بی توجهی به اولویت‌های اخلاقی و آسیب‌های اجتماعی آن/ پیش‌شرط تولید نظامات قرآنی  

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر حسینی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم، چهارم دی ماه در چهارمین جلسه از سلسله نشست‌های مرجعیت علمی قرآن، گفت: امکان ندارد مجموعه‌ای از عناصر، هدف واحدی را دنبال کنند ولی با هم مرتبط نباشند، عناصر در کنار همدیگر یک نظام‌واره و سیستم و ماشین ایجاد می‌کنند که کارآیی آن بیش از مجموعه تک‌تک عناصر است؛ لذا هویت برخاسته از روابط اجزای تشکیل‌دهنده یک مجموعه، نظام است.

حسینی با بیان اینکه سخت‌ترین بخش، استخراج نظام از قرآن است، اظهار کرد: هرگاه در یک دانش هدفی تعریف شود خواسته و یا ناخواسته اقرار کرده‌ایم که نیازمند نظام هستیم زیرا دانش بدون هدف، معنا ندارد؛ یعنی هدف و نظام‌وارگی دانش لازم و ملزوم هم هستند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، گفت: به عنوان مثال هیچ یک از عالمان اخلاق مسلمان بی توجه به هدف و پیامد غایی اخلاق نبوده‌اند؛ برخی قرب الهی و برخی جانشینی و خلافت الهی را هدف قرار داده‌اند؛ البته در مورد رویکردهای اخلاق‌پژوهی عالمان مسلمان چند رویکرد اصطیاد شده است.

حسینی اظهار کرد: از جمله رویکردهای اخلاق‌پژوهی، کشف مراحل و منازل سلوک اخلاقی است؛ در اینجا گرایش بیشتری به سمت هدف غایی و نظام وجود دارد زیرا گاهی صد مرحله برای رسیدن به هدف غایی به صورت نظام‌مند بیان می‌شود. رویکرد دیگر هم اتکاء بر نقطه کانونی در سلوک اخلاقی است؛ مثلا اینکه گفته شود خاستگاه اخلاق، ولایت است و اگر کسی به ولایت پایبند باشد از رذیلت‌ها دوری می‌کند؛ این رویکرد سازو کاری برای تبیین روابط بیان نکرده است ولی با تاکید بر بسامد مفاهیم اخلاقی یک اصل اخلاقی را محور و قوانین دیگر را تابع آن قرار داده است.

وجود نظام‌وارگی در برخی کتب اخلاقی

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: همچنین رویکرد دیگر که مد نظر بنده است ارائه نظام اخلاقی و یا نظام دانش‌های متعدد قرآن‌بنیان است. در دوره گذشته توجه به دانش به صورت نظام‌واره در میان علما مطرح نبوده ولی برخی کتب از جمله آثار خواجه عبدالله انصاری چون مراحل عرفان را از یقظه تا کمال بیان کرده می‌توان نوعی نظام‌وارگی ناخواسته را برای آن تبیین کرد.

حسینی در مورد کارکردهای نظام سیستمی، اضافه کرد: با کمی تفتن به این نوع نگرش می‌توان به مزایای متعدد آن پی برد؛ زدودن تناقض و تزاحم در هنجارهای اخلاقی از مهمترین کارکردهای نظام و سیستم است؛ کارکرد دیگر وقوف به روابط و نظام منطقی در یک دانش به عنوان هویت‌بخش آن است. کارکرد دیگر هم تعیین قلمرو است.

وی افزود: برخی در سخنانشان صحبت از نظام می کنند ولی مرادشان این نوع نظام نیست؛ آیت‌الله سبحانی کتابی به نام نظام اخلاقی اسلام دارند که مبتنی بر سوره حجرات است ولی باور ما این است که از یک سوره نمی‌توان نظام اخلاقی اسلام را بیرون آورد.

بی توجهی به اولویت‌های اخلاقی وآسیب‌های اجتماعی آن

این پژوهشگر حوزه تصریح کرد: یکی از آسیب‌های جدی در اخلاق این است که قلمرو اصول را روشن نکردیم لذا گاهی بر یک هنجار اخلاقی توصیه شده که اینقدر نیاز نیست و برعکس عدم تاکید بر یک هنجار اخلاقی داریم که نیازمند تاکید است؛ مثلا نفس دروغ آنقدر که در فرهنگ مذهبی ما مورد اعتنا و توجه است در قرآن این مقدار تاکید ندارد.

وی افزود: یا مثلا ممکن است قبح طلاق بر استناد به یک روایت عمومی شود ولی در منظومه قرآن ممکن است به این اندازه، قبیح تلقی نشود بنابراین تعیین قلمرو اصول اخلاقی یکی از کارکردهای مهم نگاه سیستمی به یک دانش مانند اخلاق است؛ همچنین کارکرد دیگر نگاه سیستمی، تبیین است.

حسینی با بیان اینکه تفاوت قرآن بر سایر کتب آسمانی مانند تفاوت خدا با انسان است تاکید کرد: اگر بخواهیم این تفوق و برتری قرآن را نشان دهیم به نظر بنده با رویکرد سیستمی امکانپذیر خواهد شد لذا باید در تحقیقات به این سمت پیش برویم.

تسلط بر قرآن؛ پیش شرط استخراج نظامات قرآنی

عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن با اشاره به مراحل و فرایند رسیدن به نظام از دل قرآن با بیان اینکه دانش‌های بیکرانه‌ای در قرآن وجود دارد، اظهار کرد: در کشف نظام به صورت طبیعی باید یکسری مراحل مقدماتی را طی کنیم یعنی باید اشراف کامل به مجموعه قرآن دشته باشیم؛ مطالعه سطحی قرآن نشان می‌دهد که گاهی مفهومی در قرآن پردازش شده ولی به ظاهر واژه‎ای با این عنوان در قرآن نیست ولی اشراف مفهومی باعث می‌شود واژه‌های تداعی کننده آن معنا را بیابیم.

وی با بیان اینکه استخراج مبانی از مراحل دیگر کار است، اضافه کرد: کشف اسلوب‌های بیان هنجار اخلاقی از مراحل دیگر است، شاید 120 روش و اسلوب از قرآن داشته باشیم که قرآن در آن هنجارهای اخلاقی را به ما معرفی کرده باشد و گام بعد هم کشف روابط میان هنجارهاست.

حسینی تصریح کرد: کسی که می‌خواهد در حوزه قرآن کار کند باید سطح مطلوبی از آشنایی با قرآن داشته باشد تا بتواند وارد یک حوزه تخصصی شود البته فرد باید به دانش مورد مطالعه در بحث میان رشته‌ای هم اشراف و دانش داشته باشد و از متخصصان آن علم کمک بگیرد.

این پژوهشگر با بیان اینکه محور مطالعات ما در مباحث میان رشته‌ای، قرآن است، اظهار کرد: دانشجویی به من مراجعه کرد، بحث شادمانی را به عنوان پروژه تحقیقی به وی معرفی کردم ولی وی گفت بعد از بلایی که بر سر اهل بیت آورده‌اند آیا جایی برای شادی باقی می‌ماند؟، این تفکر گاهی به صورت عوامانه به آسیب اجتماعی تبدیل می‌شود و گاهی عقبه فکری دارد؛ لذا اهتمامی که امروز نسبت به یک مقوله دینی داریم لزوما ممکن است در دین، این اهتمام وجود نداشته باشد.

حسینی تاکید کرد: توجیه و تبیین این روش یعنی تولید نظامات قرآنی نیازمند ظرفیت وسیع فکری و روحی، درایت و تامل است؛ آقای بهجت‌پور وقتی بحث تفسیر تنزیلی را بیان کرد مخالفت‌های زیادی با آن انجام شد ولی ایشان هرقدر این مخالفت‌ها بیشتر شد با تواضع و صلابت و اتقان بیشتر کار را ادامه دادند و امروز شاهدیم به تدریج این تفسیر در حال نهادینه شدن است.

انتهای پیام