این اخبار در شرایطی در صدر رسانه ها و بویژه شبکه های اجتماعی عراق قرار گرفت که این کشور بدلیل حملات مشکوکی که به مراکز الحشد الشعبی صورت می گیرد و ادامه تهدیدات نظامی اسراییل علیه مقاومت عراق و سایر مسائل داخلی در حساس ترین وضعیت خود بسر می برد.

فارغ از صحت و سقم موضوع و جزییات آن، بروز چنین حوادثی در داخل یک کشور و یا ارتباط دو کشور امر عجیبی نیست آنچه توجه ناظران را به خود جلب می کند، پر تعدادی و جنجالی شدن این موارد هر سال در آستانه راهپیمایی چند میلیونی اربعین است.

کمتر ناظر سیاسی و اجتماعی است که فارغ از نوع باور دینی، در اهمیت پدیده راهپیمایی عظیم اربعین در روابط میان دو کشور ایران و عراق تردید کند، امری که به نظر می رسد برای سرمایه گذاری مخالفان این روابط نیز انگیزه های کافی ایجاد می کند.

بر اساس آمارهای رسمی در سال 97 بیش از پنج میلیون مسافر و زائر در حوزه های مختلف گردشگری، زیارت و گردشگری سلامت میان دو کشور تبادل شده اند، حجم عظیمی از رفت و آمد و تبادلات اجتماعی و فرهنگی و گردش مالی میان دو کشور که عمدتا نیز در سطح بخش خصوصی و نه دولتی اتفاق افتاده است.

سنت همچنان راسخ سوغاتی خریدن برای کوچک و بزرگ فامیل هنوز میان اغلب ایرانی ها و عراقی ها رواج بسیار دارد و همین امر سبب می شود که هر زائر / مسافر ایرانی یا عراقی، صدها دلار در بازار مقصد هزینه کند و این امر در حجم چند میلیونی زائران، ازنظر اقتصادی نیز قابل توجه و برای بازار بحرانی دو کشور غنیمت است.

برخی آمارها می گوید هر زائر عراقی حدود یک هزار دلار و حتی بیشتر در ایران هزینه می کند، زمان پیک سفر عراقی ها به ایران نیز تابستان است، هم از تعطیلات استفاده می کنند هم از گرمای طاقت فرسا و بی برقی کشورشان می گریزند، اما تمرکز ایرانی ها عمدتا روی محرم و بویژه ایام اربعین است، پیاده روی و زیارت اربعین، حدود 80 درصد آمار زائران ایرانی را به خود اختصاص می دهد.

امسال اما هنوز آماری از تبادل زائر و مسافر میان دو کشور طی پنج ماه گذشته منتشر نشده است، اما پیش بینی افزایش قابل توجه زائران و مسافران از هر دو سو کاملا منطقی است. از یکسو رایگان شدن روادید که بر اساس توافق دو کشور در سفر اسفندماه گذشته "حسن روحانی" رییس جمهوری اسلامی ایران به بغداد، صورت گرفت و از سوی دیگر لغو اصل ویزا در ایام اربعین، در توافق اخیر مقامات دو کشور به احتمال زیاد سبب افزایش آمارها خواهد شد و طبیعی است که دغدغه مسوولان برگزاری و همچنین حساسیت رقبا و مخالفان را برانگیزد.

درباره اربعین و ابعاد دینی، اجتماعی و اقتصادی آن سخن بسیار است اما در این مختصر، به یک بعد مهم دیگر باید اشاره کرد؛ در سالهای اخیر رفت و آمدهای مکرر میان دو کشور، شبکه هایی کوچک و بزرگی از برادری و دوستی میان شهروندان ایرانی و عراقی ایجاد کرده است. در چند سال گذشته با تعداد زیادی ایرانی و عراقی گفتگو کرده ام که دوستان خانوادگی در کشور مقابل دارند و برای زیارت و گردشگری با هماهنگی و میزبانی آنان اقدام می کنند.

هر چند هنوز ایرانیان و عراقی های بسیاری هستند که تحت تاثیر افت و خیزها و مرارت های چند دهه گذشته میان دو کشور بویژه آثار و تلخی های یک جنگ تحمیلی هشت ساله قرار دارند و برادری و نزدیکی میان دو کشور را نمی توانند هضم کنند اما رصد مسائل ایران و عراق در رسانه های منطقه و فضای مجازی به روشنی نشان می دهد که دست هایی نیز در کار است که آب را گل آلود کند و اجازه عادی سازی و بهبود روابط میان دو ملت و دو دولت را ندهد.

از سوی دیگر در یک جمعیت چند میلیونی قطعا مسائل و اتفاقاتی نه تنها میان ایرانی ها و عراقی ها بلکه میان شهروندان یک ملت و حتی اعضای یک کاروان می افتد و گاه به اختلاف و درگیری هم می کشد و این البته امر عجیبی نیست، موارد مشابه و حتی حادتر برای شهروندان خیلی از کشورهای اسلامی از جمله عراق در جریان سفر حج رخ داده و می دهد اما هرگز رسانه ای نشده یا دست کم روی موج های تبلیغاتی و تخریبی نمی رود. در موضوع ایران و عراق آنچه عجیب و قابل تامل است، تبدیل یک اتفاق معمول یا غیر معمول که باید در مجاری خود دنبال و پیگیری شود، به یک جنجال رسانه ای و موج های فضای مجازی و هشتگ های خاص است که گاه به طور آشکاری بوی قومی گرایی افراطی و نژادپرستی می دهد.

به عنوان خبرنگار ایرنا بارها در خود عراق و ایران، درگیری زائران و شهروندان عراقی با ماموران عراقی یا زائران ایرانی با ماموران ایرانی یا بر عکس را مشاهده کرده ام این ها البته مواردی اندک است که در حجم عظیم چند میلیونی رفت و آمد زائران قطره ای در اقیانوس به حساب می آید اما قدرت رسانه و فضای مجازی که در اختیار ماشین تبلیغاتی رقبا یا دشمنان روابط ایران و عراق قرار دارد، بسرعت آن را تبدیل به موج های تخریبی می کند که بویژه هر سال در آستانه اربعین قابل تامل و بررسی است.

فارغ از مسایل مذهبی ، هیچ ناظر مستقلی نمی تواند اهمیت روابط اقتصادی – انسانی دو کشور همسایه با 1400 کیلومتر مرز مشترک و تاریخ و فرهنگ مشترک را نادیده گرفته یا کم اهمیت شمرد.

نقد رفتار دولت ها و شهروندان دو طرف و تلاش برای اصلاح و بهبود آن در هر موردی البته بجاست و نمی توان آن را انکار کرد، مشکل این است که هر بار در تله کسانی که می خواهند برای یک دستمال قیصریه روابط راهبردی دو کشور را به آتش بکشند نیفتیم.

نکته دیگر ضرورت هوشیاری بیش از پیش دستگاه ها و مسوولان دو کشور است که با معدود مواردی که پیش می آید و ممکن است طی آن حق یا احترام یک زائر یا شهروند عراقی یا ایرانی نادیده گرفته یا تضییع شده باشد، بسرعت اقدام و ضمن شفاف سازی، موضوع را پیش از آن که خوراک تبلیغاتی رقبا شود، از طریق احقاق حق و دلجویی مناسب رفع و رجوع کنند، امری که به نظر می رسد یکی از نقاط ضعف دو طرف است و پس از آن که یک حادثه یا موضوع، بزرگنمایی شد و روی موج های انحرافی قرار گرفت، با صرف چند برابر وقت و انرژی و به صورت واکنشی سعی در رفع و رجوع آن می شود و البته شاید چندان هم مفید فایده نشود.

اربعین نزدیک است و امسال بدلیل شرایط خاصی که منطقه دارد، بیش از هر سال دیگری باید در این خصوص برنامه ریزی و مراقبت شود تا این حرکت عظیم معنوی – اجتماعی بخاطر اقداماتی فردی و اتفاقی، به حاشیه کشیده نشود و یا خدای ناکرده روابط میان دو ملت و دو کشور را دچار دست انداز و التهاب نکند.

محمدکاظم جعفری