نازایی تنها یک مشکل زنانه نیست، بلکه عوامل مردانه نیز در این امر دخالت دارند. از جمله شایع ترین مشکلات ناباروری در مردان، تعداد کم و ضعیف بودن اسپرم ها می باشد. لازم به ذکر است حدود ۴۰ درصد ناباروری ناشی از ناتوانی زن، ۴۰ درصد آن ناشی از ناتوانی مرد و در ۲۰ درصد موارد، هم زن و هم مرد مشکل دارند.

ناباروری مردان چیست؟

تولید مثل (یا ایجاد یک کودک) یک تجربه ساده و طبیعی برای اکثر زوجهاست. با این حال، برای برخی از زوج ها، بسیار دشوار است. ناباروری مردان به طور کلی بر میزان و کیفیت اسپرم او متکی است. اگر تعداد اسپرم انسان انزال پایین باشد و یا اگر اسپرم از کیفیت پایین برخوردار باشد، برای او دچار بارداری مشکل و گاهی اوقات غیر ممکن خواهد بود.

ناباروری مردان هنگامی تشخیص داده می شود که پس از آزمایش هر دو طرف، مشکلات تولید مثل در مردان دیده می شود.ناباروری مردان یک مشکل گسترده است.

برای حدود یک تا پنج زوج نابارور مشکلی است که صرفا در شرکای مرد است. تخمین زده می شود که یکی از ۲۰ مرد دارای یک نوع مشکل باروری با تعداد کم اسپرم در انزال است. با این حال، فقط در حدود یک در هر ۱۰۰ مرد هیچ اسپرم در انزال او وجود ندارد.

واریکوسل، انسداد دستگاه تناسلی، بیضه نزول نکرده و چاقی برخی از علل ناباروری مردان هستند که با انجام آزمایش هایی مانند سونوگرافی و آزمایش منی چند گانه می توان به آنها پی برد.

عوامل خطر نازایی مردان

- وجود سابقه عفونت پروستات یا عفونت ناحیه تناسلی

- سابقه ضربه به بیضه‌ها یا چرخش بیضه‌ها

- سابقه بلوغ زودرس یا دیررس

- تماس با مواد سمی در حین کار نظیر مس، کادمیوم و جیوه، اکسید اتیلن، کلرید وینیل، مواد رادیواکتیو و اشعه، حشره‌کش‌ها، سموم آفت‌کش، موادشیمیایی سمی و حلال‌های آلی، سرب، تشعشعات یونیزه و فلزات سنگین

- مصرف دخانیات

- مصرف الکل

- تماس ناحیه‌های تناسلی با دماهای بالا

- ترمیم فتق

- بیضه نزول نکرده

- داروهای مورد استفاده در دوران زخم‌ها یا پسوریازیس

- سابقه ابتلا به اوریون در بلوغ

- دیابت

علل اصلی نازایی مردان

- اختلالات مربوط به اسپرم این اختلالات می‌تواند به علل مختلفی ایجاد شود، نظیر بیماری‌های عفونی یا التهابی (اوریون)، اختلالات هورمونی، اختلالات ایمونولوژی، فاکتورهای محیطی و شیوه زندگی و بیماری‌های ژنتیکی

- بیماری سیستیک فیبروز نوعی بیماری ارثی است که در آن تعداد اسپرم‌ها بسیار کم بوده و گاهی با عدم تشکیل لوله‌های منی‌بر همراه می‌باشد.

- کم خونی سلول داسی شکل

- اختلالات ساختاری دستگاه تناسلی

- بیماری‌های کبدی و کلیوی

- دریافت داروهای ضد تشنج

- آلودگی هوا و میزان سرب موجود در هوا

حال به بررسی بعضی از موارد بالا می‌پردازیم

اسپرم غیرطبیعی همه مردها اسپرم غیر طبیعی دارند که تا چند درصد آن، قابل قبول است. اسپرم غیر طبیعی ممکن است دو سر داشته باشد یا اصلا دم نداشته باشد. اگر اسپرم غیرطبیعی در منی مرد خیلی بالا باشد، می‌تواند اثر منفی روی باروری داشته باشد. برخی از متخصصین عقیده دارند که اسپرم‌های غیر طبیعی در عبور از لوله رحمی زن و نیز سوراخ کردن دیواره‌ تخمک دچار مشکل می‌شوند.

تعداد زیاد اسپرم‌ها می‌تواند احتمال باروری را افزایش دهد و طبیعی بودن آن‌ها نیز نقش حیاتی در باروری دارد.نتایج یک تحقیق نشان داده است که مردان با تعداد کم اسپرم نیز می‌توانند بارور باشند، به شرط این‌که درصد اسپرم‌های طبیعی در آن‌ها بالا باشد

عوامل نازایی مردان

واریکوسل

واریکوسل عبارت است از گشاد شدن سیاهرگ‌های اطراف بیضه. این عارضه اغلب مشکلی برای باروری مردان ایجاد نمی‌کند، اما می‌تواند از طریق افزایش دمای بیضه، به تولید اسپرم‌ها آسیب وارد کند. به همین دلیل بستن این سیاهرگ‌ها ( جراحی واریکوسل) در برخی مردان مبتلا، مشکل باروری را اصلاح کرده و در برخی دیگر تأثیر نداشته است.

انسداد دستگاه تناسلی

انسداد (گرفتگی) در بخشی از دستگاه تناسلی مردان، می‌تواند از طریق بستن مسیر خروج اسپرم و جلوگیری از انزال (خارج شدن منی از مرد) روی باروری مرد اثر منفی بگذارد. این انسدادها می‌توانند در اثر ضایعات ناشی از عفونت‌هایی مثل مایکوپلاسما یا اورئاپلاسما و نیز جراحی‌های قبلی ایجاد شوند.

یک ضایعه شدید ناشی از لگد زدن محکم به کشال ران در برخی ورزش‌ها، حتی می‌تواند تولید اسپرم را در بیضه‌ها متوقف کند.

بیضه‌ی نزول نکرده

بیضه نزول نکرده عبارت است از عدم نزول بیضه از داخل حفره‌ی شکم به داخل کیسه‌ی بیضه در طی تکامل جنینی در رحم مادر. در اطفال مبتلا به این بیماری از روش جراحی برای وارد کردن بیضه به داخل کیسه‌ی بیضه استفاده می‌شود. در صورت تشخیص دیر هنگام و در نتیجه عمل جراحی دیر هنگام، این مشکل می‌تواند اثر منفی بر باروری مرد داشته باشد.

بیماری‌های دیگر

دیابت شیرین و دیگر اختلالات غدد درون‌ریز، بیماری‌های غده تیروئید و دیابت بی‌مزه می‌تواند در کنترل هورمونی تولید اسپرم مداخله کنند. عفونت‌های پروستات و اپی‌دیدیم (ساختمان لوله‌ای شکلی که روی نوک هر بیضه، در قسمت بالای آن قرار گرفته است) می‌توانند باعث مداخله در تولید اسپرم یا انسداد مجرای خروج آن شوند.

چاقی

دانشمندان با مطالعه روی مردان چاق دریافتند با وجود انجام روابط زناشویی بدون استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری ، این مردان ۱۰ درصد بیشتر از بقیه مبتلا به ناباروری بودند. به گفته این دانشمندان، مردان چاق معمولا روابط زناشویی کمتری دارند که این موضوع تاثیر زیادی بر باروری آن‌ها دارد.

کمبود عناصر کمیاب

غلظت عناصر کمیاب در مایع منی مردان بارور و نابارور متفاوت بوده و میزان غلظت این عناصر در باروری مردان مؤثر است.

غلظت کلسیم در همه گروه‌های بارور و نابارور بیشتر از غلظت عناصر دیگر می‌باشد.

دومین عنصری که بعد از کلسیم از بیشترین غلظت در مایع منی برخوردار است، عنصر روی می‌باشد که همراه با منیزیم ، اثرات تحریک کنندگی و مهار کنندگی بر حرکت اسپرم اعمال می‌کند.

مس به عنوان عنصری که سمیت زیادی بر اسپرم ایجاد می‌کند، در گروه‌های نابارور بیشتر از گروه‌های بارور گزارش شده است

تشخیص علل نازایی مردان

علاوه بر اخذ شرح حال کامل از فرد و خانواده او و انجام معاینات کامل جهت تشخیص علت نازایی در مرد باید آزمایشات خاصی را نیز انجام داد که شامل

- آزمایش منی چندگانه : حداقل دو نمونه منی در دو نوبت مختلف زمانی باید گرفته شود و از لحاظ عوامل گوناگون مورد بررسی قرار گیرد که این نوع عوامل شامل حجم منی، قوام، تعداد اسپرم‌ها و شکل و حرکت آنها می‌باشد.

- سونوگرافی: جهت تعیین واریکوسل و سایر عوارض ساختمانی بیضه

- سایر آزمایش‌ها : از این آزمایشات جهت تعیین علت اختلالات اسپرم‌ها یا بیماری‌های سیستم تناسلی مردانه استفاده می‌شود.

درمان نازایی مردان

انتخاب روش درمانی توسط پزشک بر اساس سن بیمار، سلامت عمومی و سابقه پزشکی وی، وسعت بیماری، قابلیت تحمل فرد در برابر داروها، روش‌های درمانی و جراحی مختلف، طول دوره بیماری و ارجحیت خود بیمار بستگی دارد.در حال حاضر روش‌های درمانی بسیار زیادی وجود دارد که می‌توان به روش‌های آزمایشگاهی و استفاده از داروهای خاص و روش‌های جراحی مخصوص جهت برطرف نمودن بیماری زمینه‌ای اشاره کرد.

چند توصیه به مردان نازا

کمبود ویتامین C موجب می‌شود که اسپرم‌ها به هم بچسبند و این حالت موجب ناباروری در مردان می‌شود.بعضی از آنتی بیوتیک‌ها نیز به طور موقت موجب کاهش تعداد و تحرک اسپرم‌ها در مردان می‌شوند.بیضه‌ها نباید زیاد گرم شوند و مردانی که مشکل ناباروری دارند، نباید از دوش آب گرم و سونا استفاده کنند. همچنین کار در محیط گرم برای آن‌ها مفید نیست.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
یک درصد موارد بیماران مبتلا به ناباروری ممکن است تظاهرات کلینیکی خیلی جدی بیماری خطرناک نظیر: سرطان بیضه، سرطان مغز، سرطان نخاع، اندوکرینوپاتی، بیماری مالفورماسیون سیستم Gut و سندروم های ژنتیک داشته باشند.
سرطان بیضه تقریباً ۵۰ برابر در مردان نابارور بیشتر از مردان بارور دیده می شود، بنابراین یک اورولوژیست خوب باید توجه داشته باشد که ناباروری ممکن است تظاهر یک وضعیت جدی پزشکی در فرد باشد.
شرح حال بیمار
از بیمار یک شرح حال دقیق در ارتباط به حال و آینده برای بررسی ناباروری تهیه می گردد، سوالاتی پیرامون:
پیشینه ناباروری
سن بیمار، حاملگی قبلی، درمان های قبلی، درمان های فعلی، بررسی همسر نابارور، متدهای جایگزین و زمان آن
پیشینه جنسی
میل جنسی، توانایی جنسی، انزال ، زمان های عمل جنسی
کودکی و دوران بلوغ
عدم نزول بیضه، هرنی (فتق)، ترومای بیضه، تورشن بیضه (پیچش بیضه)، اورکیت ( التهاب بیضه)، زمان بلوغ، رشد جنسی
پیشینه شخصی
بیماری های سیستمیک (دیابت، سیروز، فشارخون)، سل، بیماری های مقاربتی
جراحی های پیشین
هرنیورافی، اورکیکتومی، جراحی لگن و رتروپریتون، عمل پروستات و گردن مثانه
مواد اعتیادآور
الکل، کوکائین و ماری جوآنا
وضعیت سلامت کنونی
عفونت ریه، کالاکتوره، اختلال دید، چاقی ، اختلال حس بویایی

معاینه بالینی برای تشخیص ناباروری
وضعیت ساختمان بدنی، بررسی رشد مناسب جنسی، نحوه توزیع مو، کاهش توده ی عضلانی و ژنیکوماستی ممکن است ناشی از کاهش تستوسترون باشد، در چنین مواردی اختلالات هورمونی و تاخیر رشد باید رد گردند سپس بررسی کجی آلت تناسلی باید انجام گیرد.
اندازه بیضه اندازه گیری شود و چون ۸۵ درصد پارانشیسم بیضه در اسپرم سازی دخیل میباشد، محدودیت حجم بیضه وجود اسپرم سازی را رد نمیکند.
آتروفی بیضه ممکن است، اولیه یا ثانویه باشد، وقتی سطح تستوستــرون کم باشد، حجـم منی اغلب کاهـش می یابد. FSH غیر طبیعی بالا در حالیکه تستوسترون نرمال یا پایین باشد، نشان دهنده ی نارسایی اولیه بیـضه می باشد.
اگر آتروفی دو طرفه بیضه وجود داشته باشد، در این حال LH سرم اغلب پایین است. این بیماران باید تحت بررسی رادیولوژیک مغز و تعیین مقدار پرولاکتین قرار گیرند.
فقدان یکطرفه یا دو طرفه Vas باعث الیگواسپرمی (زمانی که میزان اسپرم کم باشد الیگواسپرمی رخ می دهد) و یا آزواسپرمی می گردد. آژنزی یا عدم وجود Vas با هیچ مطالعهی تصویری قابل تشخیص نیست.

بررسی نطفه برای ناباروری
تست اسپرموگرام (آزمایش اسپرم) اساس بررسی است، اسپرموگرام دارای ارزش بسیار در بررسی اولیه و اغلب شاخصه ارزیابی باروری مرد و ریسک حاملگی می باشد.
فواصل آزمایشات و ارزش های پارامترهای نطفه از یک جمعیت بارور ممکن است اطلاعات و داده ای فراهم کند که بواسطه ی آن پیش بینی باروری یا تشخیص ناباروری را در عموم موارد ممکن سازد.
بنابراین توصیه می شود که بررسی باید در آزمایشگاه آندرولوژی، توسط تکنسین های مجرب و تربیت شده، تحت شرایط کنترل کیفیت استاندارد شدید انجام گیرد. با این وجود ارزش پروگنوستیک ترکیبات نطفه (Semen) نظیر :
- تعداد اسپرم
- حرکت
- مورفولوژی
بعنوان شاخص مارکرهای ناباروری در مواردی گیج کننده میباشد: باروری بالقوه مرد تحت تاثیر، فعالیت جنسی، عملکرد و فونکسیون غدد ترشح جنسی و سایر موارد که تشخیص داده نشده است می باشد.
آزمایش روتین اسپرموگرام دارای محدودیت های خود می باشد، و در برگیرنده اختلالات نطفه قلمداد نمی شود، مثل کروماتین نارس و یا Fragmented DNA ، ۲ یا ۳ آزمایش برای نتیجه گیری قطعی بعلت تنوع وسیع بیولوژیک که ممکن است در یک فرد وجود داشته باشد، باید گرفته شود.
فاصله بین انــجام دو آزمایش سلیقه ای است ولی توصیه شده به فاصله ی ۲-۱ هفته باشد. چنانچه در دو آزمایش انجام شده، اختلاف در اعداد و ارقام پارامترها بیش از ۲۰ - ۱۰ درصد باشد، باید آزمایش سوم انجام گیرد.
نمونه چنانچه در منزل گرفته شود، باید ظرف ۳۰ دقیقه در درجه حرارت بدن به آزمایشگاه رسانده شود.

اسپرموگرام روتین
- مشخصات فیزیکی اسپرم شامل ویسکوزیتی، PH، رنگ و بود و Liqufaction
- حجم نمونه
- تعداد اسپرم
- حرکت اسپرم
- مورفولوژی
- تعداد لکوسیت
تعیین مقدار فروکتوز زمانی که اسپرم وجود نداشته باشد، بخصوص وقتی حجم کل کمتر از ۱ سیسی باشد.
تقریبا ۲۰۰۰ مرد از ۸ کشور جهان که همسر آنها زیر ۱۲ ماه حاملگی داشته اند بعنوان رفرنس و توزیع پارامترهای نطفه انتخاب شده اند. طبق موارد فوق who درسال ۲۰۱۰ اسپرموگرام با پارامترهای ذیل را طبیعی اعلام کرده است:
- حجم ۵/۱ سیسی
- مورفولوژی ۴ درصد
- موتولیتی توتال ۴۰ درصد
- موتولیتی با حرکت (a+b) 32%
- تعداد توتال اسپرم ۱۰۶ × ۳۹
- اسپرم زنده ۵۸ درصد
- تعداد لکوسیت ml/ ۱۰۶ × ۱٫۰ یا زیر ۱۰ عدد
تفسیر آنها از مورد بالا اختصاصات نطفه افرادی بوده که پدر شده اند. هیچکدام از این ارزشها قادر نیست که بارور را از نابارور افتراق بگذارد، اگرچه گمان میرفته مورفولوژی مهمترین پارامتر است.
تغییر و اختلال در دو پارامتر بطور افزاینده ای ریسک ناباروری را افزایش می دهد. ویژگی های نطفه لازم است، توأم با اطلاع کلینیکی فرد تفسیر شود.