انسان امروزی و تجربه زندگی عشایری

امروزه هر نوع گردشگری در قالب الگوهای مکانی خاص تعریف می شود که یکی از این الگوها گردشگری عشایری است. این شکل از گردشگری در اروپا و آمریکا و استرالیا ناشناخته است. کوچ و نوع معیشت عشایر همواره یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری است.

در صورتی که این مدل از گردشگری به طور علمی و هدفمند مورد مطالعه و توجه قرار گیرد، سهم قابل توجهی از درآمد گردشگری را نصیب استان کرمانشاه می کند. در این خصوص با «محمدجواد عظیمی» کارشناس گردشگری میراث فرهنگی استان کرمانشاه به گفت و گو پرداختیم.
عظیمی، با بیان اینکه جوامع عشایر کوچ رو در اصل یک میراث فرهنگی محسوب می شوند، بیان کرد: نوع معیشت عشایر دارای اصالت کارکردی است و هم افزایی انسان را با طبیعت نشان می دهد.
این دانش آموخته تاریخ دانشگاه تهران، بیان داشت: در طول قرون گذشته از صورت بندی های اجتماعی ایران زندگی عشایری بوده بطوری که در اوایل قرن بیستم یک سوم جمعیت ۱۰ میلیونی ایران را عشایر تشکیل داده اند.
او افزود: در گستره رشته کوه‌های زاگرس سنتی عشایر از رونقی تام برخوردار بوده و وجود قلل سترگ و برفگیر، دره های عمیق، رودخانه های خروشان، چشمه سارها و مراتع غنی، محیط مساعدی برای عشایر کوچ رو فراهم می کرده چرا که اساس زندگی ایلیاتی مبنی بر دام است و دام محتاج علف و گیاه است.

این کارشناس تاریخ ادامه داد: سلسله های پادشاهی سلجوقی، ایلخانی، قره قویونلو، آق قویونلو، صفویه، افشاریه، زندیه و قاجاریه همه خاستگاه عشایری داشته اند و حتی در بیشتر تحولات سیاسی معاصر شاهد حضور تعیین کننده عشایر همچون در خلع محمدعلی شاه قاجار، انقلاب مشروطه و یا فتح تهران هستیم.
او به حضور تاثیرگذار عشایر کرمانشاه در تحولات سیاسی اشاره کرد و افزود: تشکیل دولت ملی ایران در کرمانشاه در زمان جنگ جهانی اول به ریاست نظام السلطنه مافی و مشارکت بزرگانی چون سید حسن مدرس، عارف قزوینی و... با حمایت و پشتیبانی عشایر غیور کرمانشاهی صورت گرفته است.
عظیمی با بیان اینکه تجربه زندگی در میان ایل در قالب تورهای گردشگری آن چیزی است که انسان پسامدرن آرزوی آن را دارد و در حقیقت این تجربه یک حس نوستالوژیک بسیار قوی را تداعی می کند.
او گفت: دیدار با مردمانی با لباس های سنتی رنگارنگ، مسکن خاص، صنایع دستی ویژه از قبیل قالی، گلیم، گبه، چیت، سیاه چادر(داوار)، مشک، ریسمان و... سفری از گذشته ها تا به امروز است.
عظیمی یادآور شد: آنچه که در زندگی عشایری خیلی ملموس است حضور و تلاش زنان نسبت به مردان است. از تولید و بافت سیاه چادر، چیت، قالی، گلیم، گبه، جاجیم و نخ ریسی گرفته تا فرآوری ماست، کره، روغن، پنیر، کشک، دوغ، پخت نان و در نهایت بچه داری، با زنان است و اصولا عشایر سهم قابل توجهی در تولید و عرضه گوش قرمز، لبنیات و پشم دارند.
این کارشناس گردشگری افزود: در استان کرمانشاه یک میلیون و ۵۰۰ هزار راس دام سبک متعلق به عشایر است که این تعداد ۳۰ درصد از دام های استان کرمانشاه را شامل می شود. عشایر کرمانشاه سالانه ۱۶ هزار و ۷۵۰ تن گوشت قرمز، ۲۴ هزار و ۵۰۰ تن شیر، ۶۰۰ تن روغن حیوانی کرمانشاهی و یک هزار و ۶۵۰ تن الیاف پشمی تولید می کنند.
عظیمی با بیان اینکه دستباف های داری و غیرداری عشایر کرمانشاه یکی دیگر از جاذبه های این سبک از زندگی است، اظهار داشت: بُن مایه های نقوش، قالی ها و گلیم های عشایر کرمانشاه در واقع انعکاسی از عناصر طبیعت پیرامونی آنان است.
او افزود: عشایر کرمانشاه از شادترین و زنده ترین رنگها در دست بافته های خود بهره می گیرند.
او به جایگاه ویژه ی شاهنامه خوانی از گذشته های نه چندان دور در میان عشایر استان اشاره کرد و افزود : شاهنامه در میان این ایلات به مثابه ی الگوی آموزشی و تربیتی نقش پراهمیتی ایفا می کرده است.

این دکترای تاریخ بیان داشت: به روایت معمرین زمانی که شاهنامه خوانی ایل گوران به داستان رستم و سهراب و ماجرای کشتی گرفتن آنها می رسیده، زنان و مردان ایل، گاو و گوسفند نذر می کرده اند تا سهراب نواب به دست پدر کشته نشود و در مرگ سهراب عزاداری مفصلی به راه می انداختند. امروزه شاهنامه خوانی یک جاذبه گردشگری است.
او با اشاره به اینکه هم اینک ۱۴ هزار خانوار عشایر کوچ رو در قالب ۱۴ ایل و یک طایفه مستقل در استان کرمانشاه وجود دارند، تصریح کرد: عشایر استان در مسیرهای مشخصی(ایل راه) ییلاق و قشلاق می کنند که قلمرو کوچ عشایر کرمانشاه محدود به خود استان نمی باشد بلکه در قشلاق به استان های ایلام، خوزستان و لرستان هم می روند.
عظیمی اضافه کرد: حدود ۶۰ درصد منابع طبیعی استان کرمانشاه دراختیار عشایر قرار دارد.

در چندسال گذشته خوشبختانه به گردشگری عشایری توجه ویژه‌ای شده، در برخی از مناطق کشور جشنواره‌های عشایری برگزار و برخی از تورهای دسته‌جمعی زندگی در میان عشایر در این سال‌ها فعال شده است. به‌نظر می‌رسد این بخش از گردشگری پتانسیل آن را دارد که حتی گردشگران علاقه‌مند خارجی را نیز جذب خود کند.
با بررسی و مطالعه بیشتر و برنامه ریزی هدفمند و با ساخت اقامتگاه‌های بوم‌گردی مجهز در محل های اسکان ییلاق و قشلاق عشایر، با تهیه نقشه ایل راه‌های عشایر(اطلس) و با تهیه و چاپ کارت پستال، دفترک و پوستر و ساخت فیلم های مستند کوتاه و بلند از زندگی عشایر کرمانشاه می توان استان کرمانشاه را به قطب گردشگری عشایری در ایران تبدیل کرد که این مهم کمک به کسب درآمد، اشتغال زایی، جلب توریسم، حفظ آداب و رسوم عشایر به شمار می رود.
وجود بیش از ۲ هزار و ۲۵۰ اثر ثبت شده ملی، مجموعه جهانی بیستون و ده‌ها اثر گردشگری که هنوز به ثبت نرسیده اند، حاکی از استعداد بالای کرمانشاه در بخش گردشگری است
بیستون و طاق بستان، معبد آناهیتا، طاق گرا، گور دخمه اسحاق وند، تکایای بیگلربیگی و معاون الملک، بوستان کوهستان، بازار سنتی، سراب های نیلوفر، هرسین، صحنه، روانسر، غار قوری قلعه، غار پراو، کاروانسراهای شاه عباسی و ماهیدشت، آبشار پیران و ... از مهمترین آثار تاریخی و طبیعی گردشگری در استان کرمانشاه است.
استان کرمانشاه ۲ میلیون نفر جمعیت ساکن در ۲ هزار و ۵۹۵ روستا و ۳۴ شهر دارد.