فارابی‌ در تعلیم علم و حوزه های اسلامی معلم اول است

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، نخستین کنگره جهانی «فارابی و فرهنگ و تمدن اسلامی» با پیام تصویری حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی در موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم در تهران آغاز به کار کرد.

آیت الله العظمی جوادی آملی در این پیام ضمن تقدیر و تشکر از برگزار کنندگان نخستین کنگره جهانی «فارابی و فرهنگ و تمدن اسلامی» گفت: جریان کنگره بزرگداشت ابونصر فارابی خیلی وسیع و دامنه دار است، امید است که این تکرار بشود تا همه زوایای علمی این بزرگ حکیم و بزرگ متأله اسلامی بیش از پیش هم شناخته و هم ترویج بشود.

مرجع تقلید جهان تشیع با بیان اینکه فارابی توحید الهی را از معرفت خود خدا آغاز کرد، افزود: قدمی که جناب فارابی برداشت در بخش های علمی از یکتایی خدا به یگانگی او پی برد، چون اصرار روایات دینی به برکت اهل بیت (ع) است خدا را به خدایی بشناسید. گرچه صدر و ساقه عالم آیت الهیاند، از خدا به خدا پی بردن بهترین راه است. جناب فارابی توحید الهی را از معرفت خود خدا آغاز کرد. از احد بودن و یکتا بودن و بسیط و صرف بودن به وحدتش رسید، چون خدا صرف هستی است و هستی محض و «صرف الشیء لا یتثنی و لا یتکرر».

ایشان خاطرنشان کرد: این برهان توحیدی جناب فارابی که از احد بودن به واحد بودن، یعنی از یکتا بودن به یگانه بودن، از بسیط و صرف بودن به نزاهت از شرکت پی بردن، این برهان ممتاز فارابی است. بیان نورانی علی بن ابیطالب (ع) در توحید حق همین است که چون خدا ازلی است نامحدود است، اگر نامحدود است، دیگر جا برای غیر نمیگذارد. این قدم اولی است که جناب ابونصر فارابی برداشت.

آیت الله العظمی جوادی آملی ادامه داد: سیدنا الاستاد مرحوم علامه طباطبایی درباره فارابی یک تعریف بلیغی داشت و می گفت: مرحوم بوعلی با همه بلندقامتیاش در میدان عقل و فکر، و صدر المتألهین با همه بلندپروازی هایش در عقل و فکر را با هم جمع بندی کنیم عصاره شان می شود فارابی. نسبت به فارابی اینقدر معتقد بودند.

ایشان، یکی دیگر از شاخص های فارابی را شرح صدر دانسته و گفت: مطلب دیگر درباره فارابی، شرح صدر است. شرح صدر آن است که تا می تواند کثیر را به وحدت برمی گرداند. آن جهات تفرقه را جدا می اندازد و آن اصل مشترک را یگانه می داند و این یگانه را به یکتایی برگردانده و هر گونه کثرت را به وحدت برگرداند مگر کثرتی که منشأ آن هوای نفس باشد. جناب فارابی این جمع بین علم حصولی و حضوری، جمع بین برهان و عرفان، جمع بین نظر و بصر، جمع بین نگاه و دیدن و همه اینها را روی شرح صدری که داشت جمع کرد و به یکجا رساند. البته شعب فکری سرجایش محفوظ اما این شرح صدر می طلبد که بین اینها جمع بکند.

آیت الله العظمی جوادی آملی، فارابی را معلم اول در حوزه های اسلامی دانست و گفت: فارابی نه تنها معلم ثانی است در تعلیم علم، که معلم اول است در حوزه های اسلامی نسبت به جمع سالم آراء. ممکن است کسی بین افلاطون و ارسطو جمع بکند، ممکن است بین عرفان و برهان جمع بکند، ممکن است بین عقل و نقل جمع بکند، ولی همه اینها جمع مکسر است، آنکه بین اینها جمع کرده است به جمع سالم، و نه از عقل کاست و نه از نقل، نه از عرفان کم کرد نه از برهان، نه از شهود کم کرد نه از حصول، نه از نگاه کم کرد نه از دیدن، نه از نظر کم کرد نه از بصر، ابونصر فارابی بود.

ایشان افزود: جامعیت و شرح صدر فارابی باعث شد که بین نظر افلاطون و افلوطین و ارسطو و اینها جمع بکند. این میشود معلم. یعنی او شیخ اشراق را تربیت می کند که بین عرفان و برهان جمع کرد، صدر المتألهین را تربیت میکند که بین مشاء و اشراق و عرفان و برهان جمع کرد، و سائر حکما را هم تربیت کرده که به صورت جامعیت بپردازند. این معلم بودن یعنی روش نشان دادن، در سطح کلی. رهبری کردن در سطح کلی. این امام فلاسفه بعدی است. این بزرگترین متفکر فلاسفه بعدی است.

آیت الله العظمی جوادی آملی ادامه داد: مطلب دیگری که جناب فارابی آورد این بود که فرمود: انسان تا خودش آزاد نباشد دولت و ملت را نمیتواند آزاد کند یا آزاد ببیند. آزادی انسان در این است که عقل حکومت کند، نه وهم و خیال. فرمایش مرحوم فارابی این است که این عقل تا میتواند خیال و وهم را تربیت می کند تا خدمتگزار او باشند و شاگرد او باشند. فرمایش بلند جناب فارابی این است که عاقل مادامی که بیدار است جلوی وهم و خیال را می گیرد ولی که اگر انسان بخوابد در حال خواب عقل فعالیت نمیکند بلکه خیال شروع به فعالیت می کند.

مفسر قرآن تصریح کرد: مرحوم فارابی بر این فکر است که اگر عقل بخوابد این آزادی، آزادی مطلوب نیست. اگر خدای ناکرده عقل جامعه یا عقل حوزه، یا عقل دانشگاه بخوابد، خیال فعالیت می کند چنانکه در خواب اینچنین است. اگر عقل جامعه بخوابد، رهبران جامعه بخوابند، نباشند یا فعالیت نکنند یا کم کار کنند یا مطاع نباشند یا رهبری شان ضعیف باشد، خیال میدان دار است. وقتی خیال میدان دار شد انسان می شود مختال و در قرآن آمده است که خدا ﴿لا یحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ﴾، انسان خیالباف، خیالزده که بدون عقل آزادی می طلبد محبوب خدا نیست.

مولف تفسیر تسنیم با بیان اینکه آزادی در خیال نیست، در عقل است، تاکید کرد: جناب فارابی برای عقل حرّیت قائل است، چون عقل خودش آزاد است نه جهل علمی می پذیرد نه جهالت عملی. این فرمانروای اندیشه است هر جا عقل است اندیشه صائب است اگر عقل بخوابد در خواب باشد، یا انسان به خواب رفته باشد خیال، خیالپردازی میکند قرآن کریم وقتی از عقل با جلال و شکوه یاد می کند می بینید به اینکه هیچ احدی برای این اندازه حرمت قائل نیست.

آیت الله العظمی جوادی آملی تصریح کرد: خدای سبحان در قرآن کریم می فرماید ما انبیاء فرستادیم ﴿لِئَلاَّ یکُونَ لِلنَّاسِ عَلَی اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ﴾ انبیاء فرستادیم تا بشر بعد از مرگ به منِ خدا اعتراض نکند، علیه منِ خدا استدلال نکند، به منِ خدا نگوید تو که می دانستی ما بعد از مرگ به چنین جایی می آییم چرا راهنما نفرستادی؟ عقلی که بتواند در برابر خدا بایستد، این عقل است! نه اینکه عقل در برابر معصوم حق حرف ندارد. این عقل می تواند در برابر خدا استدلال کند. فارابی شاگرد این حرف است می گوید عقل که بخوابد، خیال فعالیت می کند.

گفتنی است، نخستین کنگره جهانی فارابی و فرهنگ و تمدن اسلامی با هدف گرامی‌داشت مقام حکیم ابونصر فارابی با مشارکت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران، وزارت علوم و آموزش عالی جمهوری قزاقستان، معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دانشگاه الفارابی قزاقستان، موسسه فلسفه، علوم سیاسی و مطالعات دینی قزاقستان، بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسرا، فرهنگستان هنر، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، شبکه چهار صدا و سیما، مجمع عالی حکمت اسلامی و مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران آغاز شده است و تا روز جمعه ۱۲ اسفند ادامه خواهد داشت.

پایان پیام/47