میدان عمل چه اتفاقی برای این سه بازارچه تعطیل‌شده بیفتد.

محمدعلی خاشی مدیرکل گمرکات خراسان جنوبی در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: هر فرایند تجاری در مرزهای مشترک نیازمند موافقت هر دو طرف مرز است که این یک اصل کلی در ارتباط با مسائل تجاری محسوب می‌شود.

وی اظهار کرد: به‌عنوان نمونه افغانستان نمی‌تواند به‌صورت یک‌جانبه بگوید من می‌خواهم از یک مرز خاص کالا وارد کنم و به‌صورت متقابل نیز شرایط همین‌گونه است و از این منظر ایجاد یک بازارچه یا مرز مشترک موافقت دوجانبه کشورهای همسایه را می‌طلبد.

مدیرکل گمرکات خراسان جنوبی با اشاره به اینکه طبق قانون ساماندهی مبادلات مرزی بازارچه محوطه محصور به‌صورت مستقل یا مشترک است، ادامه داد: بازارچه‌های ما مستقل بوده و مشترک نیست.

مصوبه دولت افغانستان برای ایجاد گمرک در یزدان، گلورده و دوکوهانه

خاشی با بیان اینکه افغانستانی‌ها بیشتر از بازارچه به دنبال گمرک رسمی هستند، یادآور شد: طبق مصوبه هیئت دولت افغانستان در اسفند ۹۶ سازوکاری برای ایجاد گمرک رسمی برای مرز یزدان تا شهریور ۹۸ و گلورده و دوکوهانه تا ۱۴۰۰ پیش بینی شده است.

وی گفت: نکته قابل‌تأمل این است که بازارچه تأسیس داخلی است و آنچه رسمیت بین‌المللی دارد گمرکات است.

مدیرکل گمرکات خراسان جنوبی اظهار کرد: برای ما اسم بازارچه یا گمرک و یا منطقه ویژه مهم نیست بلکه مهم فعالیت تجاری قانونی بین دو ملت است.

علیرضا خامه زر عضو هیئت‌رئیسه اتاق بازرگانی بیرجند با اشاره به اینکه دولت افغانستان حدود ۷۰ – ۸۰ درصد مایحتاج خود را از طریق واردات تأمین می‌کند، گفت: در این راستا دولت افغانستان بر روی حقوق ورودی گمرکی حساب ویژه‌ای باز کرده است.

وی بیان کرد: افغانستانی‌ها گاهی بیان می‌کنند که در بازارچه‌های مرزی به این حقوق ورودی گمرکی نمی‌رسند و برای آنان توجیه اقتصادی ندارد.

عضو هیئت‌رئیسه اتاق بازرگانی بیرجند ادامه داد: هر چند در پاره‌ای مواقع سخن از بی‌کیفیت بودن کالاهای عرضه‌شده در بازارچه‌های مرزی می‌زنند ولی به نظر می‌رسد که علت عمده همان نرسیدن آنان به درآمد و عواید گمرکی باشد.

وعده‌ها برای بازگشایی یزدان در سال ۹۸

خامه زر با اشاره به اینکه در مرز یزدان امکاناتی در اختیار افغانستانی‌ها قرار دادیم، افزود: بااین‌حال تمایل چندانی ندارند و اصولاً با لفظ بازارچه مخالف هستند.

وی با بیان اینکه وعده افغانستانی‌ها برای ایجاد گمرک رسمی در یزدان در سال ۹۸ و گلورده تا ۱۴۰۰ است، یادآور شد: ما در مرز گلورده، یزدان و دوکوهانه امکاناتی که کار یک مرز رسمی انجام می‌دهد داریم اما ترانزیت تنها در مرز ماهیرود صورت می‌گیرد.

عضو هیئت‌رئیسه اتاق بازرگانی بیرجند یادآور شد: اگر بخواهیم بازارچه‌ها را باز کرده و تبعات منفی برای ما نداشته باشد بهتر است که بازارچه‌ها به‌صورت تخصصی فعالیت داشته باشند.

در مرز گلورده، یزدان و دوکوهانه امکاناتی که کار یک مرز رسمی انجام می‌دهد داریم اما ترانزیت تنها در مرز ماهیرود صورت می‌گیرد خامه زر یادآور شد: تخصصی شدن بازارچه‌ها به این معنا است که به‌عنوان‌مثال از یک بازارچه سیمان و چند کالای خاص و از بازارچه دیگر سوخت و آرد مبادله شود چراکه در این صورت همکاری افغانستانی‌ها را جلب خواهیم کرد.

محمدرضا فخر رئیس سازمان بازارچه‌های مرزی خراسان جنوبی نیز در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: نیت و تلاش مسئولان و شخص استاندار خراسان جنوبی افزایش راندمان مبادلات مرزی و اثربخشی اقتصاد مقاومتی در مرز و ایجاد بستر حضور همه مرزنشینان در بخش اقتصاد مرز است.

وی اظهار کرد: ما ۴ بازارچه مرزی داریم که سه بازارچه آن به‌صورت یک‌طرفه از سوی دولت افغانستان بسته شده است اما همواره شرایط را برای شروع مجدد فعالیت فراهم کرده‌ایم.

رئیس سازمان بازارچه‌های مرزی خراسان جنوبی بیان کرد: به‌عنوان‌مثال در مرز یزدان، میل ۷۳ و دوکوهانه در راستای بهبود زیرساخت‌ها برای استقرار سامانه جامع گمرکی اقدام کردیم تا به‌محض رفع موانع بتوان مبادلات تجاری را شروع کرد.

فخر با اشاره به اینکه برنامه‌ریزی‌ها بر بازگشایی معبر رسمی یزدان در نیمه دوم سال ۹۸ است، یادآور است: هر محدودیتی در فرایند تجاری دو کشور بهتر است با نظر دو طرف صورت گیرد چراکه در غیر این صورت به ثبات تجاری لطمه زده و تاجر را مجبور به تغییر مبادی خروجی کالا می‌کند.

وی گفت: بااین‌حال ما با کشوری طرف هستیم که گاه به پروتکل‌های بین‌المللی پایبند نیست و این موضوع شرایط را سخت می‌کند.

ممنوعیت صادرات را با محدودیت خدمات پاسخ خواهیم داد

استاندار خراسان جنوبی ۸ بهمن ۹۷ در شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی با اشاره به ممنوعیت صادراتی چهار قلم کالای اساسی از سوی افغانستان بیان کرد: اگر این روند از سوی افغانستان ادامه یابد، با ابزار و محدودیت‌های جدی‌تری ورود می‌کنیم.

استاندار خراسان جنوبی با بیان اینکه در حال حاضر از مرز ماهیرود خدمات رایگانی به افغانستان ارائه می‌کنیم، گفت: اگر محدودیت‌های صادراتی رفع نشود، خدمات خراسان جنوبی هم محدود خواهد شد.

وی با بیان اینکه سفارت جمهوری اسلامی در افغانستان نسبت به مسائل و مشکلات خراسان جنوبی اشراف ندارد، افزود: در آینده‌ای نزدیک کانال ارتباطی استان با سفارت جمهوری اسلامی راه‌اندازی می‌شود.

وی با اشاره به راه‌اندازی کنسولگری افغانستان در بیرجند اظهار کرد: کشور ایران با راه‌اندازی این کنسولگری موافق است اما افغانستان تاکنون مخالفت کرده است.

پیگیری تعطیلی بازارچه‌های مرزی خراسان جنوبی در کارگروه ملی

محمدصادق معتمدیان استاندار خراسان جنوبی همچنین در گفت‌وگوی اختصاصی با مهر اظهار کرد: بازارچه‌ها از موضوعات مهمی بوده که از همان ابتدای مسئولیت و ورود به خراسان جنوبی آن را پیگیری کرده‌ایم.

وی اظهار کرد: در وهله اول تلاش کردیم موضوع بازارچه‌ها را از سطح یک دغدغه استانی بالاتر برده و به‌عنوان یک مسئله ملی جا بیندازیم و در این راستا مذاکراتی در سطح ملی با مسئولین وزارتخانه‌های ذی‌ربط داشتیم.

استاندار خراسان جنوبی بیان کرد: اصولاً موضوع مرز و بازارچه تنها یک موضوع استانی نیست چراکه وقتی حرف از مرز ماهیرود می‌زنیم از یک مرز بین‌المللی بین دو کشور سخن می‌گوییم.

وی با اشاره به برخی دیدارهای مسئولین وزارت خارجه از مرز ادامه داد: یکی از مسائل مهم در راستای حل موضوع بازارچه‌ها و مسائل مرتبط با مرز راه‌اندازی دفتر وزارت امور خارجه در خراسان جنوبی به‌عنوان پل ارتباطی بین ما، سفارت‌خانه‌ها و کنسول گری‌ها است تا مشکلات بین ما و افغانستان نیز از این کانال به سهولت پیگیری شود.

استاندار خراسان جنوبی با تبیین برخی پیگیری‌های مرتبط با موضوع بازارچه‌ها از طریق وزارت کشور افزود: در شورای کارگروه ویژه مرز مصوبه‌ای صورت گرفت که بر اساس آن موضوع تعطیلی بازارچه‌های خراسان جنوبی به‌عنوان یک اولویت در این کارگروه موردبررسی قرار گیرد.

معتمدیان گفت: بر اساس مباحث مطرح‌شده مدیران کل حوزه اقتصادی وزارت کشور در استان حضور پیداکرده و مسائل و مشکلات مرز و بازارچه‌ها را بررسی کردند و در واقع از همه ظرفیت‌های کشور برای حل موضوع استفاده کردیم.

رایزنی‌های دوجانبه در سفر به افغانستان برای حل موضوع بازارچه‌ها

وی اظهار کرد: همچنین در سفر به افغانستان در دیدار با رئیس‌کل گمرکات افغانستان، سرپرست وزارت صنعت و تجارت و سرپرست وزارت مالیه افغانستان مباحث دوجانبه پیرامون مرز و بازارچه‌ها را موردبررسی قرار دادیم.

بر اساس مصوبه شورای ساماندهی مرز در حال حاضر همه بازارچه‌های خراسان جنوبی متصل به شبکه نظارتی گمرک هستند استاندار خراسان جنوبی بیان کرد: البته باید بپذیریم که طرف مقابل ما شرایط خاصی داشته و علاوه بر ناامنی در برخی از مناطق، در آستانه انتخابات ریاست جمهوری قرار دارد که به‌صورت طبیعی شرایط آن کشور را ویژه می‌کند.

معتمدیان با اشاره به دستورات داده‌شده برای فراهم کردن شرایط زیرساختی در بازارچه‌ها، ادامه داد: بر اساس مصوبه شورای ساماندهی مرز در حال حاضر همه بازارچه‌های خراسان جنوبی متصل به شبکه نظارتی گمرک هستند.

وی افزود: متصل شدن به شبکه نظارتی گمرک این فایده را دارد که هرگاه شرایط مبادله تجاری فراهم شود نظارت گمرک را نیز به همراه خواهد داشت.

استاندار خراسان جنوبی با اشاره به قول افغانستانی‌ها مبنی بر باز شدن مرز یزدان (مرز مقابل استان هرات افغانستان) گفت: موانع مرتبط با مرز، گمرک و مبادلات تجاری باید به‌صورت رایزنی‌های دوجانبه حل تا منافع دوجانبه تأمین شود.

تمایل افغانستانی‌ها بر افزایش واردات ایران از افغانستان

معتمدیان اظهار کرد: یکی از نقطه نظرات افغانستانی‌ها این است که در راستای رسیدن به منافع مشترک همان‌طور که ما صادرات به افغانستان داریم آنان نیز به کشور ما صادرات در حجم مطلوب داشته باشند.

وی یادآور شد: از طرف دیگر علاوه بر روابط رسمی بین دولت‌ها باید دیالوگ مشترک بین بخش خصوصی ایران و افغانستان نیز به‌صورت قوی برقرار باشد.

هرچند همگان سخن از تلاش برای رفع موانع برای بازگشایی بازارچه‌ها و همان سه معبر رسمی تعطیل‌شده بین ایران و افغانستان در خراسان جنوبی می‌زنند ولی بااین‌وجود مشخص نیست که طرف افغانستانی چقدر در میدان عمل نسبت به وعده‌های داده‌شده مبتنی بر بازگشایی هر سه بازارچه تعطیل‌شده پایبند است.

به نظر می‌رسد در گذشته به‌اندازه کافی رایزنی و گفت‌وگوها برای بحث بازارچه‌ها بین ایران و افغانستان صورت گرفته و اکنون زمان اقدام و عمل است و شاید محدودیت ارائه برخی خدمات به‌طرف مقابل بتواند آنان را در این عرصه وادار به همکاری کند.