بدمصرفی؛ پیامد خواب خوش ترسالی

براساس اطلاعات منتشرشده، در سال ۱۳۹۳، حدود ۵۵۰ شهر تنش آبی داشتند که این عدد در سال گذشته به ۳۳۴ شهر رسید. همچنین، سرانه منابع آب تجدیدشونده در سال ۱۳۹۵ معادل ۱۴۵۰ مترمکعب برای هر نفر بوده و پیش‌بینی می‌شود که این عدد به ۱۰۴۹ مترمکعب در سال ۱۴۲۰ برسد، این وضعیت ایران را در مرحله تنش آبی قرار داده است. در بخش چاه‌های غیرمجاز و برداشت از این چاه‌ها نیز، در ۵۱ سال اخیر ۱۳۱ میلیارد مترمکعب و در ۱۵ سال اخیر ۷۵ میلیارد مترمکعب آب از مخازن آب زیرزمینی کشور اضافه برداشت شده که نتیجه آن این بوده که از ۶۰۹ دشت کشور، برداشت آب در ۳۶۶ دشت ممنوع اعلام شود. طبق داده‌های منتشرشده در خبرگزاری ایسنا نیز در بحث آب مجازی، در حدود سه دهه گذشته میزان صادرات آب مجازی در جهان از ۴۳۸ میلیارد مترمکعب به ۹۸۹ میلیارد مترمکعب افزایش یافته است و ایران تنها با ۱۵ میلیارد مترمکعب واردات آب مجازی در رتبه هشتم جدول تجارب آب مجازی است و ژاپن که بحران آب ندارد، با واردات آب مجازی به میزان ۹۲ میلیارد مترمکعب (یعنی شش برابر واردات ایران که حدود ۷۰ درصد آب تجدیدپذیر سالانه است) در رتبه نخست قرار دارد.

اظهارات وزیر نیرو

وزیر نیرو به‌تازگی اعلام کرده که منابع آبی کشور جان‌ دوباره‌ای گرفته‌اند. اگر به سخنان رضا اردکانیان در حاشیه جلسه شورای آب استان خراسان رضوی که پانزدهم خردادماه برگزار شد، رجوع کنیم، پی‌ می‌بریم که «سال آبی ۹۷ و ۹۸ که هنوز چند ماهی از آن باقی‌مانده، از حیث بارش‌ها نسبت به متوسط بلندمدت یعنی مدت ۵۰ ساله، ۴۳ درصد افزایش بارش و نسبت به سال گذشته آبی نیز تا این زمان ۱۰۳ درصد افزایش داشته است.» او در ادامه همچنین اظهار می‌کند که «امسال سال خوبی از حیث منابع آبی است. مخازن ما نسبت به سال گذشته بیش از ۱۵ میلیارد متر مکعب از آب بیشتری برخوردار شدند. تعداد قابل توجهی از تالاب‌های کشور بین ۴۰ تا ۱۰۰ درصد آبگیری شده‎اند. این علاوه بر افزایش ورودی در دریاچه ارومیه است و موجب شده که سطح دریاچه ارومیه حدود ۸۹۰ کیلومتر مربع نسبت به سال قبل توسعه پیدا کند و تراز آب نیز حدود ۱۱۰ سانتی متر افزایش داشته است.» اما بخشی از سخنان وزیر که نباید از توجهات دور بماند، عدم قطعیت در مورد ورود به دوران ترسالی است. اردکانیان در این باره صراحتا اعلام می‌کند که «نمی‌توان به طور قطع بیان کرد که وارد ترسالی شدیم، ممکن است سال‌های خشکی را پیش رو داشته باشیم.»

محدود بودن منابع آبی

به جز اظهارات وزیر نیرو، گفته‌های سایر مسئولان و کارشناسان موید این مطلب است که بحران آب کماکان باقی است و ایران کماکان تشنه است. قاسم تقی‌زاده خامسی، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا، ضمن تاکید بر اینکه منابع آبی کشور محدود است، طی یک نشست خبری که اول تیرماه سال‌جاری برگزار شد، اظهار کرد که «مخازن سفره‌های زیرزمینی آبی کشور ۱۳۰ میلیارد مترمکعب کسری دارد و این میزان کسری با یکسال بارندگی تامین نمی‌شوند، زیرا ما حدود ۱۰ سال خشکسالی داشتیم.» محمدرضا گلدان‌ساز، پژوهشگر حوزه منابع آب هم در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا نسبت به وضعیت نگران‌کننده منابع آب زیرزمینی کشور هشدار داده است و در ضمن اشاره کرده که «ناپایدارترین سفره‌های آب زیرزمینی در استان‌های هرمزگان، فارس و اصفهان قرار دارند.» او در ادامه گفته است: «از آبخوان‌های قزوین، تهران - کرج، ورامین، ساوه، ابهر -خرمدره، قروه - دهگلان، فریمان - تربت‌جام، مشهد، زنجان، نیشابور و هشتگرد بیشترین استفاده می‌شود و آنها نیز در شرایط ناپایداری قرار دارند.» آمار منتشرشده از سوی وزارت نیرو نیز نشان می‌دهد که سطح آب زیرزمینی در اغلب دشت‌های کشور افت شدیدی دارد و تاکنون بیش از ۴۰۰ محدوده از ۶۰۹ محدوده مطالعاتی کشور در شرایط ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار گرفته‌اند.

جلوگیری از بدمصرفی‌

آمار و اطلاعات به ما می‌گوید که باید خیال‌پردازانی که خیال خوش ورود به دوره ترسالی را در سر می‌پرورانند از واقعیات موجود آگاه سازیم، چراکه ادامه این خوش‌خیالی‌ها نتیجه‌ای جز افزایش بدمصرفی به دنبال نخواهد داشت. در حال حاضر، متوسط سرانه مصرف آب در کشور به ۱۵۵ لیتر رسیده که در مقایسه با کشورهای پرآب اروپایی بالاست و باید آن را باز هم کاهش داد. برخی کارشناسان اذعان می‌کنند که حل بحران آب در ایران، فقط یک راهکار دارد که مدیریت تقاضا و مصرف است و راهکارهایی مثل تهیه آب و انتقال آن برای دسترسی مردم، متناسب با شرایط زمان و مکان، راه‌حل‌هایی موقتی و مقطعی است. در این زمینه، مسعود تابش، رئیس هیات مدیره انجمن آب و فاضلاب ایران، اظهار کرده است که «باید یاد بگیریم با آب، اقلیم و بارش سالانه منطقه خود مدارا کنیم و نیازهای مصرف را به اندازه منابع در دسترس آب، تنظیم کنیم که نیازمند نوعی جراحی است.» او افزود: «باید یاد بگیریم که در بخش آب آشامیدنی، صنعت و کشاورزی، رفتار خود را عوض کنیم. عادت‌ها و شیوه‌های فعلی مصرف آب را کنار بگذاریم تا میزان مصرف اصلاح شود.» از سوی دیگر، باتوجه به هشدارهایی که در مورد در خطر بودن آبخوان‌های زیرزمینی داده شده است، گفته می‌شود وزارت نیرو باید هر چه سریع‌تر وضعیت چاه‌های غیرمجاز را تعیین تکلیف کند. در این زمینه اعلام شده که از ۳۲۰ هزار چاه غیرمجاز ۲۲۰ هزار چاه زیر ۲۰ متر است و برداشت قابل توجهی از آنها صورت نمی‌گیرد. افزایش بهره‌وری نیز راهکار مقابله با بحران آب و مدیریت مصرف آن عنوان شده است که به معنای حداکثر استفاده از حداقل آب مصرفی است. همچنین، هنوز 90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که بنابراین صرفه‌جویی در این زمینه می‌تواند کمک‌کننده باشد. گذشته از این راهکارها، همراهی و همکاری مردم در زمینه صرفه‌جویی در مصرف آب از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. بنابراین ضرورت فرهنگ‌سازی در این زمینه به شدت احساس می‌شود. در این راستا، برخی سفارش کرده‌اند که لازم است دستگاه‌های اجرایی استان‌ها در نهادینه‌کردن فرهنگ استفاده صحیح از منابع آبی تلاش کنند. کارشناسان می‌گویند عدم استفاده از آب‌نماها و فواره‌ها در مراکز اداری و تفریحی وابسته، حتی اگر به صورت بازچرخانی عمل می‌کنند، عدم استفاده از آب شرب برای آبیاری فضاهای سبز در مراکز دولتی و الزام به نصب شیرهای کم‌مصرف و وسایل کاهنده مصرف آب را می‌توان از جمله راهکارهایی دانست که در کاهش مصرف آب موثر بوده و در نتیجه باید به اطلاع مصرف‌کنندگان برسد. همچنین، نصب سایبان روی کولرهای آبی باعث صرفه‌جویی 15درصدی در مصرف آب می‌شود. استفاده از کلیدهای ترموستات و نصب آنها نیز از روش‌های موثر دیگری هستند که باعث کاهش مصرف انرژی و آب می‌شوند.