از بلندای ییلاقات خنک مازندران تا سقایی دشت سوزان کربلا

به گزارش خبرنگار ایرنا، تعزیه و شبیه خوانی یکی از برنامه های عزاداری در قالب نمایش آیینی سنتی ایرانیان از دیرباز بوده و کماکان این سنت و فرهنگ دینی و مذهبی در طی سال مخصوصا در ماه محرم الحرام و صفر در کشور ادامه دارد. حضور هنرمندان ایفاکننده نقش های متفاوت ائمه بویژه نقش شبیه خوانی حضرت ابوالفضل عباس(ع) و امام حسین (ع) که غالباً در مراسم تعزیه خوانی از آنها استفاده می شود ارزش و وجه خاصی به لحاظ معنوی و روحانی به این مراسم داده است.

از سوی دیگر بسیاری از تعزیه خوانان در مقام ایفای نقش این جایگاه های رفیع ،‌ مورد نظر لطف خاصه این بزرگان قرار گرفته که سیمای محبوبی یافته و مدت زمان این سعادت نقش آفرینی که زیاد می شود،‌ گاه ایفاکننده نقش را به همان نام عاریه از تعزیه می شناسند. مثل حاج سقای مصفای مازندران که افتخاری برای این خطه است.
حاج سقا که حسن نام دارد با عشق و ارادتش به علمدار کربلا و اجرای بیش از ۶۰۰ مراسم شبیه خوانی فقط در نقش حضرت ابوالفضل العباس(ع ) به نام ساقی کربلا سقا نام گرفت. این پیر غلام سید الشهدا خود از خانواده های معظم شهداست و عشق و ارادتی بی نظیر به خاندان اهل بیت داشته و خود را مدیون ائمه اطهار(ع ) می داند.

حاج سقا مصفا در اواخر سال ۹۷ در اثر بیماری و عمل جراحی مدت ۹ ماه از میدان تعزیه خوانی دور بوده ولکن با توسل به ائمه معصومین صحت یافته و باز به این ساحت مقدس بازگشت.

حاج سقا مصفا، مرد تعزیه مازندران و اهل دهستان امیری و روستای نهر امل است آخرین روستای قابل سکنه منطقه. روستایی که در دهستان بالای لاریجان واقع شده و حتی با استانداردهای امروز ویلاسازی ها و مهاجرت پذیری ییلاقات مازندران ، فقط ۴۵ سکنه دارد.
حاج سقا مصفا پیرغلامی است که نامش فراتر از خودش مرزهای استان را درنوردید و به پیرغلام عاشورایی کشور بدل شد. ورق زدن برگی دیگر از تاسوعا و عاشورای حسینی از دریچه تعزیه با نقش آفرینی حاج سقای مصفا بهانه ای برای گفتگو با این مرد خاک صحنه خورده این نمایش آیینی شد.

صحبت‌هایمان کوتاه بود چون حاج سقا هم بیمار بود و هم خسته از تاختن در میدان نبرد کربلا. من سعی کردم به دلیل خستگی او سئوالات را کوتاه بپرسم و او نیز کوتاه جواب می داد.
چند سال است که در صحنه تعزیه حضور دارید؟
من اکنون ۶۳ سال است که تعزیه می خوانم و ۷۳ سال سن دارم و طبیعی است که از ۱۰ سالگی تعزیه را آغاز کردم.شغل اصلی من رانندگی ماشین های سنگین بود. از رانندگی بر روی تاکسی در سنین جوانی حرفه شوفری را آغاز کردم و بعد از آن بر روی کامیون و تریلی کار کردم.
حاج سقا در ادامه گفت:در پایان سالهای شغل رانندگی بر روی تانکر سوخت کار می‌کردم و از روی همان رانندگی تانکر نیز بازنشست شدم.
نامتان حسن است چرا می گویند سقا؟
برادرانم در کودکی می‌مردند و مادرم از من خواست تا سقای امام حسین (ع )شوم و از همانجا نامم را سقا گذاشتند.من فرزند بزرگ خانواده هستم و ما سه برادر و چهار خواهر و در جمع ۹ نفر در یک خانه بودیم.یکی از برادرانم نیز شهید شد و اکنون ۲ برادر مانده ایم.
چرا تعزیه را انتخاب کرده‌اید ؟
تعزیه را من انتخاب نکردم ، او مرا انتخاب کرد. به گفته خانواده در سن کودکی صدای خوبی برای نوحه سرایی داشتم، صدایی که مال من نبود و موهبت الهی بود که به من داده شد و من نیز در راه امام حسین (ع )آن را تقدیم کردم.ابتدا به تشویق مادرم وارد صحنه تعزیه شدم. البته در اصل دایی‌ام یکی از پیرغلامان تعزیه خوان بود و او مرا به روی صحنه آورد. از آن پس تعزیه را نیز ادامه دادم و هرگز رهایش نکردم.
تعزیه را از روستایمان "نهر" شروع کردم و ابتدا در جمع اهالی روستا تعزیه خوانی می کردم که آن زمان جمعیتی بیشتری داشت.
آیا مداحی هم می کردید یا فقط تعزیه؟
حاج سقا جواب داد: بله مداحی هم می‌کردم و اکنون نیز مداحی را در کنار تعزیه برگزار می کنم.در بالا گفتم که تعزیه خوانی و ورود من به وادی تعزیه نیز از صدای خوبم برای مدح و روضه خوانی آغاز شد.مداحی بخشی جدایی ناپذیر تعزیه است. تمام نوحه سرایان و مدیحه خوانان تعزیه نیز شاگردان من هستند و مداحی و روضه خوانی را از من آموختند.
شما را پیرغلام کشور می دانند ، کجاها تعزیه اجرا کردید؟
هیج کجای کشور به جز مازندران. من از امامزاده هاشم (مرز میان آمل و استان تهران) به بالاتر نرفتم و پایم را برای تعزیه خارج از مازندران نگذاشتم.تمام تعزیه های زندگی ام را در مازندران و برای مردم این منطقه خواندم و اجرا کردم.

وی افزود: البته نه اینکه از مناطق دیگر کشور تقاضایی نبود و من هم علاقه نداشته باشم. بلکه از جاهای مختلف کشور دعوت داشتم اما نرفتم چون در ایام سوگواری حسینی و محرم نه تنها فرصت نیست ، بلکه خواست مردم استان هم نمی گذارد به تعزیه در استانهای دیگر بپردازم یعنی وقت ندارم.حتی آنقدر در مازندران برای اجرای تعزیه دعوت داریم که نوبت کم می آوریم و نمی توانیم پاسخگوی همه درخواست‌ها باشیم.
با ۷۳ سال سن هنوز تعزیه ؟
تعزیه و عشق امام حسین که سن و سال نمی شناسد. به عشق او هر جایی باید بر روی صحنه رفت.از طرفی مردم من را می‌خواهند و من هم برای مردم همیشه آماده بر روی صحنه رفتن و اجرای تعزیه هستم.البته نه اینکه من شخص ویژه ای هستم ، بلکه ردای حسینی مرا ویژه کرده و عشق مردم به امام حسین ( ع )است که مرا سقای مردم کرده است .
هر وقت مردم نخواستند ما هم اجرا نمی کنیم اما به غیر از این چیزی نمی تواند مرا خسته و از تعزیه دور کند.
جایگاه امام حسین (ع )در زندگی شما چیست؟
حاج سقا درادامه گفت وگو جواب داد: تمام گوشت و پوست تنم برای امام حسین زنده است و چیزی جز عشق امام حسین ندارم.هر قدمی که برداشتم با عنایت به خداو عشق به امام حسین (ع )بود. سال گذشته در تعزیه حادثه ای برایم رخ داد که از ناحیه پا آسیب دیدم و هفته آینده در تهران جراحی دارم.آنچه امروز مرا به روی صحنه قدرت می‌دهد با وجود اینکه باید با عصا تعزیه اجرا کنم عشق امام حسین(ع ) است.
شاید مادرم از من خواست وارد تعزیه شوم ، اما گویی از کودکی خواست خودم بود و فقط مادرم از طرف من خواستِ من را به زبان آورد.
آیا حال و روز تعزیه خوب است؟
بله ، اکنون حال و روز تعزیه بهتر از قبل بوده و خوب است.مردم بیشتری پای تعزیه می نشینند، جوانان بیشتری در میان مشتاقان تعزیه می‌بینم و جوانان بسیاری برای تعزیه خوانی پیش ما می آیند که بعضی مواقع شخصیت خالی نداریم تا به آنها بدهیم.
در سال‌های اخیر متقاضی برای اجرای تعزیه افزایش یافته و بسیاری از والدین می خواهند فرزندانشان را از کودکی وارد تعزیه کنند.حتی با وجود اینکه ما نسل سوم تعزیه هستیم ، باز هم مشتاقان تعزیه روز به روز بیشتر می شوند.
برخی میان تعزیه و مداحی فاصله می‌بینند و فکر می‌کنند یکی از آنها جای دیگری را گرفته است.البته که اینطور نیست. مداحی بخشی از تعزیه است. فقط تعزیه روایت مستقیم و چهره به چهره حماسه کربلا است و مداحی روایت گفتاری.امروزه تعزیه در میان مردم بیشتر شده و این موضوع را افزایش تقاضا برای اجرای تعزیه گواه می کند.
آیا همه فوت و فن تعزیه را به شاگردان و مریدان می آموزید؟
تعزیه برای امام حسین و در راه امام حسین است. تعزیه برای من نیست که بخواهم چیز پنهانی داشته باشم.تا کنون هر نوحه ، شعر ، مرثیه و روایت و فنی در نمایش تعزیه بود به شاگردانم آموختم زیرا همه چیز من برای امام حسین(ع ) و عاشقان آن است و چیزی از خود ندارم که بخواهم برای خود نگهدارم. از سراسر استان مازندران شاگرد داشتم .
در تعزیه به دنبال چه چیزی هستید؟
حاج سقا گفت : دنبال چیزی جز عشق امام حسین (ع ) نبودیم و نیستیم.نه دنبال شهرت بودم و نه دنبال اسم و آوازه ای. به دنبال معروفیت و اینکه از خود عکسی بگیریم تا مشهور بشویم نبودیم.
به دنبال پول هم نبودیم چون اصلا پولی در این شغل نیست ، البته اگر بشود اسم تعزیه را شغل گذاشت.تعزیه ما برای امام حسین است و در راه امام حسین معروفیت ، پول و اسم و رسم معنایی ندارد.

حاج ساق مصفا بعد از گفت و گوی صمیمی با چند شوخی ما را ترک کرد تا به مراسمی در جای دیگر استان مازندران حاضر شود.

گویی مردی که خستگی و درد نمی شناسد...

/۱۸۹۹/۷۳۳۵