به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری، اعلام تدریجیِ نام برندگان جوایز شش گانه نوبل سال ۲۰۱۹ میلادی در هفته نوبل از هفتم تا چهاردهم اکتبر (از ۱۵تا ۲۲ مهرماه) صورت گرفت و روز گذشته با اعلام دانشمندان عرصه علم اقتصاد به عنوان برندگان ششمین جایزه امسال، در عمل پرونده جایزه نوبل بسته شد.

آکادمی سلطنتی علوم سوئد مسئولیت انتخاب افراد برگزیده و اعطای این جایزه در بخش های بخش‌ های فیزیک، شیمی، پزشکی(فیزیولوژی)، ادبیات و اقتصاد را در اختیار دارد و جایزه نوبل صلح نیز از سوی کمیته نوروژی نوبل اهدا می شود.

جایزه نوبل از ابتدای قرن بیستم به منتخبین و افرادی اهدا می شود که اقداماتی خاص و قابل توجه را در جهت بهبود شرایط بشر و کره زمین انجام می دهند. به افراد منتخب یک مدال، یک دیپلم افتخار و جایزه نقدی ۹ میلیون کرون سوئد (حدود یک میلیون دلاری) اعطا می شود.

جوایز نوبل در پی وصیت «آلفرد نوبل» شیمیدان سوئدی و مخترع دینامیت صورت گرفت. وی وصیت کرد تا سود حاصل از سرمایه گذاری در اوراق بهادار به پنج قسمت مساوی تقسیم شود و به افراد زیر اختصاص یابد:

به شخصی که مهمترین کشف یا اختراع را در زمینه فیزیک انجام داده است؛

به شخصی که مهمترین کشف یا پیشرفت را در زمینه شیمی انجام داده است؛

به شخصی که به مهم‌ترین کشف در زمینه فیزیولوژی یا پزشکی دست زده باشد؛

به شخصی که در عرصه ادبیات باارزش‌ترین اثر را با گرایشی آرمان‌گرایانه خلق کرده باشد و

به شخصی که برای ایجاد برادری میان ملت‌ها و انحلال یا کاهش نیروهای نظامی یا برگزاری یا حمایت از همایش‌های صلح‌طلبانه بهترین کار را انجام می‌دهد.

بعدها (از دهه ۱۹۶۰ میلادی) مقرر شد تا جایزه نوبل اقتصاد نیز از سوی بانک مرکزی سوئد به فردی اعطا شود که پژوهش یا دستاورد برجسته ای را در این حیطه انجام داده باشد.

فیزیولوژی و پزشکی

بخش پزشکی یا فیزیولوژی هر ساله اولین جایزه نوبل را دریافت می کند. آکادمی علوم سوئد امسال «ویلیام کیلین»، «پیتر رتکلیف» و «گرگ سمنزا» را برندگان نوبل پزشکی و فیزیولوژی سال ۲۰۱۹ اعلام کرد.

کمیته نوبل اعلام کرد این سه دانشمند به علت پژوهش و کشف خود در دستیابی به پاسخ این پرسش که «سلول چگونه وجود اکسیژن را احساس می کند و پاسخ خود را بر اساس آن تنظیم می نماید»، حائز دریافت جایزه شده اند.

کیلین و سمنزا آمریکایی و رتکلیف انگلیسی هستند. کمیته نوبل در توضیح دلایل خود اعلام کرد از آنجاکه اکسیژن برای حیات ضروری است و مدت ها قبل وظیفه آن مشخص شده بود اما نوع مکانیسم سلولی و مولکولی آن مشخص نبود که چگونه سلول ها به کمبود یا افزایش اکسیژن پاسخ می دهند و چگونه خود را با این موضوع ها سازگار می سازند. اکنون با پژوهش افراد فوق این معما حل شده است.

تحلیلگران دستاورد علمی این سه دانشمند را بسیار مهم و تاثیرگذار می دانند زیرا می تواند نقش و تاثیرگذاری سطح اکسیژن در بارداری، بیماری کمبود اکسیژن در ارتفاعات زیاد، سرطان و ترمیم زخم را مشخص کند و حتی به درمان نارسایی های در این زمینه بیانجامد.

فیزیک

جایزه نوبل فیزیک سال ۲۰۱۹ به پژوهش هایی در زمینه تاثیر انفجار بزرگ (بیگ‌بنگ) بر شکل‌گیری فضا و کشف اولین سیاره فراخورشیدی به یک کیهان ‌شناس آمریکایی- کانادایی‌ و دو دانشمند سوئیسی تعلق گرفت.

این جایزه به صورت مشترک به «جیمز پیبلز»، پژوهشگر ۸۴ ساله کانادایی «به خاطر اکتشافات نظری در فیزیک کیهان‌ شناسی» و «مایکل مایور» ۷۷ ساله و «دیدیر کلوز» ۵۳ ساله از دانشگاه ژنو برای «کشف شبه ‌سیاره‌ای که به دور ستاره‌ای از نوع ستاره ‌های منظومه شمسی می‌چرخد» اهدا شد.

به اعتقاد کمیته نوبل اکتشافات پیبلز در زمینه کهکشان ها بنیان ‌های درک بشر از تاریخ فضا، از لحظه وقوع انفجار بزرگ (بیگ‌بنگ) تاکنون را مشخص کرده است.

در بخش دیگری از بیانیه این کمیته همچنین عنوان شد که یافته های این دانشمند که با استفاده از ابزارها و روش‌ های نظری و محاسبات صورت گرفت در درک و تفسیر دوران‌ های اولیه شکل‌گیری فضا نقش مهمی داشته است.

این کمیته همچنین پژوهش های دو دانشمند سوئیسی را که در سال ۱۹۹۵ به کشف سیاره فراخورشیدی ۵۱ پگا سی بی (سیاره ‌ای گازی شبیه به سیاره مشتری) منجر شد را انقلابی مهم در ستاره‌ شناسی توصیف کرد.

شیمی

آکادمی نوبل برندگان جایزه نوبل شیمی در سال ۲۰۱۹ را «جان بی. گودایناف» از ایالات متحده آمریکا، «استنلی ویتینگهام» از بریتانیا و «آکیرا یوشینو» از ژاپن به خاطر اختراع باتری های لیتیوم –یونی اعلام کرد.

آکادمی نوبل عنوان داشت این جایزه به علت توسعه باتری ‌های لیتیوم – یون به این سه پژوهشگر داده می شود زیرا این اختراع کاربردهای گسترده ای را در همه عرصه‌ ها دارد و به همین دلیل زندگی انسان ها را متحول ساخته است. این نوع باتری ها در تلفن های همراه و کامپیوترهای شخصی قابل حمل و حتی خودروهای الکتریکی مورد استفاده قرار می گیرند.

این نوع از باتری‌ ها با ذخیره کردن انرژی، انقلابی را درزمینه توسعه فناوری تولید خودرو، تلفن‌ های بی سیم (موبایل) و بسیاری از وسایل دیگر به پا کرده است. به نظر این کمیته اختراع فوق، از میزان وابستگی انسان به سوخت های فسیلی کاسته و همین امر موجب کمک به جلوگیری از گرمایش بیشتر کره زمین شده است.

نکته جالب اینجاست که جان گودایناف مسن‌ترین پژوهشگری است که تاکنون موفق به کسب جایزه نوبل شده است. وی ۹۶ سال سن دارد.

صلح

برخلاف بقیه حوزه ها، برنده جایزه صلح از سوی کمیته نوروژی نوبل انجام می شود. برای سال ۲۰۱۹ «آبی احمدعلی» نخست وزیر اتیوپی به علت «ابتکار قاطعانه او برای حل منازعه مرزی با کشور همسایه اریتره» حائز این جایزه شد.

نخست وزیر ۴۳ ساله اتیوپی از چهره های صلح طلب آفریقایی است که به علت تلاش ها در توسعه صلح و توسعه بین المللی و اقدامات داخلی بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

رسانه ها مهمترین دستاورد وی را توافق صلح با کشور همسایه (اریتره) می دانند که در همان ماه های ابتدایی نخست وزیری وی حاصل شد. دو کشور نزدیک به دو دهه بایکدیگر درگیر بودند و در برحه ای از زمان حتی جنگ خونینی میان آن ها در گرفت.

از سوی دیگر احمدعلی در حوزه سیاست داخلی نیز در مدت کوتاه نخست وزیری دستاوردهای مهمی داشت؛ انجام اصلاحات در اتیوپی و اعلام عفو عمومی زندانیان سیاسی در کنار ایجاد گشایش های چشمگیر در سیاست داخلی و نقش آفرینی در فرایند تقسیم سودان از جمله اقدامات وی بودند .

وی با اعطای آزادی های قابل توجه در حوزه های سیاسی و اقتصادی فضای به نسبت بازتری را در کشورش ایجاد کرد. توجه به جایگاه زنان و اهمیت دادن به محیط زیست از طریق کاشت درخت از دیگر اقدامات مثبت نخست وزیر اتیوپی بود که موجب پیشی گرفتن وی از رقیبان در کسب جایزه نوبل شد.

ادبیات

امسال نیز همچون سال گذشته جایزه ادبیات نوبل حاشیه های فراوانی را ایجاد کرد و موجب انتقادهای شدید برخی چهره های ادبی و سیاسی جهان به ویژه در اروپا شد. کمیته سوئدی نوبل «اولگا توکارچوک» نویسنده لهستانی را برای سال 2018 و «پیتر هاندکه» نویسنده اتریشی، را برای امسال به عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات اعلام کرد.

جایزه ادبیات نوبل سال گذشته به دلیل رسوایی‌ جنسی منتصب به آکادمی سوئد به کسی اهدا نشد؛ به نظر می رسید امسال این کمیته انتخابی را انجام دهد که از دامنه انتقادها کم می کند. آکادمی سلطنتی سوئد دلایل عمومی و ادبی را برای انتخاب توکارچوک و هاندکه مطرح کرد اما این دو نویسنده در حوزه های سیاسی موضعگیری هایی داشته اند که موجب انتقادهای گسترده ای شده است.

پیتر هاندکه هدف بیشتر انتقادها قرار گرفت زیرا وی حامی جنایتکاران یوگسلاوی سابق شناخته می شود. وی در دهه ۱۹۹۰ میلادی در جنگ بوسنی طرفدار سرسخت ملی‌گرایان صرب بود و از اقدامات آن ها حمایت کرد. وی حتی مدعی شد در جنایت‌ های جنگی صرب ها بزرگنمایی صورت گرفته است. هاندکه ضمن حمایت آشکار از اقدامات صرب ها به ویژه رهبر آن ها، در سخنانی در مراسم خاکسپاری «اسلوبودان میلوشوویچ» رئیس‌ جمهوری سابق صربستان کلیه اتهام ها علیه وی در زمینه راه اندازی نسل‌کشی و جنایت علیه بشریت را رد کرد.

اعلام نام هاندکه به عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات باعث شد تا حوادث خونبار یوگسلاوی سابق بار دیگر در رسانه ها و افکارعمومی اروپا مطرح شود. واکنش های تندی به این انتخاب صورت گرفت: کشورهای استقلال یافته یوگسلاوی سابق، اهدای جایزه نوبل به پیتر هاندکه را به عنوان حامی صرب‌ها در جنگ‌ بالکان محکوم کردند.

«هاشم تاچی» رئیس جمهور کوزوو، تصمیم آکادمی سوئد را عامل رنجاندن دل قربانیان بی‌شمار نسل‌کشی صرب ها در بوسنی و کوزوو توصیف کرد.

«شفیق جعفروویچ» عضو شورای ریاست جمهوری بوسنی و هرزگوین هم این انتخاب را ننگین دانست و انتخاب فوق را دلیلی بر گمراهی اخلاقی کمیته ادبی نوبل ارزیابی کرد.

برخی نویسندگان و روشنفکران نیز با ابراز شگفتی از این انتخاب، هاندکه را دوست جنایتکاران صرب نامیدند و به آکادمی تاختند. «اسلاوی ژیژک» فیلسوف و جامعه‌ شناس اظهار داشت که یک مدافع جنایت های جنگی جایزه نوبل گرفته است.

اقدامت توجیهی آکادمی سوئد هم نتوانست از بار انتقادها کم کند. این کمیته در بیانیه ‌ای این نمایشنامه نویس ۷۶ ساله اتریشی را فردی دارای اثرگذاری فراوانی با نبوغ زبانی توصیف کرد که در نوشته های خود مرزهای تجربیات انسانی را پشت سر گذاشته است. روزنامه واشنگتن پست هم در واکنش به این انتخاب نوشت آکادمی نوبل نه تنها نتوانست رسوایی سال گذشته را جبران کند بلکه امسال بدنامی دیگری را رقم زد.

اقتصاد

رشته اقتصاد آخرین حوزه ای است که برنده جایزه نوبل آن مشخص می شود. جایزه نوبل اقتصاد تنها جایزه‌ای است که اعطای آن بر مبنای وصیت‌ نامه نوبل طراحی نشده است. امسال جایزه نوبل اقتصاد به سه استاد دانشگاه های آمریکا اما با ریشه های آسیایی، اروپایی و آمریکایی به صورت مشترک اعطا شد.

«آبیجیت بنرجی»، «استر دوفلو» و «مایکل کرمر» به علت پژوهش در زمینه ارائه راهکارهای مقابله با فقر جهانی این جایزه را دریافت کردند.

جایزه علوم اقتصادی بانک مرکزی سوئد امسال به علت رویکرد تجربی پژوهشگران برای کاهش فقر جهانی تعلق گرفت. گفته می شود برندگان امسال رویکرد جدیدی را برای به‌ دست آوردن پاسخ‌ های معتبر در مورد بهترین راه‌های مقابله با فقر جهانی ارائه داده‌اند که به‌طور خلاصه شامل تقسیم این مشکلات به پرسش‌های کوچک‌تر، قابل کنترل‌تر و موثرتر برای بهبود نتایج آموزشی می‌شود.

آکادمی سلطنتی سوئد، نتایج مطالعات این سه اقتصاددان را داری تاثیر قابل ملاحظه‌ بر بهبود و موفقیت سیاست‌ های اعمال شده برای کاهش سطح فقر در جهان اعلام کرد.

مایکل کرمر و همکارانش آزمایش‌های میدانی را در غرب کنیا انجام دادند و به نتایج ملموسی هم دست پیدا کردند. بانرجی و دوفلو هم مطالعات مشابهی را در دیگر کشورها انجام داده اند.

خانم دوفلو جوان‌ترین زن برنده جایزه نوبل اقتصاد به شمار می‌رود. وی همسر بنرجی دیگر برنده جایزه نوبل است.

جایزه علوم اقتصادی بانک مرکزی سوئد به یاد «آلفرد نوبل» که به جایزهٔ نوبل اقتصاد معروف است هر سال به پژوهشگران برجسته در علم اقتصاد اعطا می‌شود. برندگان این جایزه توسط آکادمی سلطنتی علوم سوئد انتخاب می‌شوند و هزینه آن توسط بانک مرکزی سوئد تأمین می‌شود. این جایزه در سال ۱۹۶۸ و در سیصدمین سالگرد تأسیس بانک مرکزی سوئد بنیان نهاده شد و برای اولین بار در سال ۱۹۶۹ به دو اقتصاددان آلمانی و نروژی داده شد.