عروج پادشاهان در عمان و کویت/ آغاز روابط آشکار امارات و بحرین با تل‌آویو/ افت نفت و حصر مخالفان در ریاض/ادامه بحران شورای همکاری/ دوحه، محرک صلح افغانستان

صباح زنگنه گفت: اعلام عادی‌سازی روابط امارات و بحرین را باید مهمترین واقعه حاشیه خلیج فارس دانست اما کاهش فروش نفت و شکست‌های عربستان در سیاست خارجی بعلاوه ادامه بحران در شورای همکاری را نمی‌توان نادیده گرفت.

«صباح زنگنه» سفیر و نماینده سابق ایران در سازمان همکاری اسلامی در تشریح مهمترین وقایع کشورهای حاشیه‌ خلیج‌فارس در سال ۲۰۲۰ در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: در سال گذشته میلادی یکی از مناطقی که بیشترین تحولات در آن رخ داد، حاشیه خلیج فارس و دولت‌های عربی منطقه بودند. به عبارتی دیگر، اگر بگوییم که این منطقه کانون مهمترین وقایع سال ۲۰۲۰ در حوزه عربی بوده، بدون تردید گزافه نگفته‌ایم. در اوایل ژانویه ۲۰۲۰ شاهد فوت سلطان قابوس، پادشاه فقید عمان بودیم. بدون تردید فوت ایشان تاثیرات مخرب منفی بر منطقه داشت، چراکه او نه تنها برای عمان بلکه برای منطقه و بسیاری از کشورهای عربی به عنوان یک میانجیگر معتبر و یک برادر قابل اعتماد رفتار کرد. بر این اساس فوت ایشان را باید ضربه مهلکی به بدنه کشورهای عربی و همچنین اوضاع و احوال حاشیه خلیج فارس دانست. البته جانشین ایشان یعنی «هیثم بن طارق» هم به نوعی همان سیاست عاقلانه را در پی گرفته است.

امارات و بحرین

وی ادامه داد: یکی دیگر از کشورهایی که در سال گذشته میلادی حرکات و رفتار سیاسی‌اش به بمب خبری منطقه تبدیل شد، امارات متحده عربی بود. بدون تردید مهمترین اتفاقی که امارات آن را رقم زد و به نوعی به سنگ بنای یک بدعت سیاسی در منطقه تبدیل شد، اعلام عادی‌سازی روابط با این کشور را با رژیم صهیونیستی بود. اقدامی که در تابستان امسال صورت گرفت به نوعی به راه افتادن قطار عادی‌سازی روابط با اسرائیل بود. این کشور در کمال ناباوری بسیاری از دولت‌های عربی و اسلامی دنیا، پرده از روابط خود با تل‌آویو برداشت که به زعم من یک اشتباه استراتژیک بود. اماراتی‌ها معتقدند که اسرائیل به آنها در ازای این عادی‌سازی امتیازهای اقتصادی را اعطاء خواهد کرد و بحث تامین تسلیحات هم یکی از وعده‌های آنها به ابوظبی بوده است.

این کارشناس مسائل منطقه تصریح کرد: بر این اساس معتقدم که مهمترین اتفاقی که در حاشیه خلیج فارس طی سال گذشته میلادی رخ داد، مسأله عادی‌سازی روابط امارات و اسرائیل بود؛ چراکه پس از آن بحرین هم روابط خود با رژیم صهیونیستی را عادی اعلام کرد. در مورد بحرین باید به این نکته توجه داشته باشیم که این کشور عملاً و اساساً اختیار تصمیم‌گیری از خود را ندارد. سیاست‌های اجرایی این کشور از سوی عربستان سعودی هدف‌گذاری می‌شود و این موضوع به خوبی نشان می‌دهد که منامه قدرت تصمیم‌گیری مستقل و پیاده‌سازی این قبیل سیاست‌ها را ندارد. بارها دیده‌ایم که مقام‌های این کشور از برقراری روابط با تل‌آویو ابراز خرسندی کرده‌اند و حالا این اظهارنظرها به ورطه عملیاتی و اجرایی در آمده است.

عربستان سعودی

وی افزود: وقایع مهم دیگر را باید در عربستان سعودی دنبال کرد. ریاض در سال گذشته با مشکل کاهش قیمت و فروش نفت مواجه شد و همین موضوع باعث شد تا این کشور با کسری بودجه مواجه شود. از سوی دیگر شیوع کرونا و تبعات اقتصادی و اجتماعی این ویروس باعث شد تا عربستان سعودی با مشکلات اقتصادی مهمی روبه‌رو شود. در داخل این کشور ما شاهد زندانی کردن بسیاری از منتقدان آل‌سعود بودیم که بخشی از آنها فعالان حقوق زن و همچنین فعالان حقوق بشر بودند. دسته دیگر هم علما و همچنین روشنفکران دینی و سیاسی عربستان بودند که یا به زندان انداخته شدند و یا اینکه ممنوع‌الفعالیت شدند. بر این اساس ریاض به‌رغم آنکه سعی می‌کند در داخل خاک خود به نوعی اوضاع را خوب جلوه دهد، اما مشکلات به حدی گسترده بود که ولیعهد سعودی مجبور به گوشه‌نشینی شد.

زنگه عنوان کرد: در حوزه سیاست خارجی، عربستان سعودی با چالش‌های زیادی در سال ۲۰۲۰ روبه‌رو بود. درگیری این کشور با ایران، قطر و ترکیه به علاوه چالش‌های میدانی و سیاسی در یمن از جمله مشکلات و اتفاق‌های مهم رخداده در ریاض است. از منظری دیگر روی کار آمدن «جو بایدن» در کاخ سفید به نوعی امید سران عربستان سعودی و ولیعهد این کشور را ناامید کرده است و همین مسأله می‌تواند تبعات زیادی برای سران این کشور به خصوص محمد بن‌ سلمان داشته باشد. ریاض در سال گذشته علناً اعلام کرد که پشت‌پرده عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل است و بر این اساس این موضوع را باید یکی دیگر از مهمترین تحولات حاشیه خلیج فارس در سال ۲۰۲۰ بدانیم که به نظرم در سال ۲۰۲۱ میلادی هم شاهد ابعاد جدیدی از آن خواهیم بود.

قطر

این تحلیلگر مسائل منطقه گفت: کشور دیگری که در سال گذشته میلادی کانون توجه جهان قرار داشت، قطر بود. دو دلیل اصلی وجود دارد که به ما می‌گوید دوحه نقش مهمی را در سیاست‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای طی سال گذشته ایفا کرده است؛ نخست حضور این کشور در معادلات سیاسی و میدانی لیبی بود که ترکیه هم به عنوان مکمل و رهبر حمایت از دولت طرابلس با قطر هماهنگ بود. دومین مسأله برگزاری مذاکرات صلح افغانستان در پایتخت قطر بود. در دوحه ما شاهد آن بودیم که طالبان و آمریکایی‌ها پس از ۱۹ سال با یکدیگر بر سر میز مذاکره نشستند و چندی بعد دولت افغانستان با این جریان وارد گفت‌وگوهای بین‌الافغانی شد که البته تاکنون نتیجه‌ای در بر نداشت. لذا نقش دوحه در حوزه میانجیگری و همچنین تحولات سال گذشته را نباید دست‌کم گرفت.

کویت و بحران خلیج‌فارس

وی در پایان خاطرنشان کرد: فارغ از تمام این مسائل، چندی پیش شاهد درگذشت «شیخ صباح الاحمد الجابر الصباح»، امیر کویت بودیم که این موضوع هم یکی از مهمترین مسائل سال گذشته به حساب می‌آید. توجه داشته باشید که امیر پیشین کویت از جمله اشخاصی بود که در سال گذشته میلادی به هر ترتیب توانست نقش مهمی در حل و فصل بحران حاشیه خلیج‌فارس بازی کند اما متاسفانه تاکنون به‌رغم تبلیغات گسترده‌ای که در این باره صورت گرفته، خروجی مثبتی در مورد این پرونده شاهد نیستیم. به گونه‌ای که هنوز مشخص نیست که اتفاق‌ها یا مذاکراتی میان عربستان و قطر یا سایر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس انجام شده است. بر این اساس معتقدم با روی کار آمدن «جو بایدن» در آمریکا احتمال دارد که بحران شورای همکاری خلیج‌فارس هم تا حد زیادی حل و فصل شود.