شپش سر، حشرات کوچک دندان داری هستند که در موی انسان زندگی و زاد و ولد می کنند و با مکیدن خون از پوست سر تغذیه می کنند.

تقریبا همه مادران بعد از اینکه متوجه می‌شوند سر کودک‌شان شپش گرفته، قبل از استفاده از روش‌های خانگی به سراغ شامپو‌های مخصوص درمان شپش سر می‌روند. با این حال خیلی از آنها نحوه درست استفاده از این شامپو‌ها را نمی‌دانند و یا در مراحل استفاده از شامپو‌ اشتباه می‌کنند و شپش سر فرزند‌شان درمان نمی‌شود.

طبق نظر پزشک عمومی استفاده از شامپو‌های مخصوص شپش سر را به ترتیب زیر توصیه می‌شود:

۱- مادر باید مو‌های کودک را نمناک کنند به‌طوری که مو‌‌های او تر باشد و شامپو به همه مو‌ها آغشته شود.

۲- در مرحله بعد مادر باید با شانه‌ریزی که در جعبه شامپو قرار دارد یا شانه‌های دندانه‌ریزی که برای تقسیم مو به کار می‌رود، مو‌های بچه را به خوبی شانه کند. مادر می‌تواند برای شانه زدن بهتر، از لای دندانه‌‌های شانه، نخ‌های نامرئی رد کند چون باعث می‌شود تخم شپش بهتر به شانه گیر کند.

این نخ‌های نامرئی در خیاطی به کار می‌روند. آنها باید شانه کردن را به دقت از ریشه مو شروع کنند چون معمولا رِشک‌ها نزدیک به ریشه مو‌ها قرار می‌گیرند.‌همچنین جا‌هایی مانند پشت گوش‌ها، پشت سر و شقیقه‌ها بیشتر دچار رِشک می‌شود. شانه کردن مرحله بسیار مهمی است و موی بچه‌ها باید درست و دقیق شانه شود.

3- شامپو باید 8 تا 10 دقیقه روی سر بچه باقی می‌ماند و در این 10 دقیقه مادر باید موی سر بچه را شانه کند. بهتر است این کار در حمام اجام شود تا مادر بتواند به وسیله آب تخم‌‌های شپش را بشورد. معمولا روی برچسب شامپو‌ها درج شده: فاصله 7 روزه یا دوهفته‌ایِ بینِ دو وعده شامپو زدن، باید 10 روز باشد. در فاصله بین دو بار شامپو زدن، مادر اجاز ندارد مجددا از شامپو استفاده کنند چون جذب پوستی می‌شود و ما به هیچ‌وجه نمی‌توانیم اجازه دهیم میزان سموم بدن بچه افزایش پیدا کند.

4- در فاصله بین دو وعده شامپو زدن (فاصله 10 روزه تا دوهفته‌ای)، مادر می‌تواند از ‌شانه و سرکه استفاده کند.

به این صورت که شانه را به سرکه آغشته کنند یا آن را با استفاده از افشانه‌‌ها به مو‌های بچه بپاشد و شروع کند به شانه کردن مو‌های او.

مادران باید برای شانه کردن مو‌های کودک حوصله به خرج دهند و حتی اگر نیم ساعت هم طول کشید این کار را ادامه بدهند. بعد از آن باید سرکه را از روی سر بچه به خوبی بشویند تا روی پوستش نماند و او را دچار حساسیت نکند.

5- اگر پوست بچه به سرکه حساس است، می‌توانند آن را با آب رقیق کنند. مادران می‌توانند از سرکه روزی دو تا سه ‌بار استفاده کنند چون از نظر شیمیایی مشکلی ندارد و بهد از آن به خوبی سر بچه را بشورند.

مرحله دوم درمان

اگر در مرحله دوم به سر بچه دو بار شامپوی پِرمِترین زدند و جواب نداد، مشخص می‌شود شپش به این شامپو مقاوم است. در این شرایط مادران باید از محلول دایمِتیکون 4 درصد (محلول دای‌لیس) استفاده کنند. این محلول مانند سس مایونز باید 8 ساعت روی سر بماند. روش استفاده از آن به این صورت است که این محلول را به سر کودک می‌مالند و روی سر را با پلاستیک فریزر یا کلاه مخصوص رنگ می‌پوشانند. آنها باید اجازه دهند محلول روی مو‌های سر کودک خشک شود و بعد از 8 ساعت آن را به خوبی شانه کنند و بشورند.

مادران باید بدانند هنگامی که موهای کودک آغشته به شامپو، سرکه یا سس است آنها را شانه کنند. چون شانه باید همراه ماده‌ای باشد که سر به آن آغشته شده است. معمولا اگر شامپوی پِرمِترین نتواند شپش سر بچه را درمان کند، باید مو‌های او را کوتاه کنند.

با کوتاه کردن موی بچه، هنگام شانه زدن، شانه راحت‌تر از انتهای مو تا آخر مو می‌آید و شپش‌ها را جمع می‌کند. از طرفی خانواده‌ها هم به موی بلند فرزند‌شان حساس شده‌اند و به هیچ‌وجه حاضر نیستند موی آنها را کوتاه کنند.

در صورتی که موی کوتاه برای بچه بهتر است و شستشو و بازرسی آن هم برای پزشک آسان‌تر می‌شود. علاوه بر آن چون چشمان پزشکان به دیدن شپش آشناست می‌توانند آن را زود تشخیص دهند اما مطمئنا مادرانی که حوصله داشته باشند هر هفته حجم زیاد مو‌های فرزندشان را با دقت بررسی کنند بسیار کم هستند.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:

این طور نیست که شپش دوباره شایع شده باشد و میزان همه‌گیری آن معمولاً در طول سال‌های مختلف یکسان بوده است. اما به طور کلی آمار آلودگی با شپش در ایران به سمت افزایش است و دلایل زیر را برایش ذکر می‌کنند:
افزایش بی‌رویه جمعیت
عدم اطلاع رسانی و ارائه آموزش‌های لازم به کودکان
عدم آگاهی والدین از علل و نحوه‌ی انتقال شپش
حاشیه نشینی و ایجاد شهرک‌های اقماری با حداقل امکانات بهداشتی
علت دیگر شیوع شپش، تعداد کم مربیان بهداشت در مدارس است. به همین جهت توصیه می‌شود که معلمان پایه‌های ابتدایی و همچنین والدین، آگاهی و دانش کافی در این زمینه را کسب کنند تا بتوانند در ارائه آموزش‌های لازم و شناسایی مبتلایان کمک کنند.

انتقال شپش و پیشگیری

اصلی‌ترین راه انتقال شپش سر، تماس است. استفاده اشتراکی از وسایلی مانند کلاه، شال، مقنعه، حوله، بالشت، ملافه و حتی گوشی تلفن می‌تواند باعث انتقال شپش شود.
در صورتی که کودک شما به شپش مبتلا شده، مشکلی در مدرسه رفتنش وجود ندارد. فقط به او توصیه‌های بهداشتی لازم را گوشزد کنید. شپش‌ها نمی‌توانند از سر یک کودک به سر کودک دیگر بپرند.
یعنی تا زمانی که دو کودک سرشان را به هم نمالند احتمال انتقال شپش وجود ندارد. اصلی‌ترین راه انتقال همان اشتراک وسایل است.
توجه کنید که شیوع شپش در میان دختران بیشتر از پسران است. حتماً به دختران خود بگویید که مقنعه‌شان را در مدرسه با دیگران عوض نکنند یا مقنعه‌ی دیگران را سر نکنند.

علایم آلودگی با شپش

مشکل اصلی آلودگی با شپش این است که علامت مشخصی ندارد و حتی می‌تواند بدون علامت باشد. خارش در بین موها، پشت گوش و پشت گردن شایع‌ترین علامت بیماری است.
در برخی موارد میزان خارش در طول شب افزایش می‌یابد.

چگونه سر را برای یافتن شپش سر بررسی کنیم؟

بررسی مرتب سر روشی مناسب برای کشف شپش سر قبل از تکثیر شپش در سر کودک می‌باشد.
- کودک را در یک اتاق روشن بنشانید.
- موها را تقسیم کنید.
- هر بار بخشی از موهای سر کودک را برای یافتن شپش بررسی کنید.
- یافتن شپش‌های زنده سخت است زیرا شپش‌ها از نور فرا کرده و سریع حرکت می‌کنند.
- تخم‌های شپش شبیه نقاط سفید یا زرد مایل به قهوه‌ای هستند و محکم به موی نزدیک پوست سر چسبیده‌اند. یافتن شپش‌ها در خط موی پشت گردن و در پشت گوش راحت‌تر است.
ممکن است تخم شپش با شوره سر، ذرات آلودگی یا قطرات اسپری مو اشتباه گرفته شوند. تنها راه تشخیص تخم شپش این است که تخم شپش محکم به مو چسبیده است در حالی که شوره سر یا دیگر ذرات اینطور نیستند.
- از یک شانه با دندانه‌های خوب استفاده کنید تا بتوانید پوست سر را تکه تکه بررسی کنید.

درمان شپش

نخستین نکته این است که آرام باشید، یک نفس عمیق بکشید و نترسید. درست است که فکر کردن به آن وحشتناک است، ولی واقعا برای سلامتی مضر نیستند.
بهتر است جنگ با شپش‌ها را یک جنگ همه‌جانبه ببینید. باید از تکنیک‌هایی استفاده کنید که نه تنها شپش‌های بالغ، بلکه تخم‌های آن‌ها را نیز، که به مو می‌چسبند، از بین ببرد.
باید آماده باشید که هفته‌ها یا ماه‌ها با آن‌ها مقابله کنید زیرا ممکن است شپش سر مجددا ظاهر شود زیرا ممکن است یک تخم شپش از دست‌تان در برود یا دوباره در معرض شپش قرار بگیرند.

اگر به وجود شپش بر روی سر خود یا فرزندتان مشکوک شدید، بهترین کار مراجعه به پزشک است. برای خرید بسیاری از داروهای موثر درمان شپش نیاز به نسخه‌ی پزشک دارید.
سعی کنید از درمان‌های خانگی خودداری کرده و از آن‌ها به عنوان مکمل درمان اصلی استفاده کنید. درمان موثر می‌تواند به شکل چشمگیری از شیوع شپش جلوگیری کند.
به طور کلی درمان شپش سر دو مرحله دارد: استفاده از داروهای شپش کش شانه کردن سر با شانه‌ی ضد شپش
داروهای موضعی شپش کش که اکثراً به شکل شامپو هستند باعث از بین رفتن خود انگل می‌شوند. برخی از آن‌ها می‌توانند تخم‌های شپش (که رشک نام دارند) را هم از بین ببرند.
شانه‌های ضد شپش برای زدودن رشک‌ها استفاده می‌شود و در صورتی که شامپو بتواند رشک‌ها را از بین ببرد، نیازی به انجام این مرحله نیست.

داروهای شپش کش

برخی از داروهای شپش کش نیاز به نسخه پزشک دارند و برخی هم بدون نسخه قابل دریافت هستند. موثرترین داروها را در ادامه معرفی کرده‌ایم. برای مصرف آن‌ها به دقت از توضیحات پزشک و همچنین دستورالعمل روی بسته‌بندی پیروی کنید.

شامپو ضد شپش سریتا

برای خرید این شامپو نیازی به نسخه پزشک ندارید. قبل از مصرف شامپو باید موها را با شامپوی معمولی به خوبی بشویید، آب بکشید و خشک نمایید. سپس آن را روی سر بریزید و خوب بمالید تا تمام سر را بپوشاند. ۱۰ دقیقه صبر کنید و موها را آب بکشید. شامپو سریتا هم رشک‌ها را از بین می‌برد و هم خود شپش را.
این شامپو برای کودکان دو سال و بزرگ‌تر مناسب است.
ممکن است نتواند تمام رشک‌ها را از بین ببرد؛ به همین دلیل شاید لازم باشد ۷ تا ۱۰ روز بعد از اولین شست و شو، یکبار دیگر هم از آن استفاده کنید.
گاهی اوقات هم این شامپو جواب نمی‌دهد و باید درمان قوی‌تری استفاده کرد.

شانه کردن

به طور کلی استفاده از شانه‌های ضد شپش الزامی نیست ولی می‌تواند در درمان موثرتر به شما کمک کند. همچنین شامپوهایی که گفتیم برای کودکان زیر ۲ سال نباید استفاده شوند.
برای درمان کودکان زیر دو سال، می‌توانید از شانه‌های متراکم یا شانه‌های ضد شپش مخصوص استفاده کنید. وقتی سر کودک خیس است، به آرامی شانه را روی سر بکشید تا شپش و رشک‌هایش کنده شوند.
شانه‌های فلزی موثرتر از شانه‌های پلاستیکی هستند. این کار را باید هر ۳-۴ روز یکبار به مدت دو هفته تکرار کنید.

درمان‌های خانگی

درمان‌های خانگی بسیاری برای شپش وجود دارند که گاهی جواب می‌دهند. به طور کلی برای جلوگیری از شیوع شپش بهتر است به پزشک مراجعه کنید ولی اگر طرفدار روش‌های خانگی هستید، می‌توانید موارد زیر را امتحان کنید.
روغن زیتون
مایونز
کره
روغن درخت چای
سرکه
آب پیاز