درباره «اتاق شماره 6» آنتون چخوف

به مناسبت ۱۳۰ سالگی «اتاق شماره ۶» آنتون چخوف

شما تصادفا دیوانه هستید

به‌ندرت پیش می‌آید که داستان‌های کوتاه بخت این را داشته باشند که به‌تنهایی برای خود نامی در تاریخ ادبیات دست‌وپا کنند. شاید تعداد داستان‌های کوتاهی که بدون توجه به باقی داستان‌های نویسنده و به‌تنهایی صفحاتی از کتاب‌های ادبی را به اسم خودشان زده باشند، به ۱۰ تا هم نرسد. در بین این ۱۰ تا دست‌کم دو سه تایی سهم آنتون چخوف، نویسنده بزرگ روسی، است. «اتاق شماره ۶» قطعا یکی از آن دو سه تا است.

داستان درباره اتاقی از یک بیمارستان روانی است، با پنج بیمار. شخصیت‌های اصلی داستان یکی از بیماران یعنی ایوان گروموف است و پزشک مسئول اتاق شماره ۶، آندره یفیمیچ. پزشک که به وضعیت و حرف‌های ایوان علاقه‌مند شده است، ساعات طولانی با او بحث می‌کند و فلسفه می‌بافد. گره اصلی با ورود پزشک جدیدی آغاز می‌شود که با شنیدن حرف‌های ایوان و آندره شک می‌کند که شاید خود آندره هم نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد.

برای دیدن تصویر در اندازه بزرگ‌تر، روی آن کلیک کنید

بیماری ایوان ظاهرا از بیماری واقعی که خود چخوف، در ایام طبابت دیده بود، الهام گرفته شده بود. ایوان یک روز در خیابان از کنار دو مأمور که مردی را بازداشت کرده‌اند، می‌گذرد و با خودش خیال می‌بافد که ممکن است هر آینه او به جای مرد محکوم باشد و به این ترتیب، کم‌کم سلامتش را از دست می‌دهد. احتمالا آندره هم تا حدی شبیه خود چخوف است. او هم مثل چخوف به‌اجبار و برای خوشایند دیگران و وضعیت اقتصادی خانواده درس طبابت خوانده است.

مثل بسیاری از دیگر داستان‌های روسی، در این یکی هم به‌آسانی می‌شود نوعی نمادگرایی اجتماعی پیدا کرد. می‌شود تیمارستان را نماینده کوچکی از جامعه روسیه اواخر عهد تزاری به حساب آورد و ایوان را روشن‌فکر رنج‌کشیده‌ای در شرف انقلاب و آندره را کتاب‌خوانده زندگی‌ندیده‌ای که در تنها کاری که خوب است، حرف زدن است، اما سرانجام نمی‌تواند موقعیت را تاب بیاورد و هم‌سرنوشت ایوان می‌شود. شاید این تحلیل به مذاق خود نویسنده خیلی هم خوش نمی‌آمد. چه باک! نویسنده مرده است.

اقتباس سینمایی از «اتاق شماره ۶»

از روی داستان فیلم‌های متعددی ساخته‌اند که آخرین نمونه معروف آن مربوط به سال ۲۰۰۹ است. اما هیچ‌کدام از اقتباس‌ها چندان در انتقال درخشش داستان موفق نبوده‌اند. شاید به این علت که بخش بزرگی از زیبایی داستان مربوط است به مباحثه‌های ایوان و آندره درباره فلسفه و رنج و… زدن این حرف‌ها در فیلم به این سادگی خوب درنمی‌آید. معروف‌ترین فیلمی که در آن از «اتاق شماره ۶» اسم برده می‌شود، یکی از اقتباس‌هایش نیست. آن فیلم، «آینه» آندره تارکوفسکی است.

ابراهیم قربان‌پور

هفته‌نامه چلچراغ، شماره ۸۶۸