چگونگی برخورد با نوجوان ناسازگار از دید یک روان شناس

عطیه رضایی روانشناس بالینی در خصوص نوع برخورد با نوجوان ناسازگار و لجباز اظهار کرد: سرکش، کسی است که عمداً و دائماً از اطاعت از یک مقام بالاتر مثل والدین، خودداری می‌کند یا با آن مخالفت می‌کند یا او را به مبارزه می‌طلبد. این اتفاق به ویژه در مورد دوران نوجوانی که همراه با تحولات جسمی و عاطفی است بسیار بیشتر به چشم می‌آید. هر نوع تغییری در زندگی مولد فشار روانی است. پسر یا دختر نوجوان در سن بلوغ از دوران کودکی قدم به دوران نوجوانی می‌گذارد. به همین دلیل، در طی سال‌های نوجوانی برخی از والدین و فرزندان با یکدیگر اختلاف پیدا می‌کنند. نوجوان سرکش به هر نوع معیار تعیین شده والدین خود پشت می‌کند، اما به‌خاطر داشته باشید برای اینکه نوجوانی را سرکش بنامیم تنها چند مورد مخالفت و لجبازی کردن کافی نیست، مثلاً در مورد برخی از موضوعات برخی از نوجوانان ممکن است در ابتدا علاقه‌ای در این مورد از خود نشان ندهند. به همین دلیل شما به عنوان والدین نباید فوراً نوجوان خود را در گروه نوجوان سرکش تقسیم‌بندی کنید.

پس همه افراد در دوران نوجوانی با والدین خود مخالفت نمی‌کنند و تنها تعداد معدودی از نوجوانان به طور جدی دست به مخالفت و سرکشی می‌زنند. با این حال، اگر یک نوجوان با لجاجت و به طور دائمی به سرکشی بپردازد باید به طور جدی به آن پرداخت و عامل پدیدآورنده چنین سرکشی و لجبازی را جستجو کرد.

رضایی با اشاره به اینکه از علل اصلی سرکشی نوجوانی، محیط آشفته و متشنج خانواده است ادامه داد: یک خانواده متخاصم همیشه به دنبال دربند کشیدن نوجوان خود است و این موضوع بسیار خطرناک و مملو از تأثیرات منفی است. به همین ترتیب، نوجوانی که با افراد آکنده از روحیه افسرده و عصبی خانواده خود مواجه می‌شود، به احتمال زیاد خودش هم تحت تأثیر این روحیه قرار می‌گیرد. به طور مثال اگر یکی از والدین به مصرف مشروبات الکلی یا مواد مخدر معتاد باشد یا با همسر خود رفتاری خشونت‌آمیز داشته باشد، دیدگاه نوجوان نیز درباره زندگی به سمت تلخی و عصبیت می‌رود. حتی در برخی از خانه‌های به ظاهر آرام هم نوجوان ممکن است به دلیل فقدان محبت و علاقه در خانه دست به سرکشی بزند.

وی با تاکید بر اینکه برخورد با نوجوان ناسازگار باید بسیار سنجیده و آگاهانه باشد تصریح کرد: نوجوان ناسازگار اغلب مشکلاتی برای خود و اطرافیان ایجاد می‌کند. در حقیقت این نوجوانان نمی‌دانند چگونه به اهداف خود دست یابند. افکار اشتباه نوجوانان باعث سرکشی آنها می‌شود. اگر به‌جای بدرفتاری متقابل با فرزندان به افکار نادرست‌اش توجه کنیم او اصلاح می‌شود.

بهترین راه تشویق نوجوان در سن بلوغ او، این است که وقتی را برای توجه به او اختصاص دهیم. بسیاری از والدین که مدت کوتاهی با کودک ناسازگار همراهی کرده‌اند و به او توجه نشان داده‌اند شاهد تغییرات عمده در رفتار او بوده‌اند. با تشویق نوجوان از سمت والدین، او احساس خوبی نسبت به خود پیدا می‌کند و انگیزه بدرفتاری کردن او از بین می‌رود. بسیار مهم است که به‌جای اهمیت دادن به اشتباهات نوجوان رفتارهای مثبت او را تشویق کنید.

این روانشناس بالینی محول کردن کارهای مهم و ارزشمند به نوجوان را از راه‌های موثر در تقویت عزت نفس نوجوان برشمرد و تصریح کرد: متأسفانه بسیاری از والدین و معلمان کارهایی را که نوجوانان می‌توانند انجام دهند خودشان برعهده می‌گیرند و همین موضوع به عزت‌نفس یک نوجوان آسیب می‌زند. اگر نوجوانان در فعالیت‌های مختلف و ارزشمند شرکت کنند، احساس اعتماد به نفس پیدا می‌کنند.

با کمک اعضای خانواده تصمیم‌گیری و کارهای مهم را بین نوجوان خود تقسیم کنید. هر یک از وظایف مختلف هفته را روی کاغذ جداگانه‌ای یادداشت کنید و به نوجوان خود دهید تا کار ثابت و مشخص انجام خود را بداند و انجام دهد. با تشویق کودکان و نوجوانان به شرکت در تصمیم‌گیری‌های خانواده، انگیزه و علاقه آنان افزایش می‌یابد.

رضایی در ادمه، "برچسب زدن به نوجوان " را از عوامل تضعیف اعتماد به نفس در نوجوان بیان کرد و افزود: در بحث و گفت‌وگو با جمع خانواده، با احترام و همکاری مشکلات را حل کنید و هیچ گاه به نوجوان برچسب نزنید و به این ترتیب جوی همراهی با محبت و احترام ایجاد می‌شود و نوجوان مهارت‌های اجتماعی، مسئولیت‌پذیری و همکاری را از والدین خود یاد می‌گیرد و در نهایت میزان سرکشی او کاهش می‌یابد.

مهربانی نشانه احترام و قاطعیت به یک نوجوان در سن بلوغ است
به عنوان والدین یک نوجوان سرمشق فرزندتان باشید و به آنها احترام بگذارید و محبت کنید. سعی کنید در محیط خانه و مدرسه فضای شادی را برای نوجوانان خود به ارمغان آورید. محبت و احترام خود را به نوجوان‌تان نشان دهید و همیشه به او بگویید که "تو برای من مهم هستی".

در مواردی تنبیه کلامی و محروم کردن از امتیازهای ویژه یک نوجوان برای تغییر رفتار نادرست او مؤثر است. اگر رفتارهای منفی نظیر لجبازی و خشونت در درازمدت در یک نوجوان سرکش مشاهده می‌شود باید تشخیص داد که این تنبیه در اصلاح رفتار او مؤثر است یا تشویق.

رضایی با اشاره به اینکه گفت‌وگوی موثر با نوجوان از راهکارهای مناسب جهت حل مشکلاتش است، افزود: وقتی که به عنوان والدین عصبانی می‌شوید و با نوجوان سرکش خود دعوا می‌کنید، مشکلی حل نمی‌شود. به فرزندان آموزش دهید زمانی را در آرامش بگذراند و در اتاق جداگانه‌ای بروید. کاری انجام دهد تا آرام شود، سپس با گفت‌وگو در یک موقعیت مناسب مشکل خود را با گفت‌وگو حل کنید و از سه عامل ارتباط، احترام و منطق استفاده کنید.

اگر فرزند نوجوان‌تان ناراحت و عصبی است، فرصتی فراهم کنید که افکار منفی خود را کنار بگذارد تا احساس خوبی نسبت به‌خود داشته باشند. به آنها زمان اصلاح رفتار نادرست خود یا کاهش عصبانیت‌شان را اختصاص دهید. به فرزندتان آموزش دهید که زمان نوجوانی و اشتباه‌های آن فرصت خوبی برای یادگیری وجوه مختلف زندگی است و می‌توان از آن‌ درس گرفت. وقتی که نوجوان‌تان اشتباه می‌کند به او کمک کنید اشتباه‌‌اش را تشخیص دهد ولی احساس خوبی نسبت به‌خود داشته باشد و به خودش بگوید این بار اشتباه شد، ولی من که نمی‌خواستم این طور شود.