آزمونی واقعی برای طالبان/ آیا حق آبی ایران احیا می‌شود؟

خبرگزاری مهر _ گروه سیاست؛ رامین عبدالله شاهی: چشم سیستان ایران خشک شده است. چشمان نگران جمعیتی بسیار در اطراف آن در مرز بودن و نبودن قرار گرفتند. با سفر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور به استان سیستان و بلوچستان ماجرا حق آبه به حق ایران وارد فصل تهدید تهران شده است تا هامون به آینده خود امیدوار شود و طالبان در آزمونی واقعی قرار بگیرد.

اکنون بیش از ۵۱ سال از انعقاد معاهده حق آبه ایران از افغانستان می‌گذرد. در تمام این سال‌ها افغانستان با بی ثباتی و ناآرامی و جنگ داخلی مواجه بوده است. از کودتای کمونیستی در این کشور و حضور اشغالگران شوروی و ظهور طالبان و اشغالگری آمریکایی‌ها و پس از آن با قدرت گیری مجدد طالبان در این کشور کوهستانی و همسایه ایران.

پس از قدرت گیری مجدد طالبان در افغانستان، جمهوری اسلامی ایران در تلاش بود تا در صورت پایبندی طرف مقابل بر تشکیل دولتی فراگیر در افغانستان، روابط تهران با کابل را گسترش دهد. انجام دیدارهای دیپلماتیک میان هیئت‌های سیاسی و اقتصادی دو کشور و نیز گسترش نسبی تعاملات اقتصادی در این راستا بود.

دریاچه هامون استان سیستان و بلوچستان به عنوان سومین دریاچه بزرگ کشور بعد از دریاچه‌های خزر و ارومیه نقش کلیدی در زندگی مردم منطقه سیستان ایفا می‌کند که به دلیل نرسیدن آب از سر شاخه‌های حوزه آبریز خود خشک شده است.

طبق معاهده ۱۳۵۱ در سال‌های پر آبی سالانه ۸۲۰ میلیون مترمکعب آب باید وارد دریاچه هامون شود و ساخت هرگونه سد، بند یا زیر ساخت عمرانی که مانع انتقال آب به ایران شود، غیر قانونی است. هم اکنون وجود بند «کمال خان» در داخل خاک افغانستان موجب شده است که آب قابل توجهی به دریاچه هامون سرازیر نشود. بندی غیر قانونی که چالشی برای منطقه بوجود آورده و حتی تذکرها و تأکیدهای علی‌اکبر محرابیان وزیر نیرو در سفر سال گذشته خود به کابل و به طالبان، هم اثری بر عملکرد آنها نگذاشته است.

طالبان در ظاهر خود را بر توافق ۱۳۵۱ میان ایران و افغانستان پایبند می‌داند و هیچگاه در کلام از آن عدول نکرده است، لیکن در عمل با بهانه‌هایی مانند وجود خشکسالی و عدم وجود آب کافی، به معاهده میان دو کشور عمل نمی‌کند. این در حالی است که عکس‌های ارسالی ماهواره کشورمان وجود آب کافی در منطقه را مورد تأیید قرار داده است. در عین حال طالبان بر خلاف موازین بین‌المللی و متن معاهده ۱۳۵۱ از حضور هیئت ایرانی برای بررسی میدانی از سد کجکی در این کشور ممانعت به عمل آورده است.

بند کمال خان کاملاً بر خلاف معاهده ۱۳۵۱ ساخته شده است

عضو مجمع نمایندگان استان سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با مهر و در خصوص حق آبه ایران از افغانستان، می‌گوید: در معاهده ۱۳۵۱ میان ایران و افغانستان برای دریافت حق آبه ایران از افغانستان، اصل بر وجود سال پر آب بوده است و بر اساس آن حق آبه از رودخانه هیرمند به میزان ۲۶ متر مکعب در ثانیه در محل‌های تحویل به کشورمان طبق ماده ۳ معاهده، تحویل داده شود.

وی افزود: اگر طرف افغانستانی مدعی باشد که سال آبی نرمال نیست باید هئیت کارشناسی متشکل از کمیساریای ایران و افغانستان به ایستگاه آبشناسی که در «دهراود» واقع در بالای مدخل سد کجکی رفته و بررسی کنند آب رودخانه هیرمند چقدر است و اگر سال کم آب بود متناسب با میزان آب آن سال سهم حق آبه ایران را مشخص می‌کنند.

نماینده مردم زابل، زهک، هیرمند و نیمروز و هامون در مجلس شورای اسلامی با اشاره به ادعاهای طالبان در خصوص کم آبی تاکید کرد: در حال حاضر طرف افغانستانی ادعا کرده است که آب کافی پشت سد کجکی وجود ندارد، لذا باید تیم کمیساریا به آنجا مراجعه کرده و بررسی کنند. اما متأسفانه از حضور این هئیت ممانعت به عمل آمده است که بر خلاف معاهده است.

طالبان در بیانیه‌های سیاسی حق آبه ایران را قبول دارد

رئیس فراکسیون حقوق بشر در مجلس با اشاره به ادعاهای طالبان در خصوص عدم وجود آب در پشت سد کجکی این کشور تاکید کرد: اگر افغانستانی بر ادعای خود صادق است نباید ابایی از حضور میدانی تیم کارشناسی برای بررسی در منطقه داشته باشند. این نشان می‌دهد که آنها خود می‌دانند آب در پشت سد کجکی وجود دارد. هرچند آنان با بیانیه‌های سیاسی مبنی بر اینکه اصل حق آبه را به‌رسمیت می‌شناسند و معاهده را قبول دارند، اما در عمل از اجرای آن ممانعت به عمل می‌آورند.

وی ادامه داد: در بخش تأمین انرژی به این کشور، ایران سوخت زمستانه و برق برخی شهرهای آنان را تأمین می‌کند. همچنین در بخش ترانزیت بسیاری از کالاهای مورد نیاز افغانستان از مسیرهای ترانزیتی ایران عبور می‌کند و این‌ها ظرفیتی برای استفاده و احقاق حق کشور است.

ضرورت هماهنگی همه وزارت‌خانه‌ها با راهبرد یکسان شورای امنیت ملی

نماینده مردم زابل و زهک در مجلس اظهار داشت: لازم است حق آبه رودخانه هیرمند در شورای امنیت ملی مطرح شود و در آن شورا راهبرد مشخصی تدوین شود و تمام وزارت خانه‌ها فعالیت‌های خود را با طرف افغانستانی مبتنی بر دریافت حق آبه قرار دهند.

محمد سرگزی خاطر نشان ساخت: در معاهده به صراحت ذکر شده است که ایجاد هر گونه تأسیسات که مانع رسیدن حق آبه به ایران شود غیر قانونی است. آمریکایی‌ها بند کمال خان را ایجاد کردند. این بند دارای دریچه‌های است که اگر بصورت کامل ۲۴ ساعته در تمام ایام سال باز باشد و آب از آن عبور کند فقط حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب از بند کمال خان به ایران خواهد رسید که تازه در این صورت ۵۲۰ میلیون متر مکعب دیگر در سال از آنها طلبکار خواهیم بود. بند کمال خان کاملاً بر خلاف معاهده ۱۳۵۱ ساخته شده است.

ضرورت استفاده از همه ابزارها برای احقاق حق مردم کشورمان

اسماعیل حسین زهی، نماینده مردم شهرستان‌های خاش، میرجاوه، تفتان در مجلس در گفتگو با مهر و در خصوص موضوع حق آبه ایران از افغانستان، گفت: ابزار ما گفتگو است زیرا نمی‌خواهیم همسایگان خود را از دست بدهیم، اما اگر لازم باشد باید از همه ابزارها برای دفاع از حقوق ملتمان استفاده کنیم.

وی افزود: موضوع صحبت‌های رئیس جمهور و هشدار به طالبان برای دادن حق آبه ایران طرح کلام زور نیست، بلکه دفاع از حقوقمان بر اساس قوانین بین المللی است

نایب رئیس دوم کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی با اشاره به تلاش‌های وزارت خارجه کشورمان در موضوع حق آبه، تصریح کرد: وزیر امور خارجه در تلاش است تا کارگروهی را برای پی‌گیری این حقابه به افغانستان بفرستد، زیرا ما اطمینان داریم که آب کافی موجود است و این آب به دلیل ساخت بند کمال خان که توسط آمریکا ساخته شده است مازاد آب رود را به نقاط دیگر هدایت می‌کنند تا آب به ایران نرسد.

نماینده مردم شهرستان‌های خاش، میرجاوه، تفتان و بخش‌های کورین و نصرت آباد در مجلس، تصریح کرد: حق آبه ای که متعلق به ایران است که در گذشته میان ایران و افغانستان امضا شده است ولی با توجه به اینکه حکومت‌های مختلف در افغانستان روی کار آمده است و هیچکدام استقرار با دوامی نداشته‌اند سالیان سال حق آبه کشورمان پایمال شده است.

شهردار سابق زاهدان با بیان اینکه کشورمان خود با مشکلات عدیده طبیعی و قهر طبیعت مواجه است، تاکید کرد: نیاز بود که جمهوری اسلامی برای گرفتن حق آبه خود عکس العمل نشان دهد و خوشبختانه رئیس جمهور این کار را انجام داد و هم اکنون وزارت خارجه کشورمان در حال پیگیری این موضوع است.

وی تاکید کرد: شهرهای سیستان به این آب نیازمند هستند.

ابزارهای متنوع فشار ایران بر طالبان

قطعاً جمهوری اسلامی ایران تاکنون در اولویت بندی سیاست خارجی خود خروج آمریکا از افغانستان را موضوعی مهم می دانسته و برای همین با همه اختلافات سعی در همراهی با طالبان برای ایجاد ثبات در افغانستان کرده است. این همراهی در صورت پایبندی طالبان به معاهدات بین المللی و توافقات دو جانبه می‌تواند تداوم یابد. هرگونه ایجاد دست انداز از سوی گروه حاکم بر کابل چه عامدانه و چه ناآگاهانه موجب تغییر رویکردهای ایران در نگاه به طالبان خواهد شد. جمهوری اسلامی ایران با داشتن ابزارهای مختلف می‌تواند طالبان را مجاب به اجرای وظایف بین المللی خود نماید.

در واقع عمل به تعهدات آبی و حق آبه ایران آزمونی واقعی تعیین و کننده برای طالبان است. موضوع حق آبه، میزان صداقت طرف افغانستانی برای تعامل با ایران را راستی آزمایی می‌کند تا مشخص شود که آنها واقعاً می‌خواهند همسایه مناسبی برای ایران باشند و حسن همجواری مسالمت آمیز را رعایت کنند، یا بنا بر برخی پیش‌بینی‌ها، به دنبال خرید زمان برای عبور از مشکلات کنونی و ایجاد چالش در آینده هستند و در عین حال جمهوری اسلامی ایران ابزارهای متنوعی برای احقاق حق خود دارد.