همه چیز در مورد قوم کرمانج

خراسان بزرگ و گرگان که از قدیم الایام اقوام مختلفی را در خود جای داده است ، این روزها نیز همچنان برخوردار از تنوعی از اقوام به حیات فرهنگی خود ادامه می دهد . تعدد اقوام در استان خراسان شمالی سبب تنوع ایل ها و عشایر شده و طایفه های گوناگون با ویژگی های سنتی خاص خود ، چشم اندازهای مختلفی به وجود آورده اند . اگر خراسان شمالی را گنجینه فرهنگ های ایران زمین لقب دهیم ، سخنی به گزاف نگفته ایم . وجود قومیت های گوناگون همانند کرمانج ، فارس ، ترک ، ترکمن ، کرد و اقلیت های بلوچ ، عرب ، لر و ترک ها با ویژگی های فرهنگی خاص خودشان ، سبب شده است لقب گنجینه فرهنگ ها برازنده این خطه بااهمیت از ایران باشد .

امروزه جاذبه های فرهنگی استان خراسان شمالی یکی از مهم ترین دلایل جلب گردشگران مختلف ایرانی و خارجی است . صنایع دستی استان خراسان شمالی که توسط فوم های متنوع این خطه ساخته می شوند هر یکدارای ویژگی های منحصر به خود است . موسیقی استان خراسان شمالی نیز مخلوطی از نواهای گوناگون همراه با اشعار زیبای محلی است که برای گردشگران شنیدنی و دیدنی است . لباس های محلی هر یک از اقوام مذکور نیز از دیگر جاذبه های فرهنگی استان خراسان شمالی به شمار می آیند .

قوم کرمانج حدود ۷۰٪ از تمام کردهای جهان را که امروزه در بیش از ۳۰ کشور پراکنده‌ شده اند را شامل می‌شود. از مهمترین نقاط کرمانج نشین که به شواهد آمار حدود دو میلیون نفر از این قوم در آن زندگی و متأسفانه به دلیل جدا بودن از دیگر نقاط تجمع کُردها کمتر مورد توجه بوده “شمال خراسان ” و شمال شرقی ایران است .

مهمترین سکونتگاههای کرمانج‌ها

سراسر جنوب و بخش‌هایی از شرق و مناطق مرکزی ترکیه یا کردستان ترکیه، کردستان سوریه، کردستان عراق و بسیاری از کشورهای آسیای میانه و اروپا که بعضا جوامع چند صد هزار نفری کرمانج‌ها را در خود جا داده‌اند می شود. بنابراین می توان گفت که این قوم از آن دسته از اقوام معروفی است که کمتر کسی است که از آن شناختی نداشته باشی. لازم به ذکر است که کرمانج به کرد شمال معروف است.

محل زندگی اغلب اقوام ایرانی از گذشته ثابت بوده است. برای مثال کردهای ایران، از سال های دور در غرب کشور ساکن بوده اند. اما در این میان اقوام کرمانج دارای سرگذشتی متفاوت بوده اند. این پیشینه، برای بسیاری از افراد غیر کرمانج جذاب و شنیدنی است. کرمانج خراسان شمالی، دارای رقص کرمانجی و لباس کرمانجی منحصر به فرد است. دختر کرمانج سرشار عفت و حیا است و روزی عروس کرمانج زیبایی خواهد شد. پسر کرمانج، فتوت و مردانگی را به همگان درس می دهد. عکس کرمانجی این اقوام، سرشار از رنگ ها و نقش های زیبا است.

پیشینه قوم کرمانج

اغلب کردهای کرمانج زبان ایران در مناطقی از خراسان شمالی زندگی می کنند. بنا به روایتی، شاه عباس کردهای شرق ترکیه را در زمان خود برای نگهداری و حفاظت از مرزهای ایران، به این محل منتقل نموده است. خان های بزرگ کرمانج، وظیفه مقابله با هجوم ارتش های ازبک، مغول و ترکمن را داشته اند. کرد بودن ابومسلم خراسانی و یا خاطرات تیمور در کتاب منم تیمور جهانگشا، نمایان این امر است که کردها قبل از دوره صفوی نیز در این مکان زندگی می کرده اند.
در اواسط قرن دهم، ازبک ها نه تنها مشهد، بلکه بخش هایی از شاهرود، سمنان، دامغان، ورامین و کاشان را تحت سلطه خود در آورده بودند. مهاجرت کردها به شمال خراسان بزرگ و مقابله جانانه آنها با ازبک ها، سبب بیرون راندن دشمن از مرزهای ایران شد.

جغرافیای محل سکونت قوم کرمانج

طوایف کرد خراسان شمالی، در حقیقت از ایلات کرد عثمانی، موسوم به چشمگزک بودند. مذهب آنها شیعه بود. این ایلات در زمان صفویه وارد خاک شده و سپس به خراسان شمالی کوچ کردند. زعفرانلو، بزرگترین ایل کرمانج است که به ٣٢ شاخه تقسیم شده و در شهرهای اسفراین، قوچان، درگز، بجنورد، شیروان، فاروج و نیشابور زندگی می کنند. در این میان تجمع کرمانج ها بیشتر در شهرهای قوچان، شیروان، اسفراین و بجنورد دیده می شود.جهل تا پنجاه درصد جمعیت ٨١١ هزار نفری خراسان شمالی را، کرمانج ها تشکیل می دهند. گویش کرمانجی، باعث جذابیت سخن گفتن کردهای خراسان شمالی در مقابل سایر افراد شده است. اما ایلات خراسان شمالی به چند دسته تقسیم می شوند. این دسته ها به شرح زیر هستند :
کیکانلو : در بخش شمال شرقی کشور و در شهرهای قوچان، آشخانه و بجنورد زندگی می کنند. کیکانلوها در زمان حکومت ناصرالدین شاه، به سه بخش بیچرانلو، کیکانلو و سیوکانلو تقسیم می شده اند.
قهرمانلو : اعضای این ایل بسیار مهم در جنوب قوچان و در شهرهای شیروان و اسفراین زندگی می کنند. آخرین رهبر این ایل به دستور رضا شاه در سال ١٣١٠ به قتل رسید.
میلانلو : یکی دیگر از ایلات مهم کرد خراسان شمالی، ایل میلانلو است که در اسفراین سکنی گزیدند. حدود ٨٠٪ مردم اسفراین را این ایل تشکیل می دهد.
توپکانلو : این ایل شهرت زیادی در کشور دارد، زیرا رهبر آن، فرهاد خان توپکانلو به همراه ولیخان قهرمانلو، قصد کشتن رضا شاه را داشتند. این ایل در قوچان، شیروان، اسفراین، چناران و بخش هایی از سبزوار و نیشابور ساکن است.
از دیگر ایلات مهم کرمانج خراسان شمالی می توان به زیدانلو، هودانلو، رشوانلو، قرباشلو و غیره اشاره کرد.
به طور کلی می توان گفت که در شهرستان قوچان، طوایف عمارلو، زعفرانلو، سعدانی، شادی و سایر شاخه های ایل حسنلو، شیخ امیرانی، شامی، بهادرانی، ایل توپکی ها، رشوانی، زیدانی، رودکانی و تیتکانی ها زندگی می کنند.

آداب و رسوم قوم کرمانج

کرمانج زبانان شمال شرقی کشور دارای رسم و رسوم متفاوتی هستند. برای مثال، کرمانج ها هر ساله در جشن نوروز، پس از تحویل سال نو، دهان خود را با آبنبات و شیرینی، به رسم شادی و خرسندی شیرین می کنند. در عشایر کرمانج، پس از تحویل سال یکی از پسران ایل، با گوسفند سفید رنگی وارد مکان زندگی خانواده ها می شود. عشایر کرمانج بر این باورند که قدم سبک فرد، باعث گذر خوش ایام خواهد شد. علاوه بر آن، طبخ برنج در شش شب ابتدایی سال، امری مرسوم بوده است. زیرا کرمانج ها بر این باور هستند که روح از دست رفتگانشان در شش شب اول سال به منزل آنها خواهد آمد.
عروسی های کرمانجی، تفاوت بسیار عمده ای با مراسم شادی در سایر مناطق کشور دارد. در گذشته هفت شبانه روز عروسی بر پا بوده است. با گذشت زمان این مدت به سه شبانه روز کاهش یافت. اما امروزه به دلیل شرایط معیشتی و تغییر فرهنگ، یک شبانه روز برای عروسی به شادی می پردازند. غذای عروسی کرمانجی، پلو به همراه گوشت تازه گوسفند است که اغلب توسط صاحبان مراسم عروسی ذبح می شوند.
زنان و مردان کرمانج با لباس های محلی زیبا، به رقص های سنتی و محلی می پردازند. سنت شه واش (شادباش) یکی دیگر از نمونه های رسوم کرمانجی است. امروزه می توان سی دی بسیاری از عروسی های کرمانج زبانان را به راحتی تهیه کرد.

گویش و موسیقی قوم کرمانج

عشایر و ایلات خراسان شمالی با گویش کرمانجی صحبت می کنند. این گویش به دلیل عدم وجود رسم الخط مناسب، در خطر نابودی قرار دارد. شباهت برخی کلمات این گویش با کلمات فارسی، یادگیری آن را آسان نموده است. همچنین دستور زبان این گویش بسیار شبیه به زبان فارسی است.
اَز کرمانجِم
من کرمانج هستم
موسیقی کرمانجی دارای ابعاد متفاوت زیادی است. برخی از اشعار کرمانجی دارای عرفان و معنویات است و برخی دیگر از این اشعار، وصف حال عاشقان دل خسته است. اما به طور کلی می توان موسیقی این منطقه را به چهار دسته : دینی – بزمی – رزمی و سوگی تقسیم کرد.
اغلب نوازندگان کرمانج زبان از سازهایی نظیر دو تار، کمانچه، شش تار، قوشمه، سرنا و کرنای استفاده می کنند که در این میان دو تار و قوشمه دارای شهرتی جهانی هستند. گروه های هنری خراسان شمالی، به چند دسته تقسیم می شوند که در میان آنها “عاشق ها” و “بخشی ها” شهرت بیشتری دارند. “عاشق ها” نوازندگان حرفه ای هستند که این شغل را پشت به پشت، از پدران خود به ارث برده اند. این افراد رقص محلی را به جوانان آموزش می دهند.
اما “بخشی ها” نوازندگان زبردست دو تار هستند که علاوه بر نوازندگی، به عنوان شاعر و خواننده نیز شناخته می شوند. محسن میرزاده یکی از خوانندگان معروف کرمانجی است که علاوه بر داخل کشور، در جشنواره های بین المللی زیادی نیز عناوین بسیاری کسب نموده است.

پوشش زنان و مردان کرمانج

پوشش کرمانجی دارای زیبایی های خاص خود است. تنوع در رنگ و نقوش روی لباس ها، ریشه در فرهنگ این اقوام ایرانی دارد. لباس کرمانجی زنان، از دو بخش گُراس (پیراهن) و شیلوار (دامن پر چین) تشکیل شده است. گُراس یک پیراهن ساده و تقریبا بلند است که یقه خاصی ندارد، ولی بر روی آستین و قسمت جلویی آن نوارهایی با رنگ های شاد دوخته شده است. شیلوار یا همان دامن کوتاه پر چین اغلب از جنس مخمل است. رنگ شیلوارها اغلب قرمز و بنفش انتخاب می شود تا نوارهای دوخته شده بر روی آن، بیشتر نمایان باشد.

جلیقه یکی دیگر از بخش های لباس کرمانجی است که به وسیله سکه های قدیمی تزئین می شود. این بخش از لباس در اصطلاح با دِراو (پول سکه ای) پوشش داده می شود و در هنگام حرکت صدایی موزون را تولید می کند. چارق، کفش محلی کرمانج های خراسانی است که اغلب در قوچان تولید می شود. این کفش های محلی زیبایی بسیار زیادی دارند.
مردان کرمانج نیز اغلب از لباس هایی با دو بخش گُراس (پیراهن) و شَلار (شلوار) استفاده می کنند. تزئینات لباس مردان به نسبت لباس زنان کمتر است. مردان کرمانج در گذشته دستمال هایی شبیه به دستمال یزدی های امروزی به مچ دست خود می بستند. این امر مانع از فشار زیاد و خستگی دست در هنگام کشاورزی و یا حتی نوازندگی مداوم دو تار می شد.

جوراب های پشمی دست بافت، نمونه ای دیگر از لباس های کرمانجی بود که در زمستان های سرد و سخت کوهستانی، مناطق خراسان استفاده می شد. امروزه افراد از قالی بافی، گلیم بافی، شیلوار دوزی کرمانج ها به عنوان صنایع دستی یاد می کنند.
و در آخر باید ذکر کرد که کرمانج ها به کشتی باچوخه علاقه زیادی دارند و هر ساله در گود زینل خان، مسابقات سالانه آن را برگزار می کنند. برای تماشای مسابقات باچوخه در اسفراین، باید به وسیله رزرو آنلاین هتل، مکانی را برای اقامت تدارک دید.

تاریخچه پر فراز و نشیب اما جذاب کرمانج ها این قوم بزرگ را به یکی از جذاب ترین اقوام ایرانی تبدیل کرده است. آداب و رسوم، پوشش، موسیقی، خوراک و بسیاری ویژگی های دیگر در کنار شجاعت و مهربانی مردمان این قوم را به یکی از دوست داشتنی ترین اقوام ایرانی بدل کرده است.