میرزا جعفر خامنه‌ای کیست و چه نقشی در تاریخ معاصر دارد؟

به گزارش خبرآنلاین، جعفر خامنه ای پسر حاج شیخ علی اکبر خامنه ای از بازرگانان خوش نام و گمنام تبریز بود. وی در سال ۱۳۰۴ ه.ق برابر با سال ۱۲۶۶ شمسی در شهر تبریز به دنیا آمد و در آنجا تحصیل کرد. اشعار پرشور او در «حبل‌المتین» و «چهره نما»و «عصر جدید» و«شمس» و بعدها در مجله دانشکده منتشر می شد.

او را به عنوان روشنفکری آزادیخواه و مبازر در آذربایجان می شناسند که زبان فرانسوی را آموخته بود و به ادبیات نوین ترکان عثمانی نیز آشنایی داشت. جعفر خامنه ای علاوه بر اینکه ادیب و شاعر بود، مشروطه خواه و مرد سیاست هم بوده به طوری که احمد کسروی در کتاب «زندگانی من» او را یکی از دوستان شیخ محمد خیابانی معرفی می‌کند و اضافه می‌کند که جعفر خامنه ای بود که او را با شیخ محمد خیابانی آشنا کرده است.

میرزا جعفر، پیش از سال ۱۳۳۲ هجری قمری، در حدود سال ۱۲۹۲ شمسی از شکل معمول اشعار فارسی عدول کرده و قطعه‌های بی امضاء با قافیه‌بندی جدید و بی سابقه و مضمون‌های نسبتاً تازه انتشار می‌داد. یکی از این قطعه‌ها را « ادوارد براون » در تألیف خود « تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران نو» نقل کرده‌است.

کتابی تازه درباره میرزا جعفر برای اولین بار

امروز ( شنبه 26 مرداد ماه ) رسانه های فعال در حوزه کتاب اعلام کردند که «اشعار و آثار میرزا جعفر خامنه ای»، عنوان کتابی ست که به تازگی درباره او به قلم رضا همراز توسط انتشارات «قالان یورد» در تبریز منتشر شده است.

همکاری میرزا جعفر با مطبوعات، آثار به یادگار مانده از میرزا جعفر خامنه‌ای، دوستان شاعر، وفات، محل مزار، آثاری که در مورد شاعر تحریر شده است و نمونه‌هایی از شعرهای شاعر و نامه نگاری‌ها و آثار منثور او از جمله بخش‌های کتاب «اشعار و آثار میرزا جعفر خامنه‌ای» است.

رضا همراز، مؤلف کتاب «اشعار و آثار میرزا جعفر خامنه‌ای»، در مقدمه خود ضمن درج شعری از استاد محمدحسین شهریار درباره پیشگامان شعر نو در آذربایجان که در آن از میرزا جعفر خامنه‌ای نیز یاد شده است، می‌نویسد: "میرزا جعفر نقوی خامنه‌ای که بیشتر با نام میرزا جعفر خامنه‌ای در عالم ادبیات مشتهر گردیده است، یکی از شاعران بزرگ و در عین حال گمنام معاصر است که خدمتش به عالم تجدد بر هیچ متجددی پوشیده نیست. متأسفانه تا به امروز درباره چگونگی شعر نو در آذربایجان و سرایندگان پیشتاز آن تحقیق جامع و کاملی که این روند را در آذربایجان دنبال کرده باشد، صورت نگرفته است. با این حال برخی از آثار جسته و گریخته به صورت مقاله‌های کوتاه یا در لابلای آثار به این مساله بسیار مهم اشاره‌ای گذرا کرده‌اند. بنا به تحقیقات راقم این سطور اولین سراینده شعر نو در تاریخ ادبیات ایران را باید سعید سلماسی دانست.

خبرگزاری ایرنا در خبری آورده است: مساله شعر نو اگر چه در بستر انقلاب مردمی مشروطه و در طول حوادث و رخدادهای آن رشد یافت، بی شک خدمات ارزنده‌ای به جامعه انقلابی آن روز ارائه کرد و به تبع آن شاعران جوانی به این جرگه نوپا پیوستند که نمونه‌هایی از اشعار این دوره در مطبوعات آن عهد یا روزنامه‌های خاطرات و سفرنامه‌ها و تاریخ‌ها و جنگ‌ها آمده است. یکی از پیشگامان همین نهضت ادبی یا شعر نو، میرزا جعفر خامنه‌ای بود".

همراز در مقام مؤلف کتاب «اشعار و آثار میرزا جعفر خامنه‌ای»، اسناد و تصاویر دست اولی را از حیات طولانی و پرثمر مرحوم میرزا جعفر خامنه‌ای به دست داده است که در نوع قابل توجه و اهمیت است.
همراز که بیشتر به دلیل فعالیت در حوزه تاریخ پژوهی محلی خطه آذربایجان، شناخته می‌شود، مجموعه یافته‌های خود درباره حیات و ممات میرزا جعفر خامنه‌ای، به عنوان یکی از نخستین سرایندگان شعر نو در ایران، را در این کتاب کم حجم، اما مفید ارائه کرده که از جمله مهمترین بخش‌های آن می‌توان به ناشناخته ماندن شاعر، به رغم زندگی در تبریز، تا زمان مرگش در سال ۱۳۶۲ شمسی اشاره کرد؛ جالب توجه اینکه مؤلف کتاب «اشعار و آثار میرزا جعفر خامنه‌ای» تصویری از سنگ مزار طلایه دار شعر نو را در قبرستان وادی رحمت نیز در کتاب خود به مخاطبان ارائه کرده است.

همراز درباره زندگی میرزا جعفر خامنه‌ای نیز می‌نویسد: "زنده یاد میرزا جعفر خامنه‌ای در سال ۱۲۶۵ شمسی مطابق با ۱۳۰۲ هجری قمری از طلب حاج شیخ علی اکبر و فاطمه خانم در محله اهراب تبریز دیده به جهان گشود. طبق روال آن عهد در کودکی به مکتب خانه سپرده شد و پس از آنکه خواندن و نوشتن بیاموخت، به توصیه پدر، ترک درس و مشق کرد، اما با این حال در فرصت‌های مناسب به مطالعه آزاد روی آورد و حتی چندین زبان خارجی نیز یاد گرفت… نوزده ساله بود که نائره مشروطیت شعله ور گردید و این جوان نیز دست در دست پدر از این جنبش استقلال کرد و در پیشبرد آن از جان و مال مایه گذاشت تا اینکه فرمان مشروطه صادر شد. میرزا جعفر خامنه ای، پس از آن قلم به دست گرفت و در مطبوعات آن عصر به قلمفرسایی پرداخت. بنا به تحقیقات راقم، اولین شعرهای وی در روزنامه بلندآوازه «آذربایجان» که به کوشش و اهتمام علیقلی صفراوف منتشر می‌شد، انتشار یافت. همزمان و بعد از آن نیز در مطبوعات ایران و خارج از ایران مطالبی از ایشان دیده می‌شود. اما چیزی که میرزا جعفر خامنه‌ای را از دیگر شاعران آن دوره متمایز می‌کرد، اندیشه تجددخواهی این شاعر است که خود را در قید و بند صناعات عروضی زندانی نکرده و از عرف معمول عدول می‌کند و اشعاری در قالب‌هایی می‌سراید که قبل از وی فقط سعید سلماسی، شاعر جوانمرگ آذربایجان، سروده بود… مرحوم میرزا جعفر خامنه ای نزدیک به یک قرن زندگی کرد و بیست و هشتم تیر ۱۳۶۲ شمسی در زادگاهش خرقه تهی کرد و با مشایعت خانواده در وادی رحمت تبریز رخ بر خاک گذاشت".

بدون شک مطالعه کتاب «اشعار و آثار میرزا جعفر خامنه‌ای» از این بابت که اطلاعات جمع و جور و یکدستی را برای نخستین بار به شکل مدون در اختیار خوانندگان می‌گذارد، از منظر آشنایی با چگونگی تولد شعر نو در خطه آذربایجان و تسری آن به ایران در دهه‌های بعد بسیار حائز اهمیت است.

/6262