از بین رفتن جنگل‌های روی زمین پیامدهای فاجعه‌باری برای جوامع انسانی و تمام موجودات زنده‌ی روی زمین به دنبال دارد و زمین دیگر نخواهد توانست از حیات روی سیاره حمایت کند.

در فیلم مکس دیوانه: جاده خشم، فیوروسا (شارلیز ترون) در تلاش است که به «مکان سبز» برگردد؛ آبادی پر از درختی در میان بیابان خشک و بی‌آب و علف که از زمین برجای مانده است. اگرچه وقتی فیوروسا به مکان مقدس می‌رسد، با کویری خشک و ریگ‌های روان مواجه می‌شود. او با اندوه فریاد می‌زند؛ بدون درختان، گویی همه‌ی امید او برباد رفته است. احساسات فیوروسا بی‌دلیل نیست. مگ لومن، مدیر بنیاد درخت، یک سازمان غیرانتفاعی در فلوریدا که مختص پژوهش، اکتشاف و آموزش‌های مرتبط با درختان است، می‌گوید:

جنگل‌ها ریسمان نجات‌بخش جهان ما هستند. بدون آن‌ها ما عملکردهای حیاتی و فوق العاده‌ای از حیات روی زمین را از دست می‌دهیم.

درختان مزایای بی‌شماری برای زمین دارند. آن‌ها در ذخیره‌ی کربن، حفاظت از خاک و تنظیم چرخه‌ی آب نقش مهمی دارند. جنگل‌ها از سیستم‌های طبیعی و غذایی انسان حمایت می‌کنند و منزلگاه گونه‌های بسیار زیادی از موجودات زنده هستند. علاوه‌براین، مواد مورد نیاز خود انسان‌ها را نیز تامین می‌کنند. با تمام این مزیت‌ها، اغلب ما با درختان به‌عنوان اشیاء قابل مصرف و دورریختنی رفتار می‌کنیم؛ به‌عنوان چیزی که باید برای تامین منافع اقتصادی برداشت شود یا به‌عنوان مزاحمی که در مسیر توسعه‌ی انسان قرار گرفته است.

براساس نتایج مطالعه‌ای که سال ۲۰۱۵ در مجله‌ی Nature منتشر شد، از زمانی که گونه‌ی انسان درحدود ۱۲ هزار سال پیش فعالیت‌های کشاورزی را آغاز کرد، او تقریبا نیمی از ۵/۸ تریلیون درخت را پاکسازی کرد. بخش عمده‌ی جنگل‌زدایی در سال‌های اخیر رخ داده است. از زمان آغاز عصر صنعتی، جنگل‌ها ۳۲ درصد کاهش پیدا کرده‌اند. براساس گزارش مطالعه‌ی Nature، خصوصا در مناطق گرمسیری، بسیاری از ۴ تریلیون درخت باقی‌مانده‌ی جهان به‌سرعت درحال کاهش هستند و هرساله حدود ۱۵ میلیارد درخت بریده می‌شود.

در بسیاری از نقاط جهان، از بین رفتن جنگل‌ها سرعت گرفته است. موسسه‌ی ملی پژوهش‌های فضایی در ماه اوت گزارش کرد که میزان آتش‌سوزی‌های جنگل‌های بارانی آمازون در سال جاری نسبت‌به سال ۲۰۱۸ حدود ۸۴ درصد افزایش داشته است. بریدن و سوزاندن درختان جنگلی در اندونزی و ماداگاسکار نیز سرعت گرفته است.

در سال ۲۰۱۹، بیش از ۷۰ هزار آتش‌سوزی جنگل در آمازون برزیل اتفاق افتاده است

اما تصور جهانی ویران به سبک فیلم مکس دیوانه که در آن تمام درختان روی زمین به ناگاه می‌میرند، به ما کمک می‌کند متوجه شویم که بدون آن‌ها دچار چه وضعیتی خواهیم شد. ایزابل روزا، مدرس داده‌ها و تجزیه‌و تحلیل‌های زیست‌محیطی در دانشگاه بنگور ولز می‌گوید:

بگذارید من فقط با این موضوع شروع کنم که جهان بدون درخت چقدر وحشتناک خواهد بود؛ آن‌ها غیر قابل جایگزین کردن هستند. اگر ما از شر همه‌ی درختان راحت شویم، روی سیاره‌ای زندگی خواهیم کرد که شاید واقعا دیگر نتواند ما را روی سطح خود حفظ کند.

جیمی پرودلو، اکولوژیست دانشگاه ایالتی ریو دو ژانیرو در برزیل می‌گوید:

اگر درختان به ناگاه نابود شوند، بیشتر تنوع زیستی سیاره نیز از بین خواهد رفت. درحال حاضر، از دست رفتن زیستگاه عامل اصلی پیش برنده‌ی انقراض در سرتاسر جهان است؛ بنابراین نابودی جنگل‌های باقی‌مانده برای گیاهان، جانوران، قارچ‌ها و سایر موجودات زنده فاجعه‌بار خواهد بود.

موج انقراض فراتر از جنگل‌ها گسترش خواهد یافت و حیات وحشی که به درختان پراکنده و قطعه‌های جنگلی کوچک بستگی دارند، از بین خواهند رفت. در سال ۲۰۱۸، پرودلو و همکارانش دریافتند که میزان غنای گونه‌ای در مناطق دارای درختان پراکنده در‌مقایسه‌با مناطق باز، ۵۰ تا ۱۰۰ درصد بیشتر است. پرودلو می‌گوید:

حتی یک درخت جدا در یک منطقه‌ی باز می‌تواند به‌عنوان یک آهنربای تنوع زیستی عمل کرده و بسیاری از گیاهان و جانوران را جذب کرده و منابعی برای آن‌ها مهیا کند. بنابراین از دست دادن درختان انفرادی نیز می‌تواند تاثیر شدیدی روی تنوع زیستی محلی داشته باشد.

از دست دادن درختان توازن اقلیمی را برهم خواهد زد

اقلیم زمین نیز در کوتاه‌مدت و بلندمدت دچار تغییر شدیدی خواهد شد. درختان با عمل کردن به‌عنوان پمپ‌های بیولوژیکی روی چرخه‌های آب نقش دارند: آن‌ها آب را از خاک می‌گیرند و با تبدیل آن به بخار، آن را وارد اتمسفر می‌کنند. جنگل‌ها ازطریق انجام این کار، در تشکیل ابر و بارندگی مشارکت می‌کنند. درختان همچنین با به دام انداختن آب و ایجاد مانع دربرابر جریان سریع آن به‌سمت رودخانه‌ها و دریاچه‌ها از وقوع سیل پیشگیری می‌کنند و از جوامع ساحلی دربرابر امواج طوفان محافظت می‌کنند. آن‌ها خاک را در محل خود حفظ می‌کنند و مانع از شسته شدن خاک به‌وسیله‌ی باران می‌شوند. ساختارهای ریشه‌ای درختان نیز به رشد جوامع میکروبی کمک می‌کنند. بدون درختان، مناطقی که قبلا جنگل بوده، خشک‌تر و مستعد به خشکسالی‌های شدید خواهد شد. وقتی باران در این مناطق ببارد، سیلاب حاصل از آن فاجعه‌بار خواهد بود.

فرسایش گسترده‌ی خاک روی اقیانوس‌ها نیز تاثیرگذار خواهد بود و مرجان‌های ساحلی و دیگر زیستگاه‌های دریایی را از بین خواهد برد. جزایری که درختان آن‌ها از بین بروند، مانع خود دربرابر اقیانوس را از دست خواهند داد و بسیاری از آن‌ها شسته شده و از بین خواهند رفت. توماس کروثر، اکولوژیست سیستم‌های جهانی و نویسنده‌ی مقاله‌ی منتشرشده در Nature می‌گوید:

حذف درختان به‌معنای از دست دادن مقادیر عظیمی از زمین و وارد شدن آن به اقیانوس است.

علاوه‌بر نقش واسطه‌ای که درختان در چرخه‌ی آب دارند، دارای اثر خنک‌کننده‌ی محلی هستند. آن‌ها سایه‌هایی را فراهم می‌کنند که دمای خاک را حفظ می‌کند و به‌علت رنگ تیره‌ای که دارند، به‌جای منعکس کردن گرما، آن را جذب می‌کنند. آن‌ها همچنین طی فرایند تبخیر و تعرق، انرژی حاصل از تابش خورشید را درجهت مسیر تبدیل آب به بخار هدایت می‌کنند. اگر تمام این اثرات خنک‌کنندگی از دست برود، بیشتر مناطقی که پیش از این دارای درخت بوده‌اند، به‌سرعت گرم‌تر خواهند شد. پرودلو و همکارانش در مطالعه‌ی دیگری دریافتند که حذف کامل یک قطعه‌ی جنگلی ۲۵ کیلومتر مربعی موجب می‌شود که دمای سالانه‌ی محلی در مناطق گرمسیری حداقل ۲ درجه و در مناطق معتدل ۱ درجه‌ی سانتیگراد بالاتر رود.

براساس گزارش IPCC، جنگل‌زدایی نقش مهمی در انتشار جهانی کربن دارد

در مقیاس جهانی، درختان با ذخیره‌ی کربن و برداشت کربن‌دی‌کسید اتمسفر با گرم شدن حاصل از تغییرات اقلیمی مبارزه می‌کنند. براساس گزارشی که در ماه اوت به‌وسیله‌ی مجمع بین‌المللی تغییرات اقلیمی (IPCC) منتشر شد، در حال حاضر، ۱۳ درصد از انتشارات جهانی کربن ناشی از جنگل‌زدایی است و به‌طور کلی تغییر کاربری زمین مسئول ۲۳ درصد از انتشارات کربنی است. پائولو ددوریکو، استاد علوم زیست‌محیطی دانشگاه کالیفرنیا می‌گوید:

با نابودی تمامی درختان روی زمین، اکوسیستم‌های جنگلی پیشین به‌جای محلی برای جذب کربن، تنها به محلی برای وارد کردن کربن‌دی‌اکسید به اتمسفر تبدیل خواهد شد.

او پیش‌بینی می‌کند که با گذشت زمان، ما شاهد انتشار ۴۵۰ گیگاتن کربن به اتمسفر خواهیم بود؛ بیش از دو برابر مقدار کربنی که انسان‌ها در حال حاضر تولید می‌کنند. برای مدت کوتاهی، این اثر با گیاهان کوچک‌تر و علفزارها جبران می‌شود. اما اگرچه گیاهان کوچک‌تر سریع‌تر از درختان کربن را به دام می‌اندازند، ولی سرعت انتشار آن از سوی آن‌ها نیز بیشتر است. سرانجام، شاید طی چندین دهه، این گیاهان دیگر نخواهند توانست مانع از گرم شدن آینده شوند. ددوریکو می‌گوید:

جدول زمانی بستگی به مکان شما دارد زیرا تجزیه‌ی مواد آلی در مناطق گرمسیری نسبت‌به شمالگان بسیار سریع‌تر است. اما وقتی که کربن‌دی‌اکسید وارد اتمسفر شود، دیگر فرقی نمی‌کند که از کجا آمده باشد.

کروثر می‌گوید، همانطور که تجزیه‌ی مواد آلی به آرامی موجب انفجار بمب ساعتی کربن می‌شود، زمین به سیاره‌ای بسیار گرم‌تر تبدیل خواهد شد. مقادیر عظیم کربن نیز وارد اقیانوس‌ها شده و موجب اسیدی شدن شدید اقیانوس و از بین رفتن بیشتر موجودات زنده موجود در آب خواهد شد.

درختان با جذب گرما به خنک شدن اقلیم محلی کمک می‌کنند. بدون آن‌ها، دما سریعا شروع به افزایش خواهد کرد

قبل از عملی‌شدن گرمایش فاجعه‌بار جهانی، جوامع بشری نیز از این اتفاق کاملا متاثر خواهند شد. افزایش دما، اختلال در چرخه‌ی آب و از دست دادن سایه، موجب تلف شدن میلیاردها انسان و دام خواهد شد. فقر و مرگ به‌سوی ۱/۶ میلیارد مردمی که درحال حاضر برای معیشت خود وابسته به جنگل‌ها هستند و محصولات آن را به‌عنوان غذا و دارو برداشت می‌کنند، روانه خواهد شد. با نبود چوب، مردم زیادی ازنظر پخت‌و‌پز و گرم کردن خانه‌ی خود دچار مشکل خواهند شد. در سرتاسر جهان، افرادی که کارشان وابسته به درختان است، چه آن‌هایی که به قطع درخت مشغولند، چه کسانی که کاغذ می‌سازند یا پرورش‌دهندگان میوه و نجارها، ناگهان شغل خود را از دست می‌دهند و اقتصاد جهانی ویران می‌شود. بخش الوار به‌تنهایی برای ۱۳/۲ میلیون نفر اشتغال ایجاد کرده است و براساس گزارش بانک جهانی، هرساله ۶۰۰ میلیارد دلار آمریکا تولید می‌کند.

سیستم‌های کشاوزی دچار اختلال شدیدی خواهند شد. محصولاتی مانند قهوه که در سایه‌ی درختان پرورش داده می‌شوند، به‌میزان قابل‌ملاحظه‌ای کاهش خواهند یافت و محصولات وابسته به گرده‌افشان‌های ساکن روی درختان نیز از بین خواهند رفت. به‌علت نوسانات دمایی و بارندگی، زمین‌هایی که قبلا در آن‌ها محصولات کشاورزی تولید می‌شد، ناگهان وضعیت نامطلوبی پیدا می‌کنند و برخی از مناطق که قبلا برای کشاورزی مناسب نبودند، ممکن است برای این کار مناسب شوند. هرچند با گذشت زمان، خاک در هر جایی که باشد، از مواد مغذی تهی می‌شود و برای حفظ رشد محصولات کشاورزی نیاز به مقادیر قابل‌توجهی کود دارد. سرانجام، گرمای بیشتر موجب می‌شود که بیشتر مناطق، غیرقابل کشت و غیرقابل سکونت شوند.

از بین رفتن درختان ازنظر سلامتی نیز پیامدهای نامطلوبی به‌همراه دارد. درختان با جذب آلاینده‌ها و به دام انداختن ذرات موجود در هوا موجب تمیز شدن هوا می‌شوند. طبق محاسبات پژوهشگران سرویس جنگل آمریکا، درختان فقط در کشور آمریکا هرساله حدود ۱۷/۴ میلیون تن از آلودگی هوا را حذف می‌کنند که ارزش این کار ۶/۸ میلیارد دلار است. در نتیجه‌ی این تاثیر، جان حداقل ۸۵۰ نفر نجات پیدا می‌کند و از بروز حداقل ۶۷۰ هزار مورد مشکل تنفسی حاد پیشگیری می‌شود.

درختان با گرفتن ذرات موجود در هوا آلودگی هوا را کاهش می‌دهند

ددوریکو توضیح می‌دهد که ما ممکن است شاهد شیوع بیماری‌های نادر یا جدیدی نیز باشیم که از گونه‌هایی منتقل می‌شود که ما به‌طور طبیعی با آن‌ها تماسی نداریم. او و همکارانش متوجه شدند که انتقال ابولا به انسان‌ها در نقاطی که جنگل‌ها قطعه قطعه شده‌اند، بیشتر است. او می‌گوید که از بین رفتن ناگهانی جنگل می‌تواند باعث افزایش موقتی در مواجهه‌ی انسان با عفونت‌های مشترک بین انسان و حیوان مانند ابولا، ویروس نیپا و ویروس نیل غربی و نیز بیماری‌هایی مانند مالاریا و تب دنگی شود که به وسیله‌ی پشه‌ها منتشر می‌شوند.

پژوهش‌های زیادی نشان می‌دهند که درختان و طبیعت برای رفاه روانی ما مفید هستند؛ برای مثال، اداره‌ی حفاظت از محیط زیست ایالت نیویورک برای تقویت سلامت عمومی ازجمله کاهش استرس، افزایش سطح انرژی و بهبود خواب، پیاده‌روی در جنگل را توصیه می‌کند. همچنین به‌نظر می‌رسد که درختان به بهبود بدن کمک کنند: مطالعه‌ی مشهوری که در سال ۱۹۸۴ منتشر شد، نشان می‌داد بیمارانی که عمل جراحی را گذرانده‌اند، اگر منظره‌ی سبزی درمقابل خود داشته باشند، نسبت‌به کسانی که دیواری آجری را پیش روی خود می‌بینند، سریع‌تر از بیمارستان مرخص می‌شوند. پژوهش‌های جدیدتر نشان داده‌اند که گذراندن زمان در اطراف چمن و درختان موجب کاهش علائم کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی می‌شود و مطالعات متعددی نیز ارتباط مثبت بین فضای سبز و عملکرد کودکان در مدرسه را تایید کرده‌اند. درختان حتی ممکن است در مبارزه با جرم موثر باشند: نتایج یک مطالعه نشان داد که ۱۰ درصد افزایش در پوشش درختان با ۱۲ درصد کاهش در ارتکاب جرم در بالتیمور همراه بود. کتی ویلیس، استاد تنوع زیستی در دانشگاه آکسفورد می‌گوید:

با گذراندن زمان در محیط جنگلی، می‌توان از بسیاری از مشکلات جسمی و روانی کاست. به‌همین علت است که «حمام جنگل» اکنون در ژاپن یک نسخه‌ی پزشکی است.

درختان نقش محوری در بسیاری از فرهنگ‌ها دارند. اگر آن‌ها از بین بروند، این مردمان بسیار اندوهگین خواهند شد

از دست دادن درختان ازنظر فرهنگی نیز تاثیر نامطلوبی خواهد داشت. درختان جزء خاطرات کودکی ما هستند و نیز در هنر، موسیقی، شعر و ادبیات جایگاه ویژه‌ای دارند. آن‌ها در ادیان باستانی مورد توجه قرار داشتند و نیز نقش مهمی در ادیان امروزی دارند. بودا پس از ۴۹ روز نشستن زیر درخت بودا به روشنگری رسید. هندوها زیر درختان انجیر مقدس به عنوان نمادی از ویشنو، به عبادت مشغول می‌شوند. در تورات و عهد عتیق، خدا درختان را در روز سوم آفرینش و حتی قبل از آفرینش انسان‌ها و حیوانات خلق می‌کند و در انجیل، عیسی روی یک صلیب چوبی از دنیا می‌رود. لومن می‌گوید:

بسیاری از مردم، جنگل‌ها را با علامت دلار می‌بییند اما ما هرگز برای اهمیت معنوی جنگل‌ها یک ارزش پولی تعیین نکرده‌ایم.

همه‌ی چیزی که باید گفت این است که انسان در جهانی بدون درخت باید برای زنده ماندن تلاش کند. سبک زندگی شهرنشینی و غربی به‌سرعت به خاطره‌ای از گذشته تبدیل خواهد شد و بسیاری از ما دراثر گرسنگی، گرما، خشکسالی و سیلاب خواهیم مرد. لومن معتقد است که جوامع بازمانده احتمالا آن‌هایی هستند که به‌طور سنتی می‌دانند در محیط‌های بدون درخت چگونه زندگی کنند؛ مانند بومیان استرالیا. ازطرف دیگر، کروثر گمان می‌کند که زندگی تنها در وضعیت‌هایی امکان‌پذیر خواهد بود که با زندگی که در حال حاضر ما با آن آشنا هستیم، فاصله‌ی بسیاری خواهد داشت. او می‌گوید:

حتی اگر ما بتوانیم در جهانی بدون درخت زندگی کنیم، چه کسی آن را می‌خواهد؟ این سیاره، به‌علت ویژگی غیر قابل توصیفی که آن را با نام زندگی می‌شناسیم، با هر چیزی دیگری که در حال حاضر در جهان ما آن را می‌شناسیم، تفاوت دارد و بدون درختان تقریبا همه‌چیز با مشکل روبه‌رو خواهد شد.

zoomit.‎ir