تهران از پرخطرترین شهرهای لرزه خیر دنیاست

ایران از نظر ویژگی های زمین شناسی به دلیل قرار گیری در کمربند لرزه خیز آلپ-هیمالیا و در محل تصادم ورقه های اوراسیا-عربستان، جزو زلزله خیزترین مناطق دنیا محسوب می شود؛ حدود ۱۷ درصد از زلزله های بزرگ دنیا در این ناحیه رخ می دهد.

به گزارش سیناپرس، قطعا وقوع زلزله ای بزرگ در هر ناحیه از کشور ایران مانند زلزله اخیر ترکیه و روسیه می تواند خسارت و تلفات زیادی به دنبال داشته باشد. اخیرا هوگربیتس هلندی، دانشمند هلندی که وقوع زمین لرزه در ترکیه را پیش بینی کرده بود، مدعی شده است که به زودی زمین لرزه ای بزرگ در ایران رخ می دهد. واکاویی بیشتر این ادعا و احتمال وقوع زلزله ای بزرگ در ایران بهانه ای شد تا گفتگویی با دکتر مهدی زارع، استاد و رئیس مرکز پیش بینی زلزله در پژوهشگاه بین المللی زلزله انجام دهیم که در ادامه آن را می خوانید.

سیناپرس: آیا وقوع زلزله ای مانند ترکیه در ایران متحمل است؟ بنابر پیشینه تاریخی هر گسل، در صورت وقوع زمین لرزه، کدام استان ها و شهرها بیشتر در معرض خطر قرار دارند؟

زارع: بله ممکن است. ایران در کنار ترکیه و چین کشورهایی باستانی اند که بیشترین زلزله های فاجعه بار را با بیشترین خسارت و تلفات به دلیل قرار گیری در پهنه های لرزه زا تجربه کرده اند. این کشورها سوابق تاریخی بسیار طولانی دارند و زمین لرزه های فاجعه بار زیادی را تجربه کرده اند.پیش از این زلزله با بزرگای 7.8 در ایران رخ داده است. مثلا زلزله 27 فروردین 1392 در سراوان سیستان و بلوچستان با بزرگای 7.8 رخ داد؛ خوشبختانه آن زلزله در محلی خالی از سکنه اتفاق افتاد. زمین لرزه های مهمی نیز می تواند در نواحی ایران مرکزی در امتداد لبه های هلال ایران رخ دهد.

همچنین 25 شهریور 1357 بر اثر زمین لرزه در طبس 6300 نفر کشته شدند. جمعیت بسیار پراکنده در ایران و تجمع های نقطه ای جمعیت موجب شده تا هرگز گسلش درست در محل یک شهر رخ دهد و زمین لرزه پرتلفات درست در همان محدوده کانونی به وجود آورد.

در سال 1778 در اثر فعالیت آن گسل – احتمالا گسله فین – حدود 8000 نفر و مورد مشابه _زلزله 5 دیماه 1382 (26 دسامبر 2033) بم_ زمینلرزه ای با بزرگای 6.5 حدود 30 هزار کشته شدند. در تبریز نیز حداقل پنج زمین لرزه شدید در هزاره اخیر موجب ویرانی کامل شهر تبریز شده است. در 1042، 1641، 1721، 1729 و 1780 ویرانی شهر تبریز تقریبا به صورت کامل اتفاق افتاده و در گزارش های تاریخی از 10 تا حدود 100 هزار کشته سخن رفته است.

سیناپرس: وقوع زمین لرزه در شهر تهران چگونه بوده و در طول تاریخ زمین شناسی کدام نواحی بیشترین آسیب را دیده اند؟

زارع: گسله های اصلی در تهران در شمال و جنوب شهر خطرناکند و توان لرزه زایی بالایی دارند.گسل های فعال در محدوده تهران کنونی، همان چندین زمین لرزه تاریخی (قبل از 1900) با بزرگای بالا و ثبت خرد لرزه ها در دهه ها و سالهای اخیر در محدوده پیرامون تهران است. این وضعیت خطر لرزه ای بالایی را در محدوده کلان شهر تهران موجب شده است.

زمین لرزه های مهم تاریخی گزارش شده در تهران مربوط به سال های 312 – 230 قبل از میلاد، 743 ، 855 ،958 ، 1177، 1608;1665 و آخرین آنها 1830 هستند. تجزیه و تحلیل ترانشه های حفر شده (فرورفتگی‌های مصنوعی یا طبیعی در سطح زمین) در پیرامون تهران به روی گسل های شمال تهران و مشا و تعیین سن قدمت رسوبات مربوط به فرادیواره و فرودیواره گسیختگی گسل ها نشان دهنده 9 زلزله شدید به روی گسل شمال تهران در 30 هزار سال گذشته و همچنین همین تعداد رخداد به روی قطعه شرقی گسل مشا در محدوده شهر دماوند در شمال شرقی تهران طی 10 هزار سال گذشته است. تجزیه و تحلیل ترانشه های حفر شده (فرورفتگی‌های مصنوعی یا طبیعی در سطح زمین) در پیرامون تهران به روی گسل های شمال تهران و مشا و تعیین سن قدمت رسوبات مربوط به فرادیواره و فرودیواره گسیختگی گسل ها نشان دهنده 9 زلزله شدید به روی گسل شمال تهران در 30 هزار سال گذشته و همچنین همین تعداد رخداد به روی قطعه شرقی گسل مشا در محدوده شهر دماوند در شمال شرقی تهران طی 10 هزار سال گذشته است.

زلزله‌های 1930 آه مبارک‌آباد، 1962 بوئین زهرا و رویداد Mw5.2 در ملارد (40 کیلومتری غرب تهران) در سال 2017 و زلزله دماوند با بزرگای 5.1 در 60 کیلومتری شمال شرق تهران در سال 2020 رخ داده است.

سیناپرس: چرا باید احتمال وقوع زلزله ای بزرگ در تهران توجه کرد؟ آیا اکنون تدابیری پیرامون این مساله اندیشیده شده است؟ در صورت وقوع زمین لرزه ای بزرگ مانند زلزله ترکیه، ساختمان ها و سازه های نا ایمن پایتخت چقدر می توانند مخاطرات جانی و مالی بیشماری به بار بیاورند؟

زارع: شش گسل اصلی و بیش از 60 گسل فرعی در سراسر تهران گسترده هستند؛ این گسل ها در مکانی واقع شده اند که ساختمان های بلند مرتبه متعدد اعم از مسکونی و تجاری به روی آن توسعه یافته اند. در حال حاضر با در نظر گرفتن خطر لرزه ای بالا، در ترکیب با معرضیت زیاد جمعیت و چندین عامل آسیب پذیری، تهران به یکی از 10 کلان شهر جهان در معرض بالاترین ریسک زلزله ها محسوب می شود. امروزه تهران با مشکلات بی شماری دست و پنجه نرم می کند. متاسفانه مساله “کاهش میزان مهاجرت به سوی شهر تهران و به ویژه حاشیه های آن”، ” کاهش حجم ترافیک در ساعت ابتدایی و انتهایی روز” و “استانداردسازی ساخت و ساز” به درستی اجرا نمی شوند.

قطعا بحران اقتصادی عمیق و تصور تاثیر یک زلزله در کنار همه این مسائل بسیار دشوار است. اگرچه مقامات تهران بارها ابراز نگرانی کرده اند اما هیچ تلاش قابل توجهی برای کاهش میزان خسارات عظیمی که یک زلزله ایجاد می کند را انجام نداده اند. در مقابل ساختمان‌ های ناایمن در سال‌های اخیر به ویژه در پیرامون شهر تهران شهر ایجاد شده ‌اند. سازمان آتش نشانی تهران در دهه 90 شمسی با ارزیابی ایمنی ساخت و ساز در تهران با مطالعه 33000 ساختمان آنها را به چهار گروه از کم خطرترین تا خطرناک ترین تقسیم کرد. 129 ساختمان جزو خطرناک ‌ترین ساختمان ‌های تهران محسوب می ‌شوند و برای ده مورد از آنها تدابیر ایمنی اتخاذ شده است تا در صورت وقوع زلزله، میزان خسارت و کاهش یابد. بعضی از بیمارستان ها نیز در فهرست این ساختمان های ناایمن قرار دارند.

سیناپرس: چندی پیش یک دانشمند هلندی با بررسی موقعیت اجرام آسمانی، وقوع زمین لرزه در ترکیه را پیش بینی کرده بود، اخیرا نیز ادعا کرده است وقوع زمین لرزه در ایران وجود دارد؟ ادعای این دانشمند هلندی چقدر مبنای علمی دارد؟ آیا اصولا پیش ‌بینی زلزله با استناد بر موقعیت اجرام سماوی امکان پذیر است؟

زارع: هوگربیتس هلندی، سه روز پیش از وقوع دو زمین ‌لرزه بزرگ در روز دوشنبه(6 فوریه)، در فضای مجازی توئیتی منتشر کرد و رخداد زمین لرزه ای را با بزرگای حدود 7.5 در محدوده جنوب مرکزی ترکیه، اردن، سوریه، لبنان پیش بینی کرد و زمان آن را “دیر یا زود” نامید. او با بررسی “هندسه منظومه شمسی” پیش پیش بینی خود را در رسانه های اجتماعی به اشتراک گذاشت.

طبق وب سایت SSGEOS، هدف این مرکز “پایش هندسه بین اجرام آسمانی مرتبط با فعالیت لرزه ای” است. با این حال، پیش‌بینی‌ های هوگربیتس توسط منتقدان جامعه علمی که ادعا می‌ کردند این نظریه به طور جهانی پذیرفته نشده است، مورد انتقاد قرار گرفت، زیرا یک پیش بینی باید سه عنصر “زمان”، “مکان “و ” بزرگا” را بیان کند.

“دیر یا زود” یک زمان مشخص را نشان نمی دهد، بنابراین او زلزله را پیش ‌بینی نکرده است. تنها اتفاقی که رخ داده آن است که سه روز بعد دقیقا در همان محل زمین لرزه مهمی اتفاق افتاده و این اتفاق به عنوان نماد صحت هوگربیتس معروف شده است.

گفتگو: فرزانه صدقی