شیخ محمود شبستری که بود؟ بررسی آثار و اشعار

شیخ محمود شبستری کیست؟

سعدالدّین محمود‌بن امین‌الدّین عبدالکریم‌بن یحیی شبستری (معروف به شیخ محمود شبستری) یکی از شعرا و عرفای قرن هشتم هجری به‌شمار می‌آید که در آن زمان در روستای شبستر در نزدیکی شهر تبریز دنیا آمد. در تاریخ آمده که ولادت وی در سال ۶۸۷ هجری قمری در زمان سلطنت کیخاتوخان رخ داده‌است. شیخ محمود شبستری در عهد سلطان محمد خدابنده و ابوسعید بهادرخان در شهر تبریز تبدیل به مرجع علما شده بود.

تاریخ زمان زندگی او مصادف با اتفاقات بسیاری بود. در اوایل زندگی او مغول‌ها به ایران حمله کردند و وارد شهر تبریز شدند، همین امر سبب شد تا وی مجبور به ترک این شهر شود و به شهر کرمان مهاجرت کند. او در این شهر ازدواج کرد و صاحب فرزندی به نام عبدالله شد که توانست به جوانی کامل، فاضل و ماهر در علوم مختلف به خصوص ریاضی تبدیل شود. شیخ محمود شبستری پیرو مذهب سنت و جماعت و معتقد به عقاید اشعریان بود.

این شاعر گرانقدر پس از کسب دانش در تبریز، به شهرهای مختلفی همچون مصر، شام، حجاز و … سفر کرد و توانست از محضر علما و مشایخ این کشورها کسب دانش کند. خود شیخ محمود شبستری در آثار و اشعار خود درمورد این سفرها صحبت کرده‌است. به‌عنوان مثال گفته است «در سفرها به مصر و شام و حجاز کردم ای دوست روز و شب تک و تاز» یا « سال و مه هم چو دهر می گشتم ده ده و شهر شهر می گشتم» یا جای دیگری به آموختن علم توحید اشاره کرده‌است با این مضمون که « مدتی من ز عمر خویش مدید صرف کردم به دانش توحید».

در سال ۹۲۶ هجری قمری بود که شیخ محمود شبستری از سمرقند به دربار روم رفت و مورد تکریم سلطان سلیم قرار گرفت. در همین زمان بود که مثنوی شمع و پروانه را در مدح سلطان سلیم سرود و به وی تقدیم کرد.

آثار شیخ محمود شبستری

دربارۀ آثاری که از شیخ شبستری بر جای مانده است باید گفت این آثار به دو دستۀ منظوم و منثور تقسیم می‌شوند که در ادامه به معرفی هر یک خواهیم پرداخت.

• آثار منظوم

گلشن راز شیخ محمود شبستری

مثنوی گلشن راز مهم‌ترین و مشهورترین اثر منظوم محمود شبستری به‌شمار می‌آید که در برگیرندۀ افکار و اندیشه‌های عرفانی است. شاید این کتاب دارای حجم کمی باشد اما در آن مفاهیم صوفیانه بسیاری با شور، شوق و روانی بیان شده‌است. در این کتاب شیخ شبستری تلاش کرده‌است تا با آوردن حکایات و تمثیلات، معانی عرفانی و حکمی را بیان کند.

شیخ محمود شبستری مثنوی گلشن راز را در پاسخ به پرسش‌های امیر حسینی هروی سروده است. کتاب گلشن راز در مجموع شامل ۹۹۳ بیت می‌شود که تمامی آن‌ها ابیاتی است که فی‌المجلس و به‌صورت بدیهه در جواب سوالات حسینی هروی سروده شده‌است و بعدها ابیاتی نیز به آن افزوده شده‌است.

سعادت نامه

مثنوی سعادت نامه از دیگر آثار منظوم شیخ محمود شبستری به‌شمار می‌آید که شامل ۱۵۷۱ بیت می‌شود و در آن حکایات و تمثیلات فراوان به همراه شرح حال پنج عارف تبریزی که در قرن ۶ می‌زیسته‌اند آورده شده‌است. سبک سعادت نامه مانند حدیقه الحقیقه سنایی است.

این اثر منظومه‌ای است که در حوزۀ مسائل کلامی اطلاعاتی را در اختیار خوانندگان قرار داده‌است. شیخ محمود با مطرح کردن مباحث اهل کلام و نقد نظریات برخی از متفکران و متکلمان و به رسم عارفان، دربارۀ هر موضوع کتاب با عناوین علم‌الیقین، عین‌الیقین و حق‌الیقین بحث می‌کند. شیخ محمود شبستری با توجه به مطالب مختلف در این کتاب از آیات قرآنی و احادیث استفاده کرده‌است.

• آثار منثور

حقّ‌ الیقین

این کتاب شامل ۸ باب می‌شود و مباحث و مطالب آن دربارۀ عرفان نظری است. عرفان نظری جنبۀ معرفتی و تعقلی عرفان است به طوری که عارف آنچه را که از حقایق غیبی و باطنی درک کرده‌است به زبان علم و عقل بیان می‌کند. نسخه‌های اولیه حق‌ الیقین متعلق به قرن ۱۱ است. این اثر شیخ محمود شبستری دارای نثری پیچیده به‌همراه اصطلاحات عرفانی و فلسفی است.

مرآه المحقّقین

ترجمه منهاج العابدین

شاهد (یا شاهدنامه)

کنز الحقایق، ازهار گلشن، جام جهان نما، رساله احدیث، شرح و تفسیر اسماء الله تعالی و ترجمه نیز از دیگر آثار این عارف و شاعر بزرگ به‌شمار می‌آید.

پایان زندگی شیخ محمود شبستری

همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، شیخ شبستری پس از سال‌ها سفر و مهاجرت به کرمان و … درنهایت تصمیم گرفت به تبریز بازگردد. او عمر خود را صرف شناخت خدا و علم آموزی کرد و توانست در جوانی جزو بنده‌های مقرب الهی شود. وی در سال ۷۲۰ هجری قمری چشم از جهان فرو بست. آرامگاه ابدی شیخ محمود در شبستر و در باغچۀ گلشن راز در کنار استاد خویش بهاءالدین یعقوبی تبریزی است.

جمع‌بندی

اگر به مطالب این‌چنینی علاقه‌مند هستید و یا دوست دارید درمورد افراد موفق و نحوۀ زندگی و پیشرفت‌های آن‌ها اطلاعات بیشتری به‌دست آورید، وب‌سایت دانشگاه کسب و کار یک رسانۀ تخصصی در حوزۀ کارآفرینی و استارتاپ است که تمامی موضوعات مرتبط با کارآفرینی و همچنین موفقیت و زندگی افراد معروف و مشهور را پوشش می‌دهد. همچنین اگر مایلید در جشنواره کارآفرینی شرکت کنید و درمورد این امر اطلاعات جامع و بیشتری به‌دست آورید، پیشنهاد می‌کنیم وب‌سایت دانشگاه کسب و کار به آدرس الکترونیکی https://businessuni.net/را دنبال کنید.

منبع: دانشگاه کسب و کار