چگونه افراد را از خودکشی نجات دهیم

به گزارش خبرنگار مهر، در پی اعلام یک فقره خبر فوت مشکوک فردی سالخورده در دهکده ساحلی بندرانزلی به مرکز فوریت‌های پلیسی ۱۱۰، موضوع در دستور کار کارآگاهان پلیس آگاهی شهرستان بندرانزلی قرار گرفت.

زمان زیادی نگذشت تا رسانه‌ها اعلام کردند فرد سالخورده کیومرث پور احمد کارگردان، فیلمنامه‌نویس، تدوینگر و تهیه‌کننده کشورمان است.

ساعاتی بعد سید مهدی فلاح میری، دادستان عمومی و انقلاب مرکز گیلان با تأیید خبر فوت کیومرث پور احمد گفت: به محض دریافت گزارش، بازپرس ویژه قتل در محل حاضر شده و با بررسی‌های اولیه و از همان ابتدا خودکشی این کارگردان سینما تأیید شد.

خودکشی این هنرمند برجسته کشورمان بسیار تأسف اور است اما اساساً چه عواملی موجب می‌شود فردی در طول زندگی به خودکشی فکر کند.

اگر چه میزان خودکشی در ایران نسبت به بسیاری از کشورهای دیگر کمتر شایع است اما میزان خودکشی در ایران در سال‌های اخیر از میانگین جهانی کمی بالاتر رفت. کشورمان از لحاظ تعداد خودکشی در میان کشورهای اسلامی جایگاه سوم و در جهان جایگاه پنجاه و هشتم را دارد.

متأسفانه در کشور ما آمارهای موجود هم تنها آمار خودکشی‌های منجر به مرگ است در حالی که به نظر می‌رسد تعداد تصمیم گیرندگان خودکشی عددی بالاتر بوده که غفلت از آن ممکن است آمار خودکشی در کشور را به میزان زیادی افزایش دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد موارد اقدام به خودکشی ۲۰ برابر موارد خودکشی‌های منجر به مرگ است.

آیات قرآن در رابطه با نکوهش خودکشی

خداوند متعال در آیه ۲۹ سوره نساء در این باره فرموده است: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَأْکُلُواْ أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ إِلاَّ أَن تَکُونَ تِجَارَةً عَن تَرَاضٍ مِّنکُمْ وَلاَ تَقْتُلُواْ أَنفُسَکُمْ إِنَّ اللّهَ کَانَ بِکُمْ رَحِیمًا؛ ای کسانی‌که ایمان آورده‌‏اید اموال همدیگر را به ناروا مخورید مگر آن‌که داد و ستدی با تراضی یکدیگر از شما [انجام گرفته] باشد و خودتان را مکشید زیرا خدا همواره با شما مهربان است».

مرحوم علامه طباطبایی‌، مفسر بزرگ قرآن در رابطه با این آیه شریفه فرموده است: عبارت «إِن‌َّ اللَّه‌َ کَان‌َ بِکُم‌ْ رَحِیمًا» که به‌دنبال «وَلاَ تَقْتُلُوَّاْ أَنفُسَکُم‌» بیان شده‌، بیان‌گر این مطلب است که خود را در مخاطره قتل نفس نیفکنده‌، سبب و زمینه آن‌را فراهم نکنید».

برخی دیگر فرموده‌اند: این قسمت از آیه شریف‌؛ یعنی «إِن‌َّ اللَّه‌َ کَان‌َ بِکُم‌ْ رَحِیمًا» بدان معناست که خداوند مهربان‌، نه تنها راضی نمی‌شود دیگری شما را به قتل برساند، بلکه به خود شما هم اجازه نمی‌دهد که با رضایت خود، خویشتن را به دست نابودی بسپارید.

افزون بر آیه شریف مزبور که به‌طور مستقیم از خودکشی جلوگیری کرده‌، آن‌را حرام دانسته است‌، آیات دیگری وجود دارد که به‌طور کلی‌، قتل نفس را حرام می‌دانند که به‌گونه‌ای غیرمستقیم شامل خودکشی می‌شود، چراکه در خودکشی هم بالاخره نفسی بدون هیچ مجوز شرعی به قتل می‌رسد که از جمله آیات مزبور می‌توان به آیه ۹۳ سوره نساء و ۳۲ سوره مائده اشاره کرد.

خداوند متعال در آیه ۹۳ سوره نساء فرموده است: «وَمَن یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَآؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِیهَا وَغَضِبَ اللّهُ عَلَیْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِیمًا؛ و هر کس عمداً مؤمنی را بکشد کیفرش دوزخ است که در آن ماندگار خواهد بود و خدا بر او خشم می‏‌گیرد و لعنتش می‏‌کند و عذابی بزرگ برایش آماده ساخته است».

همچنین در آیه ۳۲ سوره مائده فرموده است: «مِنْ أَجْلِ ذَلِکَ کَتَبْنَا عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا وَلَقَدْ جَاءتْهُمْ رُسُلُنَا بِالبَیِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ کَثِیرًا مِّنْهُم بَعْدَ ذَلِکَ فِی الأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ؛ از این روی بر فرزندان اسرائیل مقرر داشتیم که هر کس کسی را جز به قصاص قتل یا [به کیفر] فسادی در زمین بکشد چنان است که گویی همه مردم را کشته باشد و هر کس کسی را زنده بدارد چنان است که گویی تمام مردم را زنده داشته است و قطعاً پیامبران ما دلایل آشکار برای آنان آوردند [با این همه] پس از آن بسیاری از ایشان در زمین زیاده‌‏روی می‏‌کنند».

روایت شده که امام جعفرصادق (ع) فرموده است: اگر کسی به‌طور عمد خود را بکشد، همواره در آتش جهنم خواهد بود و نیز امام علی (ع) فرموده است: «مؤمن ممکن است به هر نوع مرگی بمیرد، اما خودکشی نمی‌کند. پس کسی که بتواند خون خود را حفظ کند و با این وجود از قاتل خود جلوگیری نکند تا کشته شود، قاتل خود خواهد بود».

همچنین امام محمد باقر (ع) فرموده است: به‌درستی که مؤمن به هر بلایی مبتلا می‌شود و به هر قسم مردنی می‌میرد، جز این‌که او خود را نخواهد کشت».

علائم خطر در افرادی که فکر خودکشی هستند

حداقل ۷۰ درصد کسانی‌که اقدام به خودکشی می‌کنند، قبل از اقدام، به‌گونه‌ای قصد خودشان را نشان می‌دهند یا بیان می‌کنند. آگاهی از این نشانه‌ها و حاد بودن مشکلات فرد می‌تواند در پیشگیری از چنین تراژدی‌هایی کمک کننده باشد.

بسیاری از افراد غالباً با ابراز جملاتی همچون دلم می‌خواهد خودم را بکشم و یا نمی‌دانم چه مدت دیگر می‌توانم این فشارها و مشکلات را تحمل کنم یا این‌که من قرص‌هایم را برای روزی نگه داشته‌ام که کارها واقعاً بدتر گردد یا اخیراً طوری رانندگی می‌کنم گویی واقعاً برایم اهمیت ندارد چه اتفاقی برایم پیش بیاید دیگران را مستقیماً از برنامه خودکشی خود مطلع می‌گردانند.

به‌طور کلی وجود احساس افسردگی، ابراز درماندگی، تنهایی و ناامیدی شدید، می‌تواند بیان‌گر افکار منجر به خودکشی در فرد باشد و نباید ساده از کنار طرح چنین جملاتی بی‌تفاوت بود. گوش دادن به صحبت‌های فرد که نشانه درخواست کمک از طرف اوست، حائز اهمیت بسیاری است. چرا که معمولاً این‌گونه صحبت‌ها تلاش ناامیدانه فرد جهت برقراری ارتباط، دریافت کمک و درک مشکلاتش توسط دیگران می‌باشد.

مشکلات اجتماعی و اقتصادی، درد عاطفی، احساس شرم یا گناه یا بروز حوادث تلخ همچون مرگ عزیزان از جمله عواملی است که فرد بیشتر به خودکشی فکر کند.

باید بدانیم که بیشتر افرادی که به خودکشی فکر می‌کنند روان پریش یا دیوانه نیستند. آنها ناراحت، غمگین، افسرده یا ناامید هستنند و باید نحوه درست برخورد با افرادی که به خودکشی فکر می‌کنند را بدانیم.

موضوع اول این است که بدانیم صحبت صریح و صادقانه در مورد افکار و احساسات خودکشی به نجات زندگی یک انسان کمک می‌کند.

هر صحبت یا رفتاری مربوط به خودکشی را جدی بگیرید

اگر فرد دچار اختلال خلقی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی است، اگز دوست شما با مشکلات شدید اقتصادی رو به روست؛ اگر از وابستگی به الکل رنج می‌برد یا قبلاً اقدام به خودکشی کرده است احتمال خودکشی فرد را افزایش می‌دهد.

تغییرات خلقی چشمگیر، ناامیدی و افسردگی، تمایل به مرگ، احساس آرامش ناگهانی پس از افسردگی شدید احتمال تصمیم گیری فرد برای خودکشی را بیشتر می‌کند.

برای کمک به فردی که قصد خودکشی دارد چه کنیم

لازم است در ابتدا هر گونه علائمی در فرد را که نشان از خودکشی دارد شناسایی کنیم. گفته‌ها و رفتارهای دوستانتان را در نظر بگیرید. از دست دادن عزیزان یا دیگر شکست‌های عاطفی را در میان دوستانتان جدی بگیرید.

اگر متوجه شدید فردی قصد دارد خودکشی کند، از او بپرسید که می‌خواهد چطور این کار را انجام دهد و پس از آن تلاش کنید دسترسی وی را به وسایل مورد نظرش محدود کنید. اگر فرد میل به حضور در ارتفاع دارد یا در مورد داروها و قرص‌هایی که استفاده می‌کند بیشتر حساس باشید.

لطفاً به فردی که قصد خودکشی دارد به هیچ عنوان نگویید که مشکلش اهمیت ندارد یا کم‌اهمیت است. گفتن «چیزی نیست این مشکلات تو»، «مشکلی وجود ندارد» هیچ مشکلی را حل نمی‌کند.

اگر احتمال خودکشی را نزدیک می‌بینید بهتر است با اورژانس اجتماعی با شماره ۱۲۳ تماس بگیرید.

سعی نکنید بحثی در مورد ارزش و اهمیت زندگی یا معنای آن شروع کنید. سعی نکنید او را قانع کنید که کارهای اشتباهی که پیش از این مرتکب شده است موجب تمایلش به خودکشی شده و فرد را بابت انجام اشتباهاتش مواخده نکنید و بحث بیهوده نکنید.

وقتی با کسی حرف می‌زنید که افکار خودکشی دارد با او همدردی کنید. به شخص نشان دهید که برایتان زندگی و احساس او مهم است و او تنها نیست.

به فردی که تمایل به خودکشی دارد اطمینان دهید که زندگی همراه با سختی و شادی است و موفقیت‌ها در پی شکست‌ها شکل می‌گیرد در حالی که احساس خودکشی موقتی است. تمام تلاش خود را برای ایجاد امید در فرد مأیوس و ناامید از زندگی به کار گیرید.

تلاش کنید تا حد ممکن او را تنها نگذارید و با راه‌های مختلف ساعات خوشی را برای وی ایجاد کنید.

فردی که به طور حتم می‌گوید اقدام به خودکشی خواهد کرد؛ بیشترین انگیزه را برای این اقدام دارد؛ هیچ گاه او را رها نکنید و اگر احتمال خودکشی را نزدیک می‌بینید بهتر است با یک مرکز بحران نظیر اورژانس اجتماعی تماس گرفته و از آن‌ها کمک بخواهید. خط تلفن اورژانس اجتماعی با شماره ۱۲۳ را به خاطر بسپارید.

در نهایت اگر پزشک یا روانپزشک دارویی تجویز کرد، مطمئن شوید که دوست شما داروها را طبق دستورالعمل مصرف می‌کند. مشاوره‌های روانشناسان مورد تأیید نظام روانپزشکی در این زمینه سودمند است.

رژیم غذایی سالم، خواب مناسب و هواخوری حداقل به مدت ۳۰ دقیقه در ایجاد روحیه مناسب مفید است. ورزش‌های هوازی همچون شنا هم در ایجاد روحیه مناسب مؤثر است.