تجلی معماری دوره قاجار در بناهای شاخص تاریخی اصفهان

محمد آقاجانی در حاشیه دوره آشنایی با معماری قاجار و هنرهای وابسته به آن در گفت گو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: این دوره به پیشنهاد مدیریت موزه گرمابه علیقلی آقا وابسته به سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری اصفهان با محوریت معماری ایرانی و تزئینات وابسته به آن برگزار شده است.

وی با بیان اینکه معماری قاجار به خصوص هنرهای این دوره به دلیل شرایط سیاسی و حکومتی خاص آن زمان، بسیار مورد کم لطفی قرار گرفت و حتی گاهی با لحن تحقیرآمیز با آن برخورد شده بود، افزود: هنر ایران در زمان قاجار با توجه به خودِ معماران و شاید کارفرماها در شهرهای مختلف و براساس اقلیم آن شهرها متفاوت است.

به معماری دوره قاجار در دروس دانشگاهی کمتر توجه شده است

این مدرس دانشگاه در رشته معماری تصریح کرد: معماری این دوره ادامه سیر تکاملی معماری در کشور ما بوده است و از ویژگی‌های والا و ارزشمندی برخوردار است اما حتی در دروس دانشگاهی هم کمتر به آن توجه شده بود لذا می‌طلبید برنامه‌ای به آشنایی با معماری این دوره اختصاص داده شود.

آقاجانی با بیان اینکه معماری دوره قاجار در کنار تاثیرپذیری از معماری دوره اسلامی، یک سری ابتکاراتی هم به خرج داد، بیان داشت: به عنوان مثال در دوره قاجار برای پوشش بام، نیاز به یک سری ابتکاراتی داشتند و با توجه به دهانه ساختمان و مصالحی که موجود بود، این ابتکارات را به خرج می‌دادند.

وی با اشاره به اینکه در دوره قاجار بیشتر از پوشش شیروانی استفاده می‌شد تا بتوانند دهانه بزرگ را هم پوشش دهند، اظهار داشت: برای مثال در مجموعه کاخ گلستان، سفره‌خانهای را داریم که دهانه آن ۱۶ متر است؛ معماری آن زمان تا آن موقع چنین دهانه وسیعی نداشت و فلز هم موجود نبود تا از آن طریق دهانه، پوشش داده شود.

ویژگی‌های معماری دوره قاجار

این مدرس دانشگاه در رشته معماری به ویژگی‌های معماری دوره قاجار هم اشاره کرد و گفت: استفاده از پنجره‌های عمودی مشبک رنگی به نام ارسی، استفاده از رنگ قرمز یا ارغوانی در کاشی‌های خشتی هفت رنگ، استفاده از نقش گل لندنی در کاشی‌کاری‌، استفاده از کنگره‌های کنار بام کاخ‌ها، استفاده از نقش و متیف‌های تخت جمشید، عناصر تزئینی و نماکاری تحت تاثیر عناصر غربی، ایجاد ایوان‌های عظیم و مرتفع در ورودی‌ها، مرکزیت بنا با ستون و سرستون‌ها و ساخت بناها به شکل مرتفع که حاکی از عظمت و قدرت است از جمله این ویژگی‌هاست.

وی ادامه داد: استفاده از مصالح سنگ و سیمان و آهن، تشابه به بناهای دوره هیتلری، درون‌گرایی، تزئینات داخلی، معماری کارت پستالی، ایجاد پلکان در محور اصلی، رعایت سلسله مراتب، تبدیل سه دری‌ها به دو دری‌ها، سقف شیروانی، ایجاد میادین، ارگ، سبزه میدان، توپخانه و میدان مشق از دیگر ویژگی‌های معماری این دوره است.

استفاده از آرایه‌های چوبی در تزئینات دوره قاجار

آقاجانی تصریح کرد: کاشی‌کاری هفت رنگ و لعاب‌های رنگارنگ، نمای داخلی گچ‌بری و کاشی‌کاری، اره بندی از کاشی، استفاده از آرایه‌های چوبی در تزئینات، شیشه‌های رنگی، نقاشی‌های لندن‌کاری، استفاده از آجر تزئینی قالبی و تراش مخصوص دوره قاجار، استفاده از تزئینات آینه‌کاری، استفاده از کاشی منقوش و نقش‌دار (منقوش‌های اساطیری کهن و درباری)، استفاده از قواره آجرتراش در تزئینات مکان‌های مذهبی، رسمی بندی و کاربندی نیز از تزئینات معماری دوره قاجار است.

وی با بیان اینکه رنگ زرد و نارنجی که گوشه‌ای از معماری قاجار را شکل می‌دهد، رنگ مسلط به بنا در این دوره است، خاطرنشان کرد: مسجد شاهزاده در تبریز، مسجد جامع رجبعلی در تهران، مسجد میرزا علی اکبر آقا در ارومیه، مسجد جامع تهران، مسجد مناره در ارومیه، مدرسه فیضیه در قم، مسجد و مدرسه آقابزرگ در کاشان، حسینیه مشیر در شیراز، آب انبار شش بادگیر در یزد، کاروانسرای سنگی در جاده کرج، باغ دلگشا در شیراز و باغ شاهزاده در کرمان از جمله بناهای ساخته شده در دوره قاجار هستند.

ضرورت استفاده از معماران سنتی برای مرمت بناهای شاخص تاریخی دوره قاجار

وی ادامه داد: در شهر اصفهان نیز بناهای زیادی از معماری دوره قاجار به یادگار مانده که از جمله آنها می‌توان به بنای مسجد سید، مسجد رحیم خان و مسجد رکن الملک اشاره کرد.

این مدرس دانشگاه در رشته معمار با اشاره به اینکه هنوز هم معماران سنتی داریم که بتوانند این بناها را مرمت کنند، گفت: استاد لرزاده یکی از برجسته‌ترین اساتید اخیر ما در زمینه معماری سنتی بود که خیلی از معماری‌های کار شده مثل تیمچه‌ها و بناهای شاخص را مرمت کرد.