راهبرد حضور در ائتلاف‌های سودمنداقتصادی/فرصت‌های بریکس برای ایران

خبرگزاری مهر، گروه سیاست - نفیسه عبدالهی: حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه به منظور شرکت در اجلاس وزرای خارجه کشورهای دوست گروه بریکس روز پنجشنبه ‏به آفریقای جنوبی رفت. نشست وزرای خارجه گروه بریکس نیز روز جمعه ۱۲ خرداد ماه در کیپ تاون آفریقای جنوبی برگزار شد. نشستی که امیرعبداللهیان در پیام توئیتری اینگونه آن‌را معرفی می‌کند: «برای شرکت در اجلاس وزرای خارجه گروه بریکس (چین، روسیه، هند، برزیل و آفریقای جنوبی) به اضافه ایران و عربستان عازم کیپ‌تاون در آفریقای جنوبی هستم. بریکس نمایانگر نیمی از جمعیت دنیا است که حدود یک پنجم از اقتصاد جهان را نمایندگی می‌کند.»

وزیر خارجه این را هم اضافه کرد که «حضور فعال در مجامع بین‌المللی یکی از گام‌های دکترین سیاست خارجی متوازن دولت است.»

همچنین امیرعبداللهیان، روز جمعه ۱۲ خرداد ماه در جمع خبرنگاران در تشریح این نشست، گفت: نشست امروز بریکس پلاس که در آفریقای جنوبی برگزار شد، اولین نشستی بود که بعد از حضور وبیناری آقای رئیسی در سال گذشته در این نشست، برای اولین بار از وزیر امور خارجه ایران و چند کشور دیگر برای حضور در نشست فوق دعوت به عمل آمد.

وی افزود: در این نشست که شروع گام‌های مقدماتی برای بررسی درخواست عضویت ایران و اضافه شدن به پنج کشور اصلی عضو بریکس است، جمهوری اسلامی ایران توانست مواضع خود را بیان کند.

رئیس دستگاه دیپلماسی با ذکر این نکته که با وزرای خارجه روسیه، برزیل، هند و آفریقای جنوبی که در جلسه حضور داشتند در خصوص عضویت ایران و مکانیسمی که در حال تنظیم شدن است گفت‌وگو کردیم، یادآور شد: وزیر خارجه چین در جلسه حضور نداشت و یکی از معاونان وزیر خارجه چین در نشست مذکور حضور داشت. از گذشته با چینی‌ها در این رابطه گفت‌وگو کردیم و این پنج کشور در مجموع حمایت خود را از عضویت ایران و شروع عضویت ایران اعلام کردند. اما همچنان منتظر هستیم سازوکاری که برای پذیرش عضو جدید مورد توافق است را در آینده نزدیک به ما اعلام کنند.

نشست وزرای خارجه کشورهای گروه بریکس و دوستان بریکس روز گذشته در کیپ تاون آفریقای جنوبی برگزار شد. وزرای خارجه و مقامات عالیرتبه کشورهای آفریقای جنوبی، ایران، برزیل، روسیه، هند، چین، آرژانتین، بنگلادش، کومور، کوبا، بروندی، کنگو، مصر، گابن، گینه بیسائو، اندونزی، قزاقستان، عربستان سعودی، امارات عربی متحده و اروگوئه در این نشست شرکت کردند.

روابط دوجانبه ما با کشورهای عضو بریکس در سطح خوبی است

همچنین وزیر امور خارجه کشورمان در سخنرانی خود در اجلاسیه بریکس گفت: دوستان بریکس قبل از هر چیز دوستانِ همکاری و مشارکت و در یک کلام "دوستانِ چندجانبه گرایی" هستند. جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهای پیشرو در عرصه چندجانبه گرایی است.

وی ادامه داد: روابط سیاسی و اقتصادی دوجانبه ما با کشورهای عضو بریکس در سطح بسیار خوبیست و تجارت فی مابین به بیش از سی میلیارد دلار رسیده است. سازوکارهای چندجانبه ای که ایران و برخی کشورهای عضو بریکس در آن عضویت دارند مهم می‌باشد.

امیر عبداللهیان با بیان اینکه ما بزودی روابط خود با سه کشور عضو بریکس یعنی روسیه، چین و هند را در قالب سازمان همکاری شانگهای توسعه خواهیم داد، خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران، هند و جمهوری آفریقای جنوبی از اعضای فعال اتحادیه کشورهای حاشیه اقیانوس هند (آیورا) هستند و در حوزه‌های مختلف اقتصادی همکاری دارند. همچنین جمهوری اسلامی ایران، چین، هند، برزیل و آفریقای جنوبی از اعضای فعال و همسو در گروه کشورهای در حال توسعه موسوم به "گروه ۷۷" می‌باشند.

امیر عبدالهیان افزود: برای جمهوری اسلامی ایران، بریکس می‌تواند هدف مهم بعدی در سیاست چندجانبه گرایی باشد. به همین جهت ما از جمله اولین کشورهایی هستیم که رسماً علاقمندی خود به حضور در چهارچوب‌های بریکس و البته عضویت در آن را اعلام نموده‌ایم. تعدادِ زیاد کشورهای علاقمند به عضویت در بریکس، موید این است که ما انتخاب درستی کرده‌ایم.

وی بیان کرد: گروه بریکس به دلیل توان خود و به جهت تلاش برای رفع برخی کاستی‌ها در نظام بین الملل و تقویت چندجانبه گرایی، جایگاه مهمی در عرصه مبادلات جهانی کسب کرده است. قطعاً این جایگاه با پیوستن دیگر قدرت‌های منطقه‌ای و همسو، تقویت خواهد شد. یک "بریکسِ گسترده" می‌تواند الگوهای موفقی از "حکمرانی جمعی و شمولی"، "همکاریهای نوینِ جنوب-جنوب" و "ائتلافِ اقتصادهای نوظهور" را ارائه دهد.

وزیر امور خارجه افزود: جمهوری اسلامی ایران در کنار دیگر کشورهای همسو و علاقمند می‌تواند شریکی مطمئن برای بریکس در آینده باشد. ایران با تجربه بالای حضورِ فعال در نهادها و ابتکارات بین‌المللی؛ برخورداری از ذخایر کامل انرژی؛ شبکه‌های حمل‌ونقل و ترانزیت کوتاه و ارزان نیروی انسانیِ آموزش‌دیده و دستاوردهای علمیِ چشمگیر و بالاتر از همه اراده‌ای قوی برای مشارکت در ایجاد نظمی عادلانه در جهان، می‌تواند شریک مهمی برای بریکس باشد.

امیر عبداللهیان تصریح کرد: البته اهداف بریکس و اهداف جمهوری اسلامی ایران بقدری هم راستا می‌باشند که ما از هم اکنون، راه‌های همکاری و مشارکت با بریکس را در دست بررسی داریم. بزودی کنفرانسی را در تهران با همکاری سفارت خانه‌های کشورهای عضو بریکس میزبانی خواهیم نمود تا ظرفیت‌های همکاری ایران با بریکس را تبیین نمائیم. از همه کشورهای عضو دعوت می‌کنم در این کنفرانس شرکت نمایند.

به گزارش مهر، همچنین وزیر امور خارجه کشورمان در حاشیه اجلاس بریکس با وزیر امور خارجه کشورهای آفریقای جنوبی، امارات، روسیه، عربستان، هند، برزیل، کومور، کوبا و گابن دیدار و گفتگو کرد.

حضور در اجلاس بریکس پویایی سیاست خارجی ایران به تصویر کشید

ناصر کنعانی نیز در توئیتر نوشت: شرکت فعال و سخنرانی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در اجلاس بریکس پلاس در آفریقای جنوبی و حدود ۱۰ ملاقات مهم و پرمحتوای دوجانبه، بار دیگر پویایی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌المللی را به تصویر کشید.

سخنگوی وزارت امور خارجه گفت: نقش سازنده ایران در عرصه بین‌المللی به نفع چندجانبه گرایی افزایش خواهد یافت.

استراتژی «بی‌اثرکردن تحریم‌ها»

پیش از این امیرعبداللهیان در دیدار اخیر سفرا با رهبر معظم انقلاب خروج از سیاست تک ساحتی برجامی با هدف ایجاد توازن در سیاست خارجی، اولویت دادن به دیپلماسی اقتصادی، تمرکز بر توسعه صادرات غیر نفتی و ظرفیت منحصربه‌فرد ترانزیتی در کشور، نگاه ویژه به آسیا با اولویت همسایگان و کشورهای اسلامی، حمایت از محور مقاومت، کنش‌گری فعال با مشارکت در ائتلاف‌های سودمند منطقه‌ای همچون اتحادیه اقتصادی اوراسیا، شانگهای و بریکس و پیشبرد همزمان استراتژی «بی‌اثرکردن تحریم‌ها» و مذاکره برای «رفع تحریم‌ها» را از مهمترین راهبردهای وزارت امورخارجه در دولت سیزدهم عنوان کرد کرده بود.

وزیر امور خارجه همچنین با اشاره به ۱۱ سفر خارجی رئیس جمهور و ۱۴ سفر سران دیگر کشورها به ایران طی ۲۰ ماه گذشته، امضای تفاهم‌نامه‌های جامع و بلندمدت با کشورهایی نظیر چین، روسیه و ترکیه را از جمله اقدامات صورت گرفته در جهت افزایش تعاملات جمهوری اسلامی ایران و افزایش تبادلات تجاری کشور برشمرد.

بریکس؛ پایان یک جانبه گرایی غرب

بریکس محصول اتاق‌های فکری است که پایان یک جانبه گرایی غرب بخصوص آمریکا را می‌خواهند. اعضای این گروه بازیگران اصلی جهان آینده و نوظهور است.

برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی سال ۲۰۰۱ هوشمندانه و بدون ایجاد تنش با غرب و یا احیاناً شروع دوباره جنگ سرد، بر پایه واقعیات امروزین جهان، جهت توسعه بهتر اقتصادی و ایجاد مصونیت در مقابل تکانه‌های کشورهای غربی، پیش‌بینی وضعیت اقتصادی جهان و قدرت‌های برتر آن برای نیم قرن آینده، گردهم آمده و همسو و متشکل شدند.

ایده شکل‌گیری گروهی به نام «بریک» را مطرح کردند که بعدها با پیوستن آفریقای جنوبی به بریکس تغییر یافت و در حال حاضر کشورهای عضو مجموعه بریکس بیش از ۴۰ درصد جمعیت جهان، ۳۰ درصد مساحت جهان، ۱۸ درصد تجارت کالا و ۲۵ درصد سرمایه جذب شده به اقتصاد جهانی را در اختیار دارند که این نشان از وزن بالای این مجموعه در تحولات جهانی و آینده اقتصاد جهان می‌باشد.

برگزاری اولین اجلاسیه بریکس

اولین اجلاسیهٔ گروه بریکس در ۲۶ خرداد ۱۳۸۸، یعنی ۱۴ سال پیش در روسیه برگزار شد. در این اجلاسیه کشورهای عضو بریکس بر موضوعاتی نظیر روش‌های بهبود وضعیت اقتصادی و اصلاح نظام مالی جهان متمرکز شدند. همچنین این کشورها در خصوص برقراری روابط پولی و تجاری نزدیک با یکدیگر و ایفای نقش مؤثر و بیشتر در امور اقتصادی جهان به همگرایی و بحث و تبادل نظر پرداختند. به دنبال نشست روسیه، رهبران کشورهای بریکس هشدار دادند که باید در نظام مالی جهان اصلاحاتی صورت بگیرد تا بتواند به یک نظام کارا، مطمئن و باثبات تبدیل شود.

قطعاً از کارکردهای مجموعه بریکس با پشتوانه توان اقتصادی قابل توجه و سهم اثر گذارش در تولید ناخالص جهانی و تجارت در دنیا می‌تواند با تعریف پولی جدید، به تدریج از اعتماد به نفس دلار کاسته و جایگزین آن شود.

طرح تأسیس بانک توسعه جنوب-جنوب در اجلاسیه دهلی نو

اول فروردین ماه ۱۳۹۰ اجلاسیه مهم بریکس در دهلی برگزار شد. افزایش مبادلات تجاری با یکدیگر، همکاری ارزی، کاهش وابستگی به اروپا و ایالات متحده آمریکا و طرح تأسیس بانک توسعه جنوب-جنوب از موضوعات مطرح شده در این اجلاسیه بود.

عضویت آفریقای جنوبی در اجلاس بریکس

در عین حال آفریقای جنوبی تلاش‌های فراوانی در سال ۲۰۱۰ به منظور عضویت در گروه بریک از خود نشان داد. وزرای امور خارجه کشورهای عضو در نشستی که در ۳۰ شهریور ۱۳۸۹ در نیویورک برگزار شد، با عضویت آفریقای جنوبی موافقت کردند.

علاقمندی بریکس به عضویت ایران

بنابراین برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی اعضای اصلی بریکس که هر کدام از آنها از اقتصادهای نوظهور و صاحب سهم در اقتصاد آینده جهان هستند، پایه گذار نهادی به نام بریکس شده‌اند که با گذشت ۱۴ سال از تشکیل رسمی آن با علاقمندی و درخواست عضویت ۱۹ کشور در آن رو به رو هستند که جمهوری اسلامی ایران بعنوان اولین کشور درخواست دهنده برای عضویت در این گروه است که با علاقمندی شدید مجموعه بریکس مواجهه شده است.

بریکس به دنبال ساخت نظم جدیدی در جهان؟

مشابه همه پیمان‌ها و ائتلاف‌های اقتصادی، بریکس نیز واجد سیاست‌های خاص خود در حوزه تجارت، سرمایه گذاری، شرکت‌های خرد، کوچک و متوسط، تأمین مالی، تغییرات اقلیمی، انرژی، رشد علم و فناوری، توسعه زیرساخت، امنیت غذایی و در نهایت توسعه انسانی است.

سخنرانی رئیسی در اجلاس سران بریکس پلاس

جمهوری اسلامی ایران که در دولت قبل شانس حضور و عضویت در این گروه را به دلیل برخی کوتاهی‌ها ازدست داد مجدداً با اراده خود و تقاضای اعضای بریکس در حال عضویت در این مجموعه است. این در شرایطی است که تولید ناخالص ایران از آفریقای جنوبی که عضو ثابت بریکس است به مراتب بیشتر است.

۳ تیرماه ۱۴۰۱ حجت الاسلام سیدابراهیم رئیسی به دعوت رسمی «شیء جین پینگ» رئیس جمهوری خلق چین بعنوان رئیس دوره‌ای بریکس، در اجلاس سران بریکس و تعدادی از کشورها موسوم به «بریکس پلاس» با موضوع «گفت‌وگوهای سطح بالا برای توسعه جهانی» که به صورت ویدئو کنفرانس برگزار شد، شرکت و سخنرانی کرد.

پس از روی کار آمدن دولت رئیسی، محور تقویت روابط سیاسی و تجاری با کشورهای همسایه و نیز متحدان خود در شرق را تقویت شده؛ رویکردی که هدف از آن، باز کردن اقتصاد ایران و مقابله با تحریم‌های اقتصادی آمریکا است.

به گزارش مهر، بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸، میانگین رشد اقتصادی کشورهای عضو بریکس ۵ درصد بوده که بالاتر از میانگین جهانی ۲٫۹ درصد در این دوره است. این نشان دهنده این است که آینده از آن اعضای بریکس است.

در واقع اعضای این گروه اعلام کرده‌اند که هدفشان «حکمرانی جهانی عادلانه‌تر» است البته ماجرای بریکس به همین داشته‌ها و نقش آفرینی آنها در اقتصاد جهانی محدود نمی‌شود کما اینکه با تأسیس «بانک بریکس» با سرمایه اولیه ۱۰۰ میلیارد دلار می‌خواهند در دنیای تغییر نظم جهانی، قطبی مؤثر در نظام پولی و مالی جهان باشند و مانع از یکه تازی دلار در اقتصاد جهانی شوند؛ تا جایی که تجارت با ارزهای محلی و کشورهای عضو را در دستور کار قرار داده‌اند.

توسعه بریکس بدون ورود به جنگ سرد

مجموعه بریکس بدون ورود به جنگ سرد و ایجاد تنش با غرب به دنبال ایجاد وزنی جدید و متشکل اقتصادی است که بر اساس آن بتوان ضمن همگرایی و تعامل بیشتر میان اعضا قدرت مانور و استقلال آنها را در برابر تکانه‌های احتمالی مصون بدارد.

از طرفی تمایل بالای برخی کشورهای مستقل برای پیوستن به این گروه و نیز علاقمندی اعضای این گروه در گزینش کشورهای بزرگ و مستقل و صاحب نفوذ نشان دهنده عزم بالای این گروه برای فرم دهی به آینده جهان بر پایه منافع مستقل آنان است.

بدین ترتیب قطعاً از کارکردهای مجموعه بریکس با پشتوانه توان اقتصادی قابل توجه و سهم اثر گذارش در تولید ناخالص جهانی و تجارت در دنیا می‌تواند با تعریف پولی جدید، به تدریج از اعتماد به نفس دلار کاسته و جایگزین آن شود.

حضور ایران در اجلاس بریکس در جهت توسعه و منضبط شدن اقتصاد است

جاوید قربان اوغلی در اینباره به خبرنگار مهر گفت: بریکس متشکل از ۵ کشور برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است که هر کدام از آنها از اقتصادهای نوظهور به شمار می‌روند. این کشورها در تلاشند تا اهداف‌های اقتصادی خود را پیگیر کنند که البته موفقیت‌هایی را نیز بدست آورده‌اند.

وی ادامه داد: همکاری‌های منطقه‌ای و اقتصادی موضوعی است که همه کشورها در حال دنبال کردن آن هستند. به طور کلی منطقه گرایی و همکاری‌های منطقه‌ای طی دهه اخیر بسیار رشد کرده است.

مدیرکل سابق آفریقای وزارت امور خارجه با بیان اینکه ۵ کشور عضو بریکس در واقع جزو کشورهای مطرح جهان به لحاظ شاخص جمعیتی و اقتصادی هستند، افزود: طی یکی دو سال اخیر ایده‌ای جهت عضویت ایران در این گروه مطرح شد و در حال حاضر نیز اجلاس بریکس به میزبانی کشور آفریقای جنوبی که کشور دوست ما به شمار می‌رود برگزار شد و وزیر امور خارجه در آن حضور یافت.

قربان اوغلی تصریح کرد: حضور در چنین اجلاسی حتماً به نفع کشور در جهت توسعه و منضبط شدن اقتصاد است چرا که حضور در این سازمان‌ها معمولاً مترادف با پذیرش قیودهایی است که البته این قیدها لزوماً به معنی منفی کلمه نیست بلکه منضبط کردن اقتصاد است که بسیار در رفتارهای اقتصادی کشور تأثیر گذار خواهد بود.

وی گفت: بنابراین حضور در این گروه‌ها به نفع کشور است زیرا ما را وارد یک پروسه‌ای می‌کند که مجبور به پذیرش بعضی از استانداردها و قوانینی می‌شویم که جزو نیازهای ضروری اقتصاد کشور است.

مدیرکل سابق آفریقای وزارت امور خارجه خاطرنشان کرد: توسعه همکاری‌ها و مبادلات در زمینه‌های فنی و مسائل مالی حتماً به توسعه و رشد اقتصادی ما کمک خواهد کرد.

به گزارش مهر، به نظر می‌رسد بریکس در کوتاه مدت به دنبال تغییر نرم در سازوکارهای جهانی و در بلندمدت به دنبال ایجاد تغییرات جدی و جدید در نظم بین المللی است.

از سویی بریکس به دلیل نوظهور بودن و هم هدف بودن با کشورمان چه در مسائل سیاسی و چه در مسائل و همکاری‌های اقتصادی و بین‌المللی، می‌تواند بر اساس سیاست‌های چند جانبه گرایی و تقویت مناسبات با کشورهای هم ظرفیت و همسو در دولت سیزدهم، مسیری مؤثر در آینده همکاری‌های بین المللی ایران با جهان باشد.