«ثبت جهانی بسطام» موانع و راهکارها/ مشارکت مردم تقویت شود

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: بسطام شهر کوچکی در شش کیلومتری شمال شاهرود است قدمت آن را از یافته‌های تپه چخماق و آثار به دست آمده ۹ هزار سال تخمین می‌زنند و آثاری با قدمت بیش از ۷۰ قرن در این منطقه یافت شده است. بسطام دارای یک محور مهم فرهنگی، گردشگری و میراثی است مجموعه‌ای شامل امامزاده محمد (ع) و مقبره بایزید بسطامی که تاریخ دفن آن را قرن سوم هجری دانسته‌اند تا امامزاده و ایوان اولجایتو و … که کم کم طی سال‌های قرن چهارم، هشتم و دوران ایلخانان به آن افزوده شده است.

مجموعه‌ای فاخر و بسیار قدیمی و کم نظیر که طی سال‌های اخیر بسیار در گیر و دار ثبت جهانی قرار داشته و مسئولان مدام پیرامون آن وعده می‌دهند. ثبت یک بنای تاریخی اما روز به روز دشوارتر می‌شود و زمان نیز روز به روز می‌گذرد. زمانی طلایی که اگر یک دهه قبل عزم و اراده کافی برای ثبت جهانی مجموعه تاریخی بسطام وجود داشت امروز شاهد تحقق این امر بودیم. موضوعی که می‌تواند نام بسطام را بار دیگر بر تارک ایران زمین، به طنین در بیاورد و این قطب عرفان، به قطب گردشگری نیز بدل شود.

یک ثبت و هزار دشواری

مجموعه تاریخی بسطام تاکنون برای این شهر کوچک تنها عنوان «شهر نمونه گردشگری» را به دنبال داشته است عنوانی که بیش از هر کس دیگر، ساکنان شهر بسطام، نمادین بودن و بی خاصیت بودنش را درک کرده‌اند چرا که شهر حتی به لحاظ تعمیر نیمکت‌های فلزی پارک‌ها و افزودن چند سطل زباله برای استفاده گردشگران هم رشد نداشته است.

این امر برای شهری که میزبان زادالعارفین بایزید بسطامی و محمد (ع) فرزند امام جعفر صادق (ع) است، نه تنها در خور شأن نیست بلکه نمود بارزی از فقدان تخصص کافی و عزم و اراده در بین مدیران بومی و محلی و همچنین مدیریت کلان استان سمنان است. شهری که از گردشگری تنها یک نام نصیبش شده و اگر جمعیت ترکمن‌های اهل تسنن که ارادتی به بایزید بسطامی دارند را کنار بگذاریم، تعداد کل گردشگران جذب شده در شهر بسطام، به واقع ناچیز خواهد بود.

نشست تخصصی ثبت جهانی مجموعه تاریخی بسطام با حضور ساشا ریاحی رئیس امور ساماندهی امور پایگاه‌های ملی و جهانی و همچنین امیر کرم زاده مدیرکل میراث فرهنگی استان سمنان و حامد عادل مسئول دفتر میراث فرهنگی در شهر بسطام و جمعی از موثران این شهر نمونه گردشگری برگزار شد که در ادامه ماحصل این میزگرد را در خبرگزاری مهر استان سمنان می‌خوانید:

الزامات ثبت جهانی

ریاحی: در سال‌های گذشته محدودیت در ارائه پرونده‌های ثبت جهانی به سازمان بین‌المللی یونسکو وجود نداشت یعنی هر کشوری هر تعداد آثار، اعم از تاریخی و فرهنگی را که ارائه می‌کرد مورد بررسی قرار می‌دادند با توجه به درخواست‌های زیادی که کشورها داشتند و از طرفی کمبود منابع،، سازمان بین‌المللی یونسکو کم کم این سهمیه را کم کرد.

امروزه هر کشور فقط یک اثر را می‌تواند پیشنهاد دهد حتی اگر برای ثبت جهانی باشد، حال این اثر می‌خواهد اثر طبیعی باشد یا فرهنگی؛ لذا فرصت برای ثبت آثار جهانی بسیار محدود شده و هر اثری که بخواهد برای ثبت جهانی معرفی شود باید با فرصت زیاد آن اثر را مورد بررسی و انتخاب قرار دهیم و قطعاً این اتفاق برای اثری رخ می‌دهد که آماده‌تر باشد و مشکلات کمتری نیز داشته باشد.

در این شرایط قطعاً ما آثاری را مجبور هستیم انتخاب کنیم که بهترین شرایط را دارند چرا که تنها یک سهمیه داریم، سه مورد است که یونسکو نیز بر آن تاکید دارد که حتماً می‌بایست وجود داشته باشد تا بتوانیم اثر را معرفی کنیم. اولاً اصالت و یکپارچگی آن اثر است که جزو ارزش‌های برجسته محسوب می‌شود. امکان دارد اثری از اول که در فهرست قرار می‌گیرد تا زمانی که پرونده آن برای ارزیابی آماده می‌شود اصالت و یکپارچگی خود را دست خوش مشکلاتی ببیند لذا نه این اثر را انتخاب و نه در لیست موقت می‌گذاریم و وقتی این پرونده یونسکو ارائه داده می‌شود از لیست حذف می‌شود.

ثبت را رسالت خودمان می‌دانیم

کرم زاده: برای ما مهم این است که در این برهه تاریخی چگونه می‌توانیم رسالت واقعی خودمان را در حوزه بناهای تاریخی جامه عمل بپوشانیم چرا که ایران توانمندی‌های بسیاری در زمینه ثبت جهانی دارد.

خرسند هستیم که زیرساخت‌های مختلفی در کشور، روستاها و مناطق محروم ما اتفاق افتاده و امروز مطالبه جدیدی از سطح دانش و آگاهی و خردمندی ایجاد شده است که به بناهای تاریخی باید ارزش قائل شود حفظ کنیم و به نسل‌های آینده منتقل کنیم.

با بودجه‌های دولتی که داریم و دست اندازی هایی که در گذشته به دلیل ناآگاهی ما در بعضی از بافت‌ها و بناهای تاریخی ما انجام شده، با مشکل مواجه هستیم. اداره کل میراث فرهنگی استان در کنار مطالبه گران و علاقه مندان به میراث فرهنگی، موضوع ثبت جهانی بسطام و خرقان که بیش از ۱۷ سال در انتظار ثبت جهانی است را پیگیری خواهد کرد چرا که رسالت همه ما نگهداری و پاسداشت بناهای تاریخی و تحویل این میراث ارزشمند به آیندگان است.

باید مردم را همراه کرد

ریاحی: البته یک نکته را باید افزود و آن اینکه دیگر موضوعی که مورد تاکید سازمان یونسکو قرار دارد این است که که آثار معرفی شده باید به صورت مطلب فرهنگی یا آثار فرهنگی ارائه شود وقتی یک اثر را به سازمان یونسکو ارائه دادی از مطلب مشابه آن باید خودداری کرد چون سهمیه کمی داریم و باید به سراغ اثر دیگری با رویکرد جدید و متفاوتی باشیم تا شانس ثبت را بالا ببریم.

مسئله دیگری که اخیراً مورد تاکید است جامعه محلی است، اینکه اثر با خود مردم روبرو است دارای اهمیت است لذا مهم است که نگرش مردم انجمن‌ها و بخش‌های خصوصی در این خصوص چیست. باید همه مردم و مسئولان و سمن‌ها و … مطالبه گر باشند اخیراً در نوروز به شهرستان نقده در آذربایجان شرقی رفته بودم که مطالبه گری ثبت جهانی تپه حسنلو که از آثار بسیار مهم کشور است را دارند لذا باید گفت تنها یک هزار جلد کتاب درباره این اثر نوشته شده و معماری ایران از آنجا شروع می‌شود.

در تعطیلات نوروز طبق دستور وزیر با شهردار نماینده فرماندار و همه مسئولان جلسه برگزار شد و بیان کردند که چه اقداماتی انجام دهیم تا این اثر ما ثبت جهانی شود و اشتیاق نشان دادند لذا اگر همین روند را طی کنند تا سال دیگر به ثبت جهانی می‌رسد.

اقداماتی که صورت گرفته است

عادل: مجموعه تاریخی بسطام شامل آثار ارزشمندی با هشت دوره تاریخی و چهار سبک معماری اصیل ایرانی اسلامی، یکی از مجموعه‌های بی نظیر در سطح کشور است و از سال ۲۰۰۷ در اولویت فهرست آثار ثبت جهانی در یونسکو قرار گرفته است

مجموعه تاریخی بسطام حداقل سه معیار از معیارهای ده‌گانه ثبت جهانی یک اثر را کسب کرده که در نوع خود قابل توجه بوده و بقیه معیارهای موجود نیز مربوط به میراث طبیعی است. امیدوارم با همت مسئولان و جامعه محلی شاهد ثبت جهانی بسطام و خرقان در آینده بسیار نزدیک باشیم.

به گزارش مهر، ثبت جهانی مجموعه تاریخی بسطام درگیر و دار برخی مشکلات است برای مثال اختلافاتی بین میراث فرهنگی و اوقاف و امور خیریه وجود دارد، از سوی دیگر یک مجموعه مغازه در کنار این مکان تاریخی بنا شده که می‌تواند در این زمینه دردسر ساز باشد. همچنین آویزان کردن چراغ و ریسه، بنر و پارچه نوشته و… توسط امنا در سال‌های اخیر بارها و بارها از سوی میراث فرهنگی به عنوان یک ایراد تلقی شده است از سوی دیگر اوقاف و امنا نیز اعتقاد دارند که انتفاع امامزاده را نمی‌توان از مردم دریغ کرد و باید الزامات قانونی رعایت شود. حال باید دید که با این اوصاف چه زمانی شاهد تحقق ثبت جهانی بسطام خواهیم بود.