درباره انیمیشن در ایران | پیشرفت کمی و کیفی آثار پویانمایی در سینما و تلویزیون

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ پویانمایی ایران از اواخر دهه ۵۰ میلادی وارد عرصه شد. نخستین تلاش‌ها برای ساخت پویانمایی در ایران به وسیله اشخاصی مانند اسفندیار احمدیه، جعفر تجارتچی، پرویز اصانلو، نصرت‌الله کریمی، پترس پالیان و اسدالله کفافی در فاصله سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۰ خورشیدی و در اداره کل فرهنگ و هنرهای زیبای تهران صورت گرفت. نخستین فیلم کوتاه پویانمایی نیز به وسیله اسفندیار احمدیه با عنوان ملانصرالدین در ۱۳۳۶ خورشیدی با امکانات بسیار محدودی ساخته شد.

در حال حاضر بزرگ‌ترین سفارش دهنده انیمیشن در ایران مرکز پویا نمایی صبا (وابسته به صدا و سیما) است که سالیانه هزاران دقیقه انیمیشن از تهیه کنندگان خریداری می‌کند. سینمای انیمیشن ایران پدیده‌ای نوظهور محسوب می‌شود که تاکنون شاهد اکران چند فیلم بلند از جمله خورشید مصر (دوبعدی) به کارگردانی بهروز یغمائیان، هفت رنگ به کارگردانی مازیار محمدی نژاد، ۹:۲۰ در بوشهر به کارگردانی محمدامین همدانی و تهیه‌کنندگی حامد جعفری (سه بعدی)، قلب سیمرغ به کارگردانی وحید نصیریان (سه بعدی)، سرزمین خواب به کارگردانی علی لطفی (سه بعدی) و افسانه گل نور به کارگردانی علی نوری اسکویی (سه بعدی) و (امین و اکوان) به کارگردانی(زحل رضوی) (دوبعدی) بوده‌است.

همچنین ایران موفقیت‌های بسیار زیادی را در زمینه فیلم‌های کوتاه انیمیشن در جشنواره های بین‌المللی کسب کرده‌است که از میان آثار کوتاه ایرانی راهیافته به جشنواره بین‌المللی، می‌توان به تونل، عروس گمشده از معین صمدی و رنگ عشق به کارگردانی علی نوری اسکویی اشاره کرد.

سریال‌های انیمیشنی یکی دیگر از فعالیت‌هایی است که در زمینه پویانمایی در ایران انجام می‌شود که از محبوب ترین این مجموعه‌های تلوزیونی می‌توان به آثار پهلوانان، فرزندان آفتاب، شکرستان، خلیج فارس، وقتی بابا کوچک بود و خداوند لک لک‌ها را دوست دارد و از جنجالی‌ترین آن‌ها می‌توان به اثر بچه‌های ساختمان گل‌ها اشاره کرد.

همچنین هادی محمدیان به عنوان کارگردان و حامد جعفری به عنوان تهیه‌کننده انیمیشن سینمایی شاهزاده روم موفق شدند، علاوه بر کسب ۲ لوح تقدیر ویژه سی و سومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، ۲ دیپلم افتخار هجدهمین جشن سینمای ایران را نیز از آن خود سازند. از دیگر آثار جدید این کارگردان انیمیشن فیلشاه است که جایزه های زیادی را کسب کرده است. انیمیشن سینمایی شاهزاده روم پرفروش‌ترین انیمیشن سینمایی کشور تا ۱۳۹۶ خورشیدی بوده‌است.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا همزمان با پنجم دسامبر سالروز تولد والت دیزنی کاریکاتوریست، پویانما، تهیه‌کننده، کارگردان، فیلمنامه‌نویس، کارآفرین و صداپیشه آمریکایی به بررسی مهم ترین و پرمخاطب ترین انیمیشن های ایرانی پرداخته است:

انیمیشن تهران ۱۵۰۰

تهران ۱۵۰۰ در واقع نخستین فیلم سینمایی انیمیشنی ایرانی در ژانر کمدی به شمار می رود که به کارگردانی بهرام عظیمی و در ۱۳۹۲ خورشیدی ساخته شد و در آن سال حدود ۳ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان فروش کرد.

داستان فیلم در ۱۵۰۰ خورشیدی می‌گذرد؛ زمانی که ربات‌ها در کنار مردم زندگی می‌کنند. شخصیت اصلی فیلم تهران ۱۵۰۰ پیرمردی ۱۶۰ ساله به نام اکبر آقا (با صداپیشگی مهران مدیری) است. بهرام رادان، هدیه تهرانی، محمدرضا شریفی‌نیا، گوهر خیراندیش، حبیب رضایی، مهتاب نصیرپور و حسام نواب صفوی از دیگر بازیگران این فیلم انیمیشنی هستند.

انیمیشن ایرانی تهران ۱۵۰۰ در عرصه‌های بین‌المللی با نام تهران ۲۱۲۱ (سال ۱۵۰۰ خورشیدی معادل سال ۲۱۲۱ میلادی است) اکران شده و همچنین این فیلم به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی و عربی زیرنویس شده است. ۲ شرکت کینگ ران (ژاپن) و فیلموگراف و مینیاتور فیلموویچ (لهستان) برای پخش جهانی انیمیشن تهران ۱۵۰۰ ابراز تمایل کرده و جشنواره پیساف کره جنوبی و جشنواره فیوچر فیلم ایتالیا خواهان نخستین اکران فیلم در این جشنواره‌ها شدند.

بهرام عظیمی کارگردان انیمیشن، فیلمنامه‌نویس و کاریکاتوریست ایرانی و دانش‌آموخته رشته صنایع دستی از دانشگاه هنر تهران است. از دیگر آثار معروف او می‌توان به انیمیشن‌های تبلیغاتی راهنمایی و رانندگی(که با عنوان کلیپ های سیا ساکتی معروف است) و انیمیشن‌های بابابرقی اشاره کرد.

انیمیشن رستم و سهراب

انیمیشن ایرانی رستم و سهراب یک فیلم انیمیشنی محصول ۱۳۹۲ خورشیدی محسوب می شود که در بروجرد (موسوم به پایتخت انیمیشن ایران) و به وسیله کیانوش دالوند ساخته شد. انیمیشن رستم و سهراب محصول مشترک مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و استودیو انیمیشن آریا است.

داستان این انیمیشن به همان داستان معروف رستم و سهراب می‌پردازد. البته برخلاف داستان اصلی رستم و سهراب در پایان این انیمیشن سهراب به دست رستم کشته نمی‌شود. حق کپی‌رایت این انیمیشن به وسیله روسیه و امارات متحده عربی خریداری شد. این نخستین باری بود که یک انیمیشن تولید ایران در سطح بین‌المللی حاضر می‌شد و اکران خارجی آن همزمان با پخش انیمیشن در داخل کشور بود.

کارگردان انیمیشن رستم و سهراب یعنی کیانوش دالوند کارگردان انیمیشن و فیلمنامه‌نویس ایرانی متولد ۱۳۴۸ خورشیدی است. از دیگر آثار او می‌توان به ناسور و روزی که حسنی مرد شد اشاره کرد.

انیمیشن جمشید و خورشید

انیمیشن جمشید و خورشید محصول ۱۳۸۴ خورشیدی و به کارگردانی بهروز یغمائیان است. ساخت این انیمیشن ۴ سال طول کشید و به مدت ۱۰ سال اجازه اکران نداشت. این اثر، چهارمین انیمیشن سینمایی در ایران به شمار می‌رود.

در خلاصه داستان این انیمیشن آمده که در گذشته‌های دور و در گوشه‌ای از سرزمین پهناور ایران، گروهی از شاهزادگان به خواستگاری خورشید دختر پادشاه می‌آیند تا شایسته‌ترین آنها انتخاب و داماد و وارث تاج و تخت پادشاه شوند. منجم دربار که سالهاست عاشق دختر پادشاه است، خورشید را دزدیده و او را به سرزمینی دور می‌برد. جمشید برای نجات خورشید به جنگ با منجم می‌رود.

پرویز پرستویی در نقش منجم، امین حیایی در نقش جمشید، ترانه علیدوستی در نقش خورشید، رامبد جوان در نقش ماهان، ثریا قاسمی در نقش ندیمه، حبیب رضایی در نقش آبا و چنگیز جلیلوند در نقش حاکم، صداپیشگان این انیمیشن هستند. همچنین امین حیایی ۲ ترانه از انیمیشن جمشید و خورشید را خوانده است.

انیمیشن ایرانی جمشید و خورشید دیپلم افتخار بهترین فیلم از نظر هیات داوران بیستمین جشنواره بین المللی فیلم کودک و نوجوان را کسب کرد.

بهروز یغمائیان انیماتور ایرانی متولد ۱۳۲۸ خورشیدی و دانش‌آموخته دانشکده هنرهای دراماتیک و پیشگام انیمیشن‌سازی در ایران است. از دیگر آثار او می‌توان به داستان زندگی پیامبران، خورشید مصر، وقتی بابا کوچک بود و دایی جان و جان دایی اشاره کرد.

انیمیشن شاهزاده روم

شاهزاده روم انیمیشنی سینمایی محصول ۱۳۹۳ خورشیدی و به کارگردانی هادی محمدیان به شمار می آید که در مدت ۱۵ ماه به وسیله گروه هنرپویا با بودجه ۲ میلیارد تومانی ساخته شد و با استقبال ۱.۵ میلیونی مخاطبان و فروش ۵ میلیارد تومانی به پرمخاطب‌ترین انیمیشن تاریخ سینمای ایران و سومین فیلم پرفروش ۱۳۹۴ خورشیدی تبدیل شد.

داستان این انیمیشن راجع به دختری مسیحی به نام ملیکا است. ملیکا از تبار پدر از نوادگان یشوعا وصی حضرت عیسی و از تبار مادر نواده قیصر روم است. سرنوشت ملیکا به گونه‌ای رقم می‌خورد که در نهایت به بلاد اسلامی می‌رود و به همسری امام یازدهم شیعیان در می‌آید.

انیمیشن شاهزاده روم توانست در سی و سومین دوره جشنواره فیلم فجر، لوح تقدیر ویژه را از علیرضا رضاداد، دبیر جشنواره دریافت کند. همچنین این انیمیشن در هجدهمین جشن سینمای ایران، چهارمین دوره جشن سینمای انقلاب و نهمین دوره جشنواره رویش، لوح تقدیر ویژه را از آن خود ساخت. شاهزاده روم در کشورهای لبنان، عراق، عربستان، کویت، ساحل عاج، بحرین، فرانسه و انگلیس به نمایش درآمد.

انیمیشن فیلشاه

گروه هنرپویا و هادی محمدیان این بار با انیمیشن فیلشاه به سینماها آمد. انیمیشن ایرانی فیلشاه محصول ۱۳۹۶ خورشیدی و با سرمایه‌گذاری گروه هنرپویا، بنیاد سینمایی فارابی و موسسه تصویر شهر ساخته شد. این انیمیشن تنها انیمیشنی است که به بخش مسابقه سودای سیمرغ جشنواره فیلم فجر راه یافت. انیمیشن فیلشاه در ۱۳۹۷ خورشیدی موفق شد، عنوان پرفروش‌ترین انیمیشن سینمای ایران را به خود اختصاص دهد. فیلشاه در مجموع به فروش بیش از ۸ میلیاردی در گیشه سینماها رسید.

داستان این انیمیشن راجع به فیلی‌ است که قرار است رییس گله باشد. اما این فیل برخلاف تصور همه بسیار دست و پا چلفتی است. این انیمیشن در اصل درباره اصحاب فیل و حمله ابرهه به خانه کعبه است که در نهایت به ولادت حضرت محمد (ص) ختم می‌شود.

حامد عزیزی، بهرام زند، زهره شکوفنده، حسین عرفانی، ناصر طهماسب، ژرژ پطرسی، اکبر منانی، جواد پزشکیان و شوکت حجت از صداپیشگان این انیمیشن هستند. فیلشاه انیمیشنی پر کاراکتر است که در تولید آن تیمی ۲۲۰ نفره مشارکت داشته‌اند. بیش از ۵۰ انیماتور در این گروه مسوولیت متحرک‌سازی انیمیشن فیلشاه را بر عهده داشته‌اند.

انیمیشن فیلشاه به زبان‌های عربی و انگلیسی هم دوبله شده است. این انیمیشن در اکران لبنان توانست به سومین فیلم پرمخاطب گیشه سینماهای لبنان و دومین انیمیشن پرمخاطب تاریخ سینمای لبنان تبدیل شود. فیلشاه علاوه بر لبنان در کشورهای اردن، امارات و عراق هم اکران شد.

در هجدهمین جشن حافظ، فیلشاه تندیس بهترین دستاورد فنی و هنری را گرفت. همچنین در بیستمین جشن بزرگ سینمای ایران نامزد بهترین موسیقی شد.

در نقد انیمیشن فیلشاه منتقدان به نقاط قوت و ضعف مختلفی اشاره کرده‌اند. از جمله نقاط قوت این انیمیشن استفاده از صداپیشگان حرفه‌ای و دوبله با کیفیت فارسی آن است، همچنین کیفیت گرافیکی این انیمیشن نسبت به کار قبلی همین گروه و همچنین دیگر کارهای ایرانی جهشی رو به جلو داشته‌است. منتقدان، کودکانه بودن روایت این انیمیشن را جزو نقاط قوت کار دانسته‌اند که فروش خوب فیلشاه گواه موفقیت در جلب نظر مخاطبان کودک را به نمایش می گذارد اما از مهمترین نقاط ضعف پرفروش‌ترین انیمیشن تاریخ ایران (تا خورشیدی۱۳۹۸)، پرداخت ناقص شخصیت‌ها، تقطیع بسیار سریع نیمه اول این کار که موجب سردرگمی مخاطب می‌شود، همچنین استفاده یا الهام‌گیری از برخی شخصیت‌های انیمیشن شناخته شده‌است.

از برترین سریال های انیمیشن های ایرانی نیز می توان به ۲ کارتون موفق شکرستان و خداوند لک لک ها را دوست دارد، اشاره کرد:

سریال انیمیشنی خداوند لک لک ها را دوست دارد

خداوند لک لک‌ها را دوست دارد یک سریال انیمیشنی به کارگردانی سعیده ذاکری و هما شکیبی است که حدفاصل سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۰ خورشیدی در ۲۷ قسمت ۱۵ دقیقه‌ای از صدا و سیمای ایران پخش شد. مدیریت دوبلاژ آن بر عهده خسرو خسروشاهی بود.

داستان این سریال درباره کوچ لک‌لک‌ها به دهکده و ماجرای دوستی آنها با بچه‌های آن روستا است. این مجموعه بعدها به مناسبت درگذشت کارگردانش (هما شکیبی) به صورت یک فیلم سینمایی ۸۴ دقیقه‌ای از شبکه پویا پخش شد.

سعیده ذاکری کارگردان این مجموعه در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا اظهار داشت: این اثر تلویزیونی با مونتاژی جدید به صورت یک سینمای ۸۴ دقیقه ای امروز ۲۷ بهمن ساعت ۲۰ از شبکه پویا پخش می شود.

وی با اشاره به انیمیشن خداوند لک لک ها را دوست دارد، تصریح کرد این اثر ویژگی ایرانی داشته و از گرافیک روان و ساده ای برخوردار است. ذاکری با بیان اینکه تولید این سریال در مدت چهار سال صورت گرفت، اظهار کرد: داستان درباره مهاجرت هر ساله لک لک ها به یک روستا و دوستی بچه ها با آنها است؛ اما با عوض شدن تخم لک لک مادر، ماجراهایی به وجود می آید که همه اهالی روستا در گیر آن می شوند.

سریال انیمیشنی شکرستان

شکرستان سریال انیمیشن پرمخاطب و جذاب دیگری است که به کارگردانی سعید ضامنی، بابک نظری و عباس جلالی یکتا به وسیله مرکز صبا صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تولید و از ۱۳۸۷ خورشیدی در حال پخش است. از سری نخست سریال شکرستان تاکنون بیشتر از ۱۰۰ قسمت آن به روی آنتن رفته است.

این سریال انیمیشنی با روش کات اوت یا بریده مقوا ساخته شده است و طرفداران زیادی دارد. راوی این مجموعه مرتضی احمدی بود اما پس از درگذشت وی، شهاب حسینی به عنوان راوی به این مجموعه تلویزیونی پیوست.

فضای شهر شکرستان از ابنیه و ساختمان‌های باستانی و تاریخی ایران که از قدمت کهنی برخوردار هستند، الهام گرفته شده‌است. البته اصل تغییر شکل تصویری برای انیمیشن نیز رعایت شده و همچنین در رنگ آمیزی محیط و اشخاص از رنگ‌ها و اسلوب اصیل ایرانی که در نقش و نگارهای گوناگونی از معماری تا مینیاتور، فرش و غیره می‌توان یافت، بهره گرفته شده‌است.

داستان سریال شکرستان در یک شهر قدیمی و خیالی اتفاق می افتد. هر قسمت، داستانی مجزا دارد که برپایه داستان‌ها، ضرب‌المثل‌ها و قصه‌های قدیمی ایرانی ساخته شده‌اند. در این شهر قدیمی، هیچ فردی در جایگاه حقیقی خود نیست. در روایت داستان‌های این سریال تلاش شده که مخاطبان پس از خندیدن به طنز داستان‌ها، عمیقا به فکر فرو روند.

شکرستان در ۱۳۸۷ خورشیدی برنده جایزه بهترین پویانمایی سال در جشن خانه سینما شد. در جشنواره جام جم ۱۳۹۰ خورشیدی هم شکرستان در ۸ بخش نامزد دریافت جایزه شد و جایزه بهترین کارگردانی پویانمایی را دریافت کرد.