«ده» و «جدایی» در جمع بهترین‌های قرن 21

در بیشتر نظرسنجی‌هایی که تاکنون درباره بهترین فیلم‌های قرن ۲۱ انجام شده، یعنی فیلم‌هایی که از سال ۲۰۰۰ به این سو ساخته شده‌اند، نام فیلم‌های دو کارگردان مطرح ایران نیز در فهرست قرار گرفته است. اصغر فرهادی و عباس کیارستمی تنها کارگردان‌های ایرانی هستند که در این فهرست‌ها حضور دارند و با فیلم‌هایشان مورد توجه منتقدان مختلف رسانه‌های مختلف بوده‌اند. به‌تازگی روزنامه معروف گاردین که در آستانه ۲۰۰سالگی قرار دارد و از سال ۱۸۲۱ تا کنون در بریتانیا منتشر می‌شود، فهرستی صدتایی از بهترین فیلم‌های قرن ۲۱ منتشر کرده است. به نظر می‌رسد با نزدیک شدن به پایان دومین دهه از قرن ۲۱ و آغاز سال ۲۰۲۰ فهرست‌های بیشتری از سوی رسانه‌ها منتشر شود. در آخرین فهرست گاردین نیز نام دو فیلم «جدایی نادر از سیمین» ساخته اصغر فرهادی و فیلم دیگر «ده» از ساخته‌های عباس کیارستمی به ترتیب در رده‌های ۳۶ و ۷۶ ثبت شده است. می‌توان گفت فیلم جدایی نادر از سیمین تنها فیلم از فرهادی است که مورد توجه فهرست‌ها قرار گرفته است؛ اما در مورد کیارستمی این ماجرا کمی متفاوت است. برخی از فیلم‌های او از جمله «مثل یک عاشق» در رتبه‌بندی ۲۰۱۶ نیویورکر و فیلم «کپی برابر اصل» در چند رتبه‌بندی دیگر از جمله بی.بی.سی در همان سال حضور داشتند. در کنار این دو فیلم معمولا نام فیلم «ده» نیز در میان فهرست‌ها وجود داشته است. البته فیلم‌های «طعم گیلاس» و «کلوز آپ» نیز همواره مورد توجه بسیاری از منتقدان و سینماروهای جهان بوده است.

ده و جدایی

این دو فیلم ایرانی که در فهرست گاردین نیز وجود دارند، سرنوشت قابل‌توجهی دارند. یکی از این دو فیلم پرافتخارترین فیلم سینمایی ایران در عرصه بین‌المللی است که جوایز معتبر جهان سینما را از آن خود کرده است و دیگری فیلمی است که تقریبا در هیچ جشنواره‌ای نتوانسته جایزه مهمی بگیرد، اما نه تنها در فهرست گاردین بلکه در فهرست ۵۰۰ فیلم برتر تاریخ سینما نیز قرار گرفته است. جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی در سال ۲۰۱۲، جایزه گلدن گلوب بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان در همان سال، جایزه خرس طلایی بهترین فیلم از جشنواره فیلم برلین و ... از جمله جوایز مهم فیلم «جدایی نادر از سیمین» است. اما در مورد فیلم ده قضیه جور دیگری است. این فیلم در سال ۲۰۰۴ نامزد چند جایزه معتبر از جمله نخل طلایی جشنواره فیلم شد؛ اما به هیچ یک نرسید. با این حال طی یک نظرخواهی که توسط فهرست مجله امپایر در سال ۲۰۰۸ از میان ده هزار سینمارو صورت گرفت، این فیلم در فهرست ۵۰۰ فیلم برتر تاریخ سینما در رده ۴۴۷ قرار گرفت. فروش ویدئویی فیلم در آمریکا بیش از ۱۰۰ هزار دلار بود و همچنین مجله معتبر فرانسوی سینما یعنی «کایه دو سینما» نیز این فیلم را جزو ده فیلم برتر دهه ۲۰۰۰ معرفی کرد.

پیتر برادشو، منتقد فیلم روزنامه گاردین در نقد فیلم ده می‌نویسد: فیلم بسیار قابل‌توجه، یکی از بهترین فیلم‌های سال است که سادگی و صراحت فنی آن همچنین نشان دادن صریح و مستقیم زندگی و افکار زنان ایرانی آن را در ذهن بیننده ماندگار می‌کند. این فیلم ساده اما تاثیرگذار که یک زن در حال رانندگی در تمام صحنه ها، شخصیت اصلی آن است نشان داد کیارستمی می‌تواند مسیر خود را به‌عنوان استاد سینما در قرن بیست و یکم ادامه دهد. کیارستمی و مانیا اکبری به‌عنوان نقش اول این فیلم، توانستند از مجموعه‌ای گفت‌وگوها در مورد خانواده، مذهب، ازدواج و زندگی درامی خوب و مملو از جزئیات پیش روی بیننده تصویر کنند. او همچنین در مورد جدایی نادر از سیمین که توانست اولین اسکار را برای ایران به ارمغان آورد، نوشته است: این درام قوی و پیچیده ساخته کارگردان ایرانی بر محوریت یک رویارویی بنا شده که از مرزهای جنسیت و طبقه اجتماعی فراتر می‌رود.

صدرنشینان فهرست گاردین

رتبه نخست فهرست ۱۰۰ فیلم برتر قرن ۲۱ میلادی را فیلم «خون به پا خواهد شد» محصول سال ۲۰۰۷ به کارگردانی پل توماس اندرسون، با بازی دنیل دی‌لوئیس به خود اختصاص داده که بر اساس رمانی با عنوان «نفت» نوشته آپتون سینکلر ساخته شده است. این فیلم در هشتادمین دوره جوایز سینمایی اسکار در ۸شاخه نامزد کسب جایزه بود و در نهایت نیز دو جایزه بهترین بازیگر مرد (دنیل دی لوئیس) و بهترین فیلمبرداری را به خانه برد. در این نظر سنجی و در رتبه‌های دوم تا دهم نیز می‌توان به ترتیب به فیلم‌های «دوازده سال بردگی» (۲۰۱۳) به کارگردانی استیو مک‌کوئین، «پسرانگی» (۲۰۱۴) به کارگردانی ریچارد لینکلیتر، «زیر پوست» (۲۰۱۳) اولین ساخته بلند سینمایی جاناتان گلیزر، «در حال و هوای عشق» (۲۰۰۰) به کارگردانی وونگ کاروای، «پنهان» (۲۰۰۵) از میشائیل هانکه، «بخش‌گویی، نیویورک» (۲۰۰۸) به کارگردانی چارلی کافمن، فیلم برنده اسکار «مهتاب» (۲۰۰۶) ساخته بری جنکینز، «زاما» (۲۰۰۷) ساخته کارگردان آرژانتینی لوکرشیا مارتل و «تیم آمریکا: پلیس جهانی (۲۰۰۴) از تری پارکر اشاره کرد. شاید دانستن این موضوع جالب باشد که فیلم «روزی روزگاری در هالیوود» ساخته کوئنتین تارانتینو که زمان زیادی نیست در سینماهای جهان روی پرده رفته است، توانسته در این فهرست جا باز کند و آخرین فیلم فهرست گاردین است.