مرکز گل محمدی کشوردرحسرت جرعه ای گلاب/صنایع تبدیلی خیالی بیش نیست

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها_ آناهیتا رحیمی: اینجا دیار گل محمدی است؛ از راه‌های پیچ در پیچ که بگذری، سایه سار درختان بلند قامت و آواز خوش پرندگان، تو را به میهمانی گل سرخ دعوت می‌کند. چشمانم چیزی به جز سرسبزی بی انتها، هم نوایی شر شر چشمه و عطر ناب گل محمدی به یاد ندارد؛ درست همین جاست که روستای گنبرف، خودی از خود نشان می‌دهد.

زنان روستای گنبرف، چادر گل گلی سر کرده و بر کمر بسته‌اند و هر کدام با یک سطل رنگی مشغول چیدن گل محمدی (قیزیل گول) هستند، کودکان بازیگوش هم با یک بار فرو رفتن خار در دست، از زیر کار در می‌روند این تنها خاطره‌ای است که از دیدن باغ‌های گل محمدی به خاطر دارم.

خورشید را می‌بینید تازه طلوع کرده و نسیم خنکی هم می‌وزد نوبتی هم باشد نوبت چیدن گل‌های محمدی است در این لحظه‌ها باغ‌داران، سمت مزارع گل‌های صورتی می‌روند؛ آخر می‌دانید نباید نگاه خورشید بر گل‌برگ‌های صورتی رنگ گل محمدی بیفتد آخر حیف است کمرنگ و پژمرده شود؛ این گل‌ها مسافر راه دوری هستند و باید سر زنده و شاداب به دست دوستداران خود برسند.

در میان اهالی به روستای گون و برف یعنی خورشید و برف معروف است؛ روستای گنبرف بهشتی است در دامنه سهند که کوه و رودها را به هم دوخته تا گل‌های سرخ محمدی سر از خاک بیرون زنند تا وجب به وجب روستا آغشته به عطر ناب محمدی شود. امروز میهمان روستای گنبرف هستیم روستایی که عصاره بهشتی گل محمدی در آن ورد زبان همه شده است؛ ما نیز به دیار گل محمدی سفر کردیم تا خود نظاره‌گر خلقت زیبایی خداوند باشیم.

آقا محمد چشم انتظار رسیدن ما بود با یک سلام و خدا قوت وارد مغازه و کارخانه کوچک گلاب گیری آقا محمد شدیم گویی تجربه بسیاری در این زمینه دارد. محمد خلیل زاده در گفت و گو با خبرنگار مهر می‌گوید: بیشتر از ۴۱ سالی می‌شود که باغ گل محمدی دارم و همه ساله در تیرماه برداشت گل محمدی داریم. در این روستا هر روز ۴۰ تن گل محمدی برداشت و در خارج از استان برای شهرهایی مانند کاشان فرستاده می‌شود؛ گل‌هایی که از استان آذربایجان شرقی می‌رود اما آوازه شهر کاشان و گلاب آن شنیده می‌شود. گل‌های این منطقه را در بازار تبریز، کمتر به فروش می‌رسانیم و بیشتر در کاشان، کرمانشاه، ارومیه، مراغه و کارخانه گلاب گیری در شهرک سلیمی می‌فروشیم.

تقریباً ۱۶ سال است که به فرآوری گلاب مشغول هستم و هر روز ۶۰۰ لیتر گلاب آماده می‌شود.

برداشت تازه چینی گل محمدی در روستای گنبرف

وی ادامه می‌دهد: هر روز حدود ۲۵۰ کیلو برداشت گل محمدی دارم که گل‌ها را در اینجا هم برای گردشگران و هم برای کارخانه‌ها به فروش می‌رسانیم. تمام گل‌های برداشت شده در روستای گنبرف به صورت تازه چینی انجام می‌گیرد چرا که گل‌های این منطقه مخصوص تهیه مربا، گلاب، اسانس و پودر گل محمدی است. در این مغازه گلاب درجه یک و دو، عرق نعناع، شاه اسپرم، نعناع کوهی، کاسنی، شاه تره و سایر گیاهان دارویی این منطقه نیز تهیه و به فروش می‌رسد.

فرآوری ۶۰۰ لیتر گلاب در هر روز

خلیل زاده اضافه می‌کند: تقریباً ۱۶ سال است که به فرآوری گلاب مشغول هستم و هر روز ۶۰۰ لیتر گلاب آماده می‌شود. بانوان این منطقه نیز صبح زود برای برداشت گل محمدی در باغ‌ها مشغول به کار می‌شوند.

مسئولان به وضعیت راه رسیدگی کنند

آقا محمد قدری از وضعیت اقتصادی گله کرده و مشکلات روستای گنبرف را چنین بیان می‌کند: وضعیت راه روستای گنبرف خوب نیست و از مسئولان درخواست می‌کنم که به این وضعیت رسیدگی کنند چرا که اگر به راه رسیدگی شود برای هر خانواده تبریزی، یک کیلو گل می‌رسد. به خاطر وضعیت راه با مشکلات متعددی روبرو هستیم به طور مثال قصد برگزاری جشنواره گل محمدی در این منطقه را داشتیم که با ترافیک موجود در این منطقه امکان پذیر نشد؛ مشکل تنها این نیست وقتی از اهالی روستا کسی بیمار می‌شود به سختی می‌توان با این ترافیک برای درمان به شهر رفت.

بازار فروش و درآمد در سال‌های گذشته خیلی بهتر بود اما حال با چنین وضعیت اقتصادی و گران شدن اجناس، فروش پایین آمده و مردم نیز دیگر توان خرید گل و گلاب را ندارند و از سویی قیمت گل محمدی نیز ارزان است.

و حالا گل‌ها باید یک جا جمع شده و آماده گلاب گیری شوند؛ مریم خانم گونی‌ها را در دست گرفته و آقا محمد تمام گل‌ها را از انبار داخل این گونی‌ها می‌ریزد. برای اولین بار دستگاه‌های مخصوص گلاب گیری را از نزدیک دیدم و مریم خانم تنها کمک همسر خود در این مغازه هست که گاهی هم به پسر خردسال خود سر می‌زند تا مبادا بهانه او را بگیرد.

بعد از ایام فصل بهار، اکثر باغ داران در آذربایجان شرقی به برداشت گل محمدی مشغول هستند در این قسمت گزارش نیز سری به بزرگ‌ترین مجتمع کشت و صنعت گیاهان دارویی در شهرستان مرند زدیم.

بر داشت بالای ۴ تن در هر هکتار

موسس مجتمع کشت و صنعت گیاهان در شمال غرب کشور در گفت و گو با خبرنگار مهر، ضمن تأکید بر اینکه این مجتمع به عنوان بزرگ‌ترین مجتمع کشت و صنعت گیاهان در شمال غرب کشور شناخته شده است، بیان می‌کند: بخش مطالعات و امکان سنجی این مجتمع از سال ۸۴ و بخش عملیاتی از سال ۹۴ آغاز شده است. سال قبل با اولین برداشت نوبرانه که در مرداد ماه سال ۱۳۹۵ به زیرکشت رفته بود در سال ۱۳۹۷، بالای ۴ تن هکتار برداشت گل محمدی داشتیم که طبق پیش بینی که می‌شود در سال جاری برداشت بیشتری خواهیم داشت.

محمدرضا بذلی ادامه می‌دهد: این مزرعه یک مزرعه دانش بنیان است که به صورت علمی طراحی شده و در سال ۱۳۹۵، بعد از عملیات اصلاح و جابجایی خاک، اولین بوته‌های گل محمدی اصلاح شده به زیر کشت رفته است؛ در حال حاضر نزدیک به ۶ هکتار مورد بهره‌برداری واقع شده و نزدیک بر ۳ هکتار نیز آماده کشت کرده‌ایم. میزان اشتغال به صورت مستقیم (دائمی و فصلی) ۶۰ نفر می‌باشد که با کامل شدن تجهیزات، پیش بینی می‌شود بالای ۱۰۰ نفر مشغول به کار شوند.

در سال ۱۳۹۷، بالای ۴ تن هکتار برداشت گل محمدی داشتیم که طبق پیش بینی که می‌شود در سال جاری برداشت بیشتری خواهیم داشت.

محصولات سالم و ارگانیک

وی، سالم و ارگانیک بودن محصولات کشت و صنعت را مهم‌ترین ویژگی این مجتمع دانسته و ادامه می‌دهد: امید است قطب جدیدی از گل محمدی، اسانس و گلاب در آینده‌ای نزدیک در ایران مطرح شود تا بتوانیم با استان‌هایی همچون کاشان، فارس و اصفهان رقابت کنیم. گفتنی است بوم گردی یکی دیگر از بحث‌هایی است که جزو برنامه کاری خود قرار داده‌ایم؛ این مجتمع اهم فعالیت و توجه خود را به صنایع تکمیلی_ تبدیلی متمرکز کرده‌ایم. ضمن تأمین نهاده‌ها در استان، می‌توان با کشاورزان یک زنجیره چرخشی و ارزشی تولید کرد که در نهایت خرید تضمینی نیز انجام گیرد.

صرفه‌جوبی در مصرف آب و افزایش محصول

بذلی با اشاره بر وجود صنایع تبدیلی در مجتمع و اقدام به فرآوری گلاب، اسانس و عرقیات گیاهی اضافه می‌کند: در این مجتمع علاوه بر مزارع گل محمدی اصلاح شده، نهالستان سرپوشیده گیاهان دارویی نیز احداث گردیده تا در خود استان و سایر استان‌ها بتوانیم در تأمین نهال‌های اصلاح شده و سالم گیاهان دارویی که گل محمدی یکی از این نهال‌هاست اقدام کنیم. آبیاری مزرعه، آبیاری تحت فشار است که در این نوع آبیاری، ضمن اینکه ۶۷ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود ۶۲ درصد نیز موجب افزایش برداشت محصول شده است.

تازه چینی گل‌های سرخ محمدی

وی عمده‌ترین نیروی انسانی در برداشت گل محمدی را بانوان معرفی کرده و خاطرنشان می‌کند: برداشت محصول چند روزی مانده به تیرماه آغاز و تا پایان این ماه ادامه دارد. بهره‌برداری از اینجا شروع شده و هدف، پوشش دادن خود این استان است؛ بزرگ‌ترین خصیصه محصولات و گلاب تولید شده، ارگانیک بودن آن است و در این مجتمع، استانداردهایی که برای محصولات سبز و سالم تعریف شده است کاملاً رعایت شده و در بحث تغذیه و مبارزه با آفات، به طور بیولوژیک مبارزه می‌کنیم که تمام این عوامل باعث می‌شود محصولات تولید شده، سالم و ارگانیک باشد.

بذلی به احداث سه پروژه در اولین فاز در این مجتمع اشاره کرده و بیان می‌کند: احداث مزارع گل محمدی به صورت کشت بافتی و آبیاری تحت فشار، نهالستان‌های سرپوشیده گیاهان دارویی و صنایع تبدیلی_ تکمیلی کشاورزی که اختصاص به تولید گلاب، اسانس و عرقیات گیاهی دارد را می‌توان نام برد؛ در آینده نیز امکان اجرای مرحله به مرحله سایر پروژه‌ها وجود دارد.

وی در پایان اضافه می‌کند: مهم‌ترین برداشت گل محمدی در این مجتمع به صورت تازه چینی است که به صنایع تبدیلی و محصولات ارزش افزوده نظیر اسانس و گلاب انجام می‌گیرد. از مشکلاتی که می‌توان بدان اشاره کرد مشکل پروسه اداری است که باید تجهیز شود، بخش اصلی مشکلات، مجوزها و استعلام‌های متعدد و چندگانه است که از ادارات مختلف انجام می‌گیرد و هر ساله برای ما تکرار می‌شود و اما مشکل دیگر بحث تأمین مالی است.

این روزها چشمانم به جز رنگ صورتی گل‌محمدی چیزی نمی‌بیند فقط کافی است سری به بازار بزنی، همه صدا می‌زنند قیزیل گول قیزیل گول؛ نخرید از دستتان می‌رود تازه به تبریز رسیده است و من هم با گرفتن چند عکسی از این همهمه بازار، راه خود را پیش گرفتم و عطر ناب گل محمدی مرا سمت ایکی قاپیلار کشانید همان سرایی که گونی‌های یک شکل و اندازه، رنگ‌ها را به رخ من و شما می‌کشند. اینجا زینت حجره‌ها با رنگ و بوهای دل انگیز زیبایی خاصی دارد؛ گونی‌هایی که گل محمدی و غنچه‌های خشک شده را در دل خود به تماشا گذاشته‌اند.

نگاهم سمت گل‌های محمدی خشک شده و غنچه‌های رنگی است و ناخودآگاه یاد سفره بزرگ پر از گل، در خانه مادربزرگ می‌افتم همه دور هم جمع می‌شدیم و کمک حال مادربزرگ بودیم تا گل‌ها را پرپر کند و غنچه‌ها را سوا، هنوز هم مزه مربای گول قند مادربزرگم زیر زبانم هست.

غفاری یکی از حجره دارانی است که با روی خوش از من استقبال می‌کند. آنطور که صاحب این مغازه می‌گوید ۲۹ سال است که در این سرای، حجره دارد بلافاصله راز این غنچه‌های خشکیده گل محمدی را می‌پرسم و ادامه می‌دهد: از این غنچه‌ها برای مصارف درمانی از جمله آلزایمر استفاده می‌شود اما از همین گل‌های خشک شده نیز برای تهیه مربا در منازل استفاده می‌شود. از ۱۵ اردی‌بهشت ماه تا پایان خرداد، بنا به سردسیر و گرمسیر بودن منطقه برداشت گل‌ها ادامه دارد و ما نیز این گل‌ها را مستقیم از کشاورزان نمی‌گیریم بلکه از افرادی که گل‌ها را از منطقه زیر کشت جمع‌آوری می‌کنند خریداری می‌کنیم.

۱۱۰۰ هکتار گل محمدی بارور در استان

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی در گفت و گو با خبرنگار مهر، ضمن تأکید بر اینکه ۱۱۰۰ هکتار گل محمدی بارور در مجموع استان وجود دارد ادامه می‌دهد: طبق برآورد اولیه تولید، ۴۴۰۰ تن گل محمدی در استان ما تولید می‌شود که عملکرد متوسط آن، ۴ هزار تن است و گفتنی است استان ما از نظر سطح، ۱۰ درصد را شامل می‌شود.

علی رخ افروز با اشاره بر اینکه استان آذربایجان شرقی، مقام پنجم را در تولید گل محمدی به خود اختصاص داده است اضافه می‌کند: در استان آذربایجان شرقی، ۲۰ واحد در زمینه فرآوری گلاب، اسانس، عرقیجات و بسته‌بندی گیاهان دارویی فعالیت دارند هم چنین در شهرستان‌های اسکو، شهرک سلیمی و بستان آباد در زمینه گلاب گیری نیز فعالیت دارند که محصولات آنها به کشورهای خلیج فارس، آسیای میانه و روسیه صادر می‌شود.

در استان آذربایجان شرقی، ۲۰ واحد در زمینه فرآوری گلاب، اسانس، عرقیجات و بسته‌بندی گیاهان دارویی فعالیت دارند هم چنین در شهرستان‌های اسکو، شهرک سلیمی و بستان آباد در زمینه گلاب گیری نیز فعالیت دارند که محصولات آنها به کشورهای خلیج فارس، آسیای میانه و روسیه صادر می‌شود.

کم آب بر بودن کشت گل محمدی

وی بیشترین سطح زیر کشت گل محمدی را متعلق به شهرستان‌های اسکو، آذرشهر، مرند و مراغه معرفی کرده و ادامه می‌دهد: برداشت گل محمدی به هر دو صورت غنچه چینی و تازه چینی انجام گرفته و ۳۰ درصد محصولات گل محمدی در مصارف خانگی برای تهیه مربا و شربت مورد استفاده قرار می‌گیرد و ۷۰ درصد در زمینه فرآوری گلاب، اسانس و عرقیجات مورد مصرف قرار می‌گیرد.

رخ افروز اضافه می‌کند: در رابطه با مزایای کشت گل محمدی می‌توان به کم آب بودن آن به خصوص در حوضه دریاچه ارومیه اشاره کرد؛ از دیگر این مزایا نیاز نداشتن به زمین زارعی غنی، اشتغال دائم و فراهم کردن اشتغال برای بانوان اشاره کرد؛ با برآورد انجام گرفته ۳۰ میلیون تومان در هر هکتار برای بهره بردار امکان درآمدزایی را فراهم می‌کند.

صنایع تبدیلی از اولویت‌های سازمان جهاد کشاورزی است

وی در پایان با تأکید بر اینکه شهرستان‌های اسکو، بستان آباد، مرند و شهرک سلیمی در آذربایجان شرقی در زمینه کارخانه گلاب گیری فعال هستند بیان می‌کند: برداشت گل محمدی در استان آذربایجان شرقی از خرداد ماه شروع می‌شود اما در مناطق کم ارتفاع نیز زودتر آغاز شده و در مناطق با ارتفاع زیاد، نظیر لیقوان، عنصرود و هروی برداشت گل هم چنان ادامه دارد. ایجاد صنایع تبدیلی همواره به عنوان یکی از اولویت‌های سازمان جهاد کشاورزی مطرح می‌باشد.

آذربایجان سرزمینی است پر از زیبایی‌ها که باید به هر گوشه گوشه آن سفر کرد تا راز هر مزرعه برایت فاش شود. امروز روز خوب و خاطره سازی را با عطر دل انگیز گل‌های محمدی در روستای گنبرف داشتم؛ گونی گونی گل سرخ محمدی بر دوش مردان این روستا و یا سطل پر از گل بر دست دختران کم سن و سال، تصویر نابی را برایم رقم زد تصویری که حکایت از تلاش اهالی این روستا برای زنده نگه داشتن نام و آوازه این روستایی اما همواره وجود برخی مشکلات و توجه ناکافی در رسیدگی به آن، قدری روستاییان را دل آزرده می‌کند قطعاً چنین روستاهایی بهترین مکان برای جذب گردشگر و رونق اقتصادی در این منطقه است امید که با رسیدگی به وضعیت راه روستای گنبرف، شاهد تحول عظیمی در گردشگری این منطقه باشیم.

عکس‌ها از: آناهیتا رحیمی