مخترع پول کیست؟

قبل از اینکه با مخترع پول آشنا شویم باید بدانیم که در گذشته دیرین برای تداوم حیات، نیاز هر فرد با تلاش فردی (شکار- تولید و …) تأمین می‌شد ولی با گذشت زمان هرگز به تولید شخصی قانع نبود و اگر در آن روز بشر نمی‌توانست با زور هرچه می‌خواهد به چنگ آورد ناگزیر حاضر می‌شد از راه معاوضه جنس با جنس (معاوضه مستقیم کالا با کالا) نیازهای عادی زندگی را فراهم کرده و از این راه امرارمعاش نماید. اما این مبادله مشکلات بسیاری به همراه داشت ازجمله:

امکان تعیین ارزش کالا بر اساس قبول واحد معینی که مورد تائید طرفین معامله باشد نبود. یافتن طرفین مبادله دو کالا (گوسفند و گندم) که هر دو نیاز به کالاهای عرضه‌شده طرف دیگر داشته و آماده مبادله باشند چندان آسان نبود. بشر در ابتدا برای حل چنین مشکلاتی اشیا و یا کالاهایی را به‌عنوان واسطه مبادلات به جهت سهولت داد و ستد انتخاب کرد و انتخاب آن بستگی به نوع و فراوانی آن شیء یا کالای واسطه در آن محدوده یا شهر داشت مثل صدف در سواحل دریا و گوسفند و گاو در نواحی کوهستانی و معتدل. اگرچه تا مدتی سیستم دادوستد به‌عنوان روشی برای تبدیل کالا و خدمات مورداستفاده قرار می‌گرفت اما چالش‌های پیش روی این سیستم باعث شد تا پس از مدتی پول اختراع شود.

این چالش ها چه بود؟

ممکن است نتوانید فردی را پیدا کنید که حاضر به تعویض کالای خود با کالای شما باشد یا زمان زیادی طول بکشد.ممکن است کالای شما روی دستتان بماند و آسیب ببیند و دیگر قابل‌استفاده نباشد.اگر اندازه و حجم کالای شما بزرگ باشد، نمی‌توانید آن را به‌سادگی جابه‌جا کنید.امکان بخش‌بندی کردن کالا معمولاً وجود ندارد.ممکن است سر ارزش‌گذاری با طرف دیگر کنار نیایید.

اما مخترع پول چه کسی بود؟

هر چیزی که به‌طور عمومی توسط مردم به‌عنوان ابزاری برای تبدیل کالا و خدمات به یکدیگر مورداستفاده قرار بگیرد ازنظر اقتصاددانان پول نامیده می‌شود.

لیدیه

بسیاری بر این باور هستند که اولین مخترع پول در لیدیه بوده است. در حدود ۷۰۰ سال پیش از میلاد، لیدی ها اولین فرهنگ غربی بودند که سکه ضرب کردند. سایر کشورها پس از آن شروع به ضرب سکه‌های مخصوص به خود با میزان ارزشی مشخص کردند. بنا بر گفته هردو تاریخ نگار یونانی، لیدی ها اولین مردمی بودند که از سکه‌های طلایی و نقره‌ای استفاده کرده و فروشگاه‌های خرده‌فروشی را در مکان‌هایی دائم به راه انداختند. این گفته‌ها مدرکی است که نشان می‌دهد لیدیه ای ها حداقل در غرب، اولین در ضرب سکه بوده‌اند؛ اگرچه اولین سکه‌ها نه از طلا و نقره بلکه از آلومینیومی که از ترکیب هر دو به‌طور طبیعی ساخته می‌شود به نام الکتروم، بودند. این‌که تاریخ ضرب این سکه‌ها چه زمانی است یکی از پربحث ترین موضوع بین تاریخ شناسان است و تاریخ آن را چیزی در حدود ۷۰۰ تا ۵۵۰ سال قبل از میلاد می‌دانند ولی اکثراً بر این باور هستند که آن‌ها در نزدیکی منطقه پادشاهی الیاتس ضرب می‌شده‌اند. پسر الیاتس، کرزوس صاحب ثروت زیادی شد. او به دلیل ضرب اولین سکه‌هایی که واقعاً از طلا ساخته‌شده باشند و خلوص آن‌ها به‌صورت استاندارد تعیین می‌شد، شهرت دارد. کمی طول کشید تا سکه‌های باستانی برای معامله و خرید مورداستفاده قرار بگیرد. حتی کوچک‌ترین نوع سکه الکترومی هم برای خریدهای روزانه مثلاً خرید چند عدد نان خیلی زیاد بود. اولین سکه‌هایی که برای خرید و در ابعاد گسترده مورداستفاده قرار گرفت از نقره ساخته می‌شد.

سامری ها

بااین‌حال شواهدی هم وجود دارد که نشان می‌دهد پول حتی به قبل از تمدن بابل یعنی ۲۰۵۰ سال قبل از میلاد برمی‌گردد. درنهایت جوامع مختلف فلزات گران‌بها را برای استفاده به‌عنوان پول کنار گذاشتند. سکه‌ها و اسکناس‌های جدید از فلزهای گران‌بها ساخته نمی‌شوند و هرکدام ارزشی مشخص دارند که همه روی آن توافق دارند. دولت‌ها و بانک‌ها وعده می‌دهد که اسکناس شما را با مقدار مشخصی نقره یا طلا معاوضه کنند. اولین اسکناس فیات یا همان پول بی‌پشتوانه چاپ‌شده در ایران به دوران قاجارِ در حدود سال ۱۲۲۹ برمی‌گردد.

تاریخچه پول

حدود هفت هزار سال قبل از میلاد در غرب و مرکز قاره آسیا تمدن‌هایی وجود داشتند که با استفاده از موادی مثل طلا، مس و قلع که از معادن غنی خود استخراج می‌کردند، ابزاری برای مبادله ایجاد کردند. سه هزار سال قبل از میلاد، استفاده از شمش‌های طلا با وزن و ارزش استاندارد در شهرهای مصر و بین‌النهرین رایج شد. در همان زمان «ارز کالا» به وجود آمد و دیگر جوامع سراسر دنیا شروع به استفاده از پول‌های استاندارد کردند. در میان آیتم‌های به‌کاررفته برای مبادله می‌توان به صدف که در آسیای شرقی و آفریقا مرسوم بود و همچنین سنگ، پوست حیوانات و سلاح‌هایی مانند چاقو و سرنیزه اشاره کرد. این شکل از پول، سال‌ها وجود داشته و طی هزاره‌ بعد و تا زمان پیدایش اولین واحد پولی استاندارد، یعنی «سکه»، بارها مورد اصلاح و بازبینی قرار گرفت. طبق نظر مورخان، سکه‌ها ابتدا در هفت‌ هزار سال قبل از میلاد در پادشاهی باستانی لیدی، در ساحل شرقی ترکیه‌ کنونی ساخته‌شده‌اند. سکه‌های اولیه از ترکیبی از طلا و نقره به نام «الکتروم» ساخته می‌شدند.

این سکه‌ها مانند سکه‌هایی که امروز می‌شناسیم همیشه گرد نبوده‌اند؛ بلکه گاهی اندازه‌ها و شکل‌های نامنظمی داشته و تنها در یک روی آن‌ها تصویری نقش بسته بود. البته وزن استانداردی برای سکه‌ها در نظر گرفته شده بود که بین ۱۵ گرم تا ۱۴ گرم بود. برخی از سکه‌های یافت شده اولیه، نام دو تن را به خط لیدی باستان بر روی خود دارد؛ «Walwel» و «Kalil» که احتمال می‌رود به حاکم لیدی در آن زمان یعنی «پادشاه آلیاتس» و پدرش «سادیاتس» اشاره داشته باشد. استفاده از سکه‌های الکتروم از لیدی به شهر‌های یونان در سواحل آسیای صغیر و سپس به سرزمین‌های اصلی یونان باستان رسید. تقریبا از همان زمان که ملت‌ها شروع به تولید پول سکه‌ای کردند، جعل آن‌ها با مجازات همراه بوده است. یکی از اقدامات متقلبانه، این بود که لبه‌های سکه‌ها را می‌تراشیدند تا از ماده‌ به‌دست‌آمده برای تولید سکه‌های جدید و قلابی استفاده کنند. البته در اکتشافاتی که اخیراً در کشور هندوستان شده مسکوکاتی به‌دست‌آمده که ظاهراً مربوط به پنج هزار سال قبل است (سه هزار سال پیش از میلاد).

هرودوت مورخ سده پنجم قبل از میلاد مسیح می‌نویسد: «در میان مردم و ملت‌هایی که ما می‌شناسیم مردمان لیدی نخستین کسانی هستند که برای مصرف خود از زر و سیم سکه زدند.» البته گروهی از محققین علوم باستان‌شناسی معتقدند که این افراد (ضرب کنندگان سکه) مهاجرین یونانی بودند که در خدمت دولت لیدی سکه زدند و جهانیان این اختراع را که پس از اختراع خط بزرگ‌ترین اختراع است مدیون یونانی‌ها می‌دانند.

پیدایش پول کاغذی

چینی‌ها اولین مردمانی بودند که از پول کاغذی استفاده کردند. حکومت‌های پادشاهی و افراد در چین هم مستقل از لیدی و یونان، شروع به ترویج استفاده از سکه‌های ساخت خود که بر اساس قالب کوچک‌شده‌ و فلزی ابزارهایی مانند چاقو، آلات کشاورزی و تبر بود، کردند. بعدها چینی‌ها هم از سکه‌های گرد استفاده کردند که منقوش به تصویر شخصیت‌های برجسته‌ چینی بود. همچنین چون اولین تمدنی بودند که سال ۱۰۰ میلادی با استفاده از موادی مانند کتان، کنف، بامبو و پوست درخت توت به تولید کاغذ پرداختند، بنابراین شروع به نوشتن سند بدهی روی کاغذ و پوست گوزن کردند تا تضمینی برای مبادلات بلندمدت باشد. اسکناس‌های کاغذی اولین بار حدود قرن هفتم میلادی در سلسله‌ی پادشاهی «تانگ» در «دره‌ رودخانه زرد» چین مورداستفاده قرار گرفت. این کاغذها به‌تدریج تبدیل به اسکناس رسمی شده و جایگزین بسیار سبک‌تری برای هزاران سکه‌ای شدند که در تراکنش‌ها و مبادلات بزرگ باید بین مناطق مختلف جابه‌جا می‌شدند. مقامات محلی چین در آن زمان پیشنهاد کردند که بازرگانان سکه‌های فلزی خود را در خزانه‌ دولت با اسکناس عوض کنند. استفاده از پول کاغذی بعدها طی سلسله‌ «سانگ» که حدود سال ۹۶۰ میلادی آغازشده بود، در چین به‌صورت رسمی درآمد.

تاریخچه‌ پول در ایران

پیش از روی کار آمدن هخامنشیان و سقوط کشور لیدی، ایرانیان از اختراع پول و رواج آن در خاک همسایه خودآگاهی داشته‌اند زیرا پس از فتح لیدی به دست کوروش که این سرزمین نیز در قلمرو حکومت هخامنشیان درآمد در اکروسارس پایتخت لیدی کارگاه سکه زنی (ضرابخانه) وجود داشته و به تحقیق دانشمندان امروزی ثابت‌شده که اختراع سکه در روزگار شهریاری خاندان مرمناد اتفاق افتاده است. اولین سکه‌ای که در ایران رواج یافت، در زمان داریوش اول (۵۱۶ ق.م) ضرب شد و نام آن دریک بود و سکه دیگری که رواج داشت «شکل» بود که وزن ۶/۵ گرم نقره.

تاریخچه اسکناس در ایران

پول کاغذی تا اواسط قرن ۱۶ م استفاده فراگیری در غرب نداشت و فراگیری آن با صدور اوراقی در معاوضه با طلا از طرف بانک‌ها گسترش پیدا کرد اسکناس در زبان فرانسه Assignas نامیده می‌شد که به معنی تضمین پرداخت وجه از طرف دولت بوده است. روس‌ها به آسیگناف می‌گفته‌اند که این کلمه در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار در ایران به‌صورت اسکناس درآمد. قدیمی‌ترین اسکناس شناخته‌شده در ایران، اسکناس یک‌درهمی، منقش به لااله‌الاالله و محمد رسول‌الله است که در زمان فرمانروایی کی تون مغول به سال ۶۹۳ هجری قمری در تبریز به چاپ رسیده و به نام چاو مبارک موسوم بوده است.

اولین بانکی که اسکناس‌های ایران را چاپ می‌کرده، بانک جدید شرق بود که مرکزش در لندن و در آسیا عملیات بانکی داشته است. اسکناس‌های چاپ‌شده توسط این بانک در بانک بازرگانی ایران انتشار می‌یافت. مبلغ این اسکناس‌ها از ۵ قران به بالا بوده است. در سال ۱۲۶۷ هجری قمری امتیاز نشر اسکناس از بانک جدید شرق به بانک شاهی انتقال یافت. بانک شاهی حق انتشار اسکناس یعنی توزیع آن را داشته و چاپ توسط بانک جدید شرق صورت می‌گرفته و سیاست‌های پولی نیز به عهده همین بانک بود. در سال ۱۲۵۸ هجری شمسی، نمایندگان نخستین مجلس شورای ملی خواستار تأسیس بانک ملی شدند. سال ۱۳۰۶ شمسی بانک ملی به تصویب می‌رسد و در ۱۷ شهریور ۱۳۰۷ شروع به کار می‌کند. ازجمله سیاست‌های این بانک خارج ساختن کنترل اقتصاد پولی ایران از دست خارجی‌ها بود. سال ۱۳۱۰ شمسی اسکناس‌های چاپ‌شده قبلی از جریان خارج شدند. به‌موجب ماده ۵ قانون اصلاح (قانون واحد و مقیاس پول) حق انحصاری انتشار اسکناس به مدت ۱۰ سال به بانک ملی واگذار شد. از آن پس تعیین نوع طرح و مبلغ، نوع اسکناس و تعداد آن‌ها را بانک ملی تعیین می‌کرده و در لندن چاپ می‌شد.

نشر اسکناس از سال ۱۳۳۹ از بانک ملی به بانک مرکزی سپرده شد. سازمان تولید اسکناس از سال ۱۳۵۱ تأسیس و طرح تأسیس چاپخانه‌ای برای چاپ اسکناس تهیه شد. سال ۱۳۶۱ ساختمان چاپ اسکناس تکمیل و چاپ اسکناس به‌صورت آزمایشی با چاپ اسکناس‌های ۲۰۰ ریالی به‌طور رسمی در ایران آغاز شد. در سال ۱۳۶۷ با راه‌اندازی دو خط تولید دیگر، خط تولید اسکناس به ۴ واحد رسید و از آن پس تمامی اسکناس‌های جمهوری اسلامی ایران در داخل چاپ می‌شود. در سال ۱۳۶۸ با توجه به واردات کاغذهای موردنیاز از خارج، طرح ساخت کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار مطرح می‌شود. در سال ۱۳۷۶ عملیات اجرایی پروژه کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار آغاز می‌شود. در سال ۱۳۸۱ این کارخانه پس از پشت سر گذاردن تولیدات آزمایشی به بهره‌برداری کامل رسید. در سال ۱۹۴۶ اولین کارت‌های شارژی دنیا معروف شد. این کارت در مقایسه با کارت‌های اعتباری مدرن محدود بود؛ اما ایده ارزشمندی را ارائه کرد. و به پیدایش مستر کارت و بنک آمریکارت (ویزا کارت امروزی) انجامید. پول سرانجام در دهه ۱۹۸۰ و با معرفی دستگاه‌های عابر اتوماتیک (خودپرداز) و شماره‌های شناسایی شخصی و کارت‌های اعتباری وارد عرصه دیجیتال شد.

پولی که امروز بدون کوچک‌ترین فکری، به‌عنوان یک ابزار معمول از آن استفاده می‌کنیم، مسیری طولانی را برای تبدیل‌شدن به آنچه در حال حاضر می‌بینیم، طی کرده است. بسیاری از تمدن‌های اولیه بر سر پول و اختلافاتی که در سنجش ارزش کالاها وجود داشت وارد جنگ می‌شدند. پیدایش پول یکی از مهم‌ترین رخدادهای تمدن بشری است که در حوزه مبادلات، انقلاب بزرگی ایجاد کرد.