گویش محلی، جاذبه مغفول قشم

به گزارش ایرنا، گویش کِشمی یا به قول امروزی‌ها قشمی در تقسیم بندی گویش‌ها زیر مجموعه گویش بندری است؛ البته گویش بندری خود به گویش مینابی، لاری، جزیرتی، فینی و غیر آن تقسیم می‌شود.

رییس اداره میراث فرهنگی سازمان منطقه آزاد قشم در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: کارکنان اقامتگاه‌های محلی جزیره باید با رعایت گویش قشمی، توجه گردشگران را بیش از گذشته به این مساله جلب کنند.

عبدالرضا دشتی زاده افزود: بنا بر بررسی‌های علمی صورت گرفته بوسیله پژوهشگران زبان‌شناس، گویش کشمی بازمانده زبان پهلوی ساسانی(پارسیک) است.

وی ادامه داد: درباره پیشینه واژه‌های کشمی باید گفت که برخی واژگان مثل «چوک» به معنی پسربچه یا «دُخت» به معنی دختر از واژگان اصیل دوره ساسانی است که در دوران پیش از اسلام استفاده می‌شد.

دشتی زاده گفت: «اِستَک» به معنی هسته، «اِشکوم» به معنی شکم ، «گِمیز» به معنی ادرار و «پَروِند» (نوعی کمربند در بالا رفتن از درخت خرما) از دیگر واژگان باستانی است که امروزه در گفتگوی اهالی جزیره قشم می‌توان شنید.

در مقاله «وجه تمایز گویش قشمی با زبان معیار» اثرمسلم رحیمی آمده است: افعال در گویش قشمی مانند فارسی ۶ صیغه دارد که در همه مصدرهای فعلی به کار برده می‌شود. نشانه مصدر در این گویش «-ِن» است که به ماده فعل افزوده می‌شود؛ مانند «هوندِن» به معنای آمدن.

شباهت گویش قشمی با دیگر گویش های ایرانی

مهدی احمدنیا در مقاله «پژوهشی در گویش قشمی» نوشته‌است: زبان ایرانی را از نظر ساختمان زبان و درجه تحول به سه دوره باستان، میانه و جدید تقسیم می‌کنند. از زبان های ایرانی باستان، «پارسی باستان» در شاهنشاهی هخامنشی، زبان رسمی دولت شد و رواج پیدا کرد.

از زبان‌های ایرانی میانه، در دوره اشکانیان زبان«پهلوانیک» رسمیت یافت و در دوره فرمانروایی ساسانیان گویش «پارسیک» به مقام زبان رسمی دولتی رسید. در دوره جدید نیز از میان گویش های متعدد، زبان «فارسی دری» زبان رسمی ایران شد.

بنا بر مقاله مذکور، گویش قشمی دارای ۲۲ همخوان و ۶ واکه است که ۲ همخوان در این گویش وجود نداشته و از زبان عربی وارد آن شده‌اند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که گویش قشمی اشتراکات زیادی در واژگان و صرف فعل با فارسی میانه دارد که هنوز هم بسیاری از آنها را حفظ کرده‌است.

همچنین مثال‌های مختلفی از اشعار سعدی و شاه داعی به زبان پهلوی شیرازی وجود دارد که نشان می‌دهد مردم شیراز در قرن هقت و هشت هجری علاوه بر زبان رسمی(فارسی دری) به گویش محلی نیز شعر می‌گفته‌اند که این گویش محلی اشتراکات فراوانی از نظر واژگانی، نحوی و صرف فعل با گویش قشمی دارد.

با مقایسه صرف فعل در گویش قشمی با زبان دَری زرتشتی و گویش لاری مشخص می‌شود که ساختار این گویش‌ها نیز به یکدیگر نزدیک است.

تنوع گویش قشمی

رییس اداره میراث فرهنگی سازمان منطقه آزاد قشم ابراز کرد: گویش‌ها در هر شهر یا روستای جزیره‌ با دیگری تا حدی متفاوت می‌شود و هر روستا یا منطقه از تکیه کلام‌های آوایی خاصی استفاده می‌کنند.

وی اظهار داشت: به عنوان مثال برای پرسش «شما کجایید؟» تلفظ‌های مختلفی نزد مردم روستای سَلَخ، غرب جزیره، شهر سوزا، شهر درگهان، روستای بالا شهر و روستای پی‌پُشتی ثبت شده است.

دشتی‌زاده افزود: از سوی دیگر هر شغل بومی از جمله دریانوردی یا شتربانی در جزیره قشم خود دارای دایره‌ی لغات گسترده‌ای است که خاص همان شغل است.

وی ادامه داد: به دلیل ارتباطات فرهنگی این جزیره با کشورهای عربی، سواحل آفریقا و هند، واژگان مختلفی از این فرهنگ ها به گویش جزیره راه یافته است.

دشتی‌زاده خاطرنشان‌کرد: واژگان انگلیسی نیز در گویش جزیرتی‌ها دیده می‌شود که می‌توان به: گُلاس(لیوان)، توال(حوله)، بلدینگ(ساختمان) و هاسپیتال(بیمارستان) اشاره کرد.

وی افزود: گویش قشمی بسیار غنی است؛ به این معنا که برای حالت‌های گوناگون از یک مساله نام های مختلفی استفقاده می شود.

رییس اداره میراث فرهنگی سازمان منطقه آزاد قشم ادامه داد: به عنوان مثال برای واژه «مورچه» در زبان فارسی نام‌های «موروک»، «گیرَخ»، «گولوپا» در گویش کِشمی ثبت شده است که به انواع مختلف این حشره اطلاق می شود.

وی تصریح کرد: در شعر شاعران قدیمی جزیره که اکنون همگی از میان ما رفته‌اند نیز می‌توان واژه‌های قدیمی جزیرتی را مشاهده کرد.

هشدار نسبت به کاهش استفاده از گویش قشمی توسط بومیان

دشتی‌زاده افزود: در مقایسه سخنان نسل کهن‌سال قشم با گویش روزمره در کوچه و بازار، کاهش دایره لغات جوانان امروزی به وضوح مشخص می‌شود.

وی ادامه داد: بسیاری از جوانان جزیره به دلیل نداشتن شناخت کافی از واژه‌های اصیل و بومی جزیره، از واژگان جدید استفاده می‌کنند.

رییس اداره میراث فرهنگی سازمان منطقه آزاد قشم ابراز کرد: برخی خانواده‌ها صحبت با لهجه کتابی را جانشین گویش مادری کرده‌اند که این امر به کم شدن ارتباطات اجتماعی کودک در آینده منجر می‌شود.

وی مرگ یک زبان را عامل گسست هویتی یک جامعه دانست و افزود: امروزه بسیاری از واژه‌های اصیل جزیره به دست فراموشی سپرده شده‌اند.

دشتی‌زاده مهمترین راه زنده نگه داشتن میراث زبانی را، انتقال آن از والدین به فرزندان دانست و گفت: پس از آن‌که بسیاری از پیشه‌های بومی از بین رفت، واژگان آن نیز فراموش شد.

به نظر می‌رسد دستگاه‌ های مربوطه با ایجاد کارگاه‌های گویش شناسی برای بومیان و نیز تهیه بروشور و دیگر ابزار فرهنگی می‌توانند علاوه بر کمک به احیاء واژگان اصیل گویش قشمی، می‌توانند در ایجاد جاذبه های جدید برای گرشگران نقش‌آفرینی کنند.

شهرستان قشم شامل جزیره‌های قشم، هنگام و لارک با حدود ۱۵۰ هزار نفر جمعیت از تنگه هرمز به موازات ساحل استان هرمزگان در میان آب‌های خلیج فارس گسترده است.

۷۵۰۰