نشریه دیپلمات: مناقشه ایران و آمریکا برای ازبکستان یک فاجعه خواهد بود

بر اساس این گزارش، هدف‌های ازبکستان برای متنوع‌ساختن مسیرهای حمل و نقل که برای این کشور محصور در خشکی ضرورت دارد، تا حد زیادی به ایران وابسته است. تنش‌های اخیر بین ایران و آمریکا در پی به شهادت رساندن قاسم سلیمانی فرمانده نظامی ارشد ایرانی با تهدید بروز یک رویارویی بزرگ نظامی در خاورمیانه همراه شد. تاشکند با صدور بیانیه‌ای به این مساله واکنش نشان داد و از هر دو طرف خواست که حداکثر خویشتنداری را از خود نشان دهند و از آنها خواست که به منظور جلوگیری از اخلال در روابط اقتصادی حیاتی و ارتباطات حمل‌ونقلی در منطقه، به مجراهای دیپلماتیک رو بیاورند.

اما این بیانیه رسمی نگرانی‌های بزرگ و همچنین هزینه‌ بالایی که ازبکستان درصورت رویارویی نظامی ایران و آمریکا متحمل می‌شد را پنهان کرد. در اینجا مساله چند دهه تلاش ازبکستان برای توسعه روابط با ایران مطرح است. ایران بهترین مسیر برای کشور محصور در خشکی ازبکستان به منظور دسترسی به بازارهای جهانی است و مسیرهای ایران به ازبکستان اجازه می‌دهد که مسیرهای حمل و نقلی خود را متنوع بسازد. برای ازبکستان، بنادر ایران کوتاه‌ترین و ارزان‌ترین گزینه‌های حمل و نقلی هستند.

تاشکند زمان و تلاش زیادی را بخصوص در دو سال گذشته صرف ایجاد روابط با ایران در حوزه حمل و نقل کرده است. در دسامبر ۲۰۱۷، شوکت میرضیایف رئیس جمهور ازبکستان دستوری برای متنوع‌سازی گزینه‌های حمل و نقلی این کشور صادر کرد. در این دستور برخی مسیرها از جمله کریدور ازبکستان – ترکمنستان – ایران – عمان و کریدور چین – قرقیزستان – ازبکستان و همچنین کریدورهای از مسیر افغانستان (ترانس‌افغان) بطور مشخص مورد تاکید قرار گرفته بود.
سه کریدور ترانس‌افغان با یک خط آهن موجود از "ترمز" ازبکستان به مزارشریف افغانستان آغاز می‌شود. این مسیر در آینده از مزار شریف به هرات می‌رود و از آنجا این خط آهن به سه کریدور تقسیم خواهد شد: کریدور اول به بندرعباس ایران متصل خواهد شد، ‌ دومی به چابهار و سومی به منطقه مرزی بازرگان ایران در نزدیکی مرز ترکیه می‌رود و امکان گشایش مسیر به سمت دریای سیاه را ایجاد می‌کند. ایران نقش برجسته‌ای در فهرست مسیرهای حمل و نقلی آینده دارد و نقطه ورودی به بنادر دریایی است.

بندرعباس ایران نقطه کانونی مهمی برای واردات و صادرات ازبکستان به شمار می‌رود. محموله‌های بین‌المللی ازبکستان عمدتا از مسیر تاشکند – بندرعباس (از طریق ترکمنستان) عبور می‌کنند. بنا بر گزارش سال ۲۰۰۹ بانک توسعه آسیایی، بندرعباس دروازه اصلی برای صادرات پنبه ازبکستان بود. هر ساله در حدود ۴۰ هزار کامیون از ازبکستان و از مسیر ترکمنستان به بندرعباس ایران آمد و شد می‌کنند.

تاشکند در حال حاضر در حال صرف هزینه های مالی و تلاش‌های سیاسی برای بخش مزارشریف – هرات در خط آهن افغانستان است. در صورتی که مناقشه بزرگی در ایران ایجاد شود، این تلاش‌ها نابود خواهد شد. تلاش‌های ازبکستان برای مذاکره با دولت افغانستان و طالبان برای ایجاد صلح در این کشور نیز دچار تهدید خواهد شد.

بروز مناقشه موجب به خطر افتادن توافق سال ۲۰۱۱ عشق‌آباد خواهد شد که طبق آن حمل و نقل بین‌ آسیای مرکزی و خلیج فارس تسهیل می‌شود و در بر گیرنده کشورهای ازبکستان، ایران، عمان، قزاقستان، پاکستان و هند است. اهمیت این توافق آنجا مشخص می‌شود که ازبکستان در سال ۲۰۱۸ پیوستن هند را نیز تشویق کرد.

همین اواخر و پیش از بروز تنش‌های تازه بین ایران و آمریکا، وزیران حمل و نقل و تجارت ایران و ازبکستان اوایل ماه دسامبر برای بحث درباره جزئیات دسترسی و استفاده از قابلیت‌ها و ظرفیت‌های حمل ونقلی ایران دیدار کردند. ایران دسترسی به کشورهای شمال آفریقا را به ازبکستان پیشنهاد داد و آماده مذاکره درباره تعرفه‌های تجاری ویژه بود.

حجم مبادلات تجاری بین این دو کشور در شش ماه اول سال گذشته میلادی به ۲۱۳ میلیون دلار رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن ۴۰ درصد افزایش داشت.

بیانیه کوتاه ازبکستان درباره تنش‌ها در خاورمیانه حرف زیادی درباره نگرانی‌های عمیق این کشور نداشت. سرمایه‌گذاری‌های مالی و سیاسی چند دهه ازبکستان می‌توانست با این تنش‌ها از میان برود. در حالی که ازبکستان درصدد متنوع‌سازی روابط اقتصادی خود است، ایران جایگاه ویژه‌ای در این محاسبات دارد. برای ازبکستان، نه تنها بنادر ایران کوتاه‌ترین و ارزان‌ترین مسیرها به دریا هستند بلکه چندین پروژه آینده خط آهن بدون مشارکت فعال ایران عملی نخواهند شد.