قصه ابتکار یک مداح فقید/نوحه‌خوانی‌ «خونین دلان» حال متفاوتی داشت

خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: عرصه تولید آثار موسیقایی مرتبط با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش‌ترین عرصه‌های فرهنگی هنری کشورمان بوده است که طی سال‌های متمادی دوشادوش سایر فعالیت‌های فرهنگی هنری مرتبط با این موضوع مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.

تولیدات این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله «سفارشی بودن» قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آن‌ها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در این حوزه را با استقبال هنرمندان مواجه کرده است.

همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا بار دیگر با نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در کشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم.

در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سال‌های دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری که طبیعتاً برخی از آن‌ها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده‌اند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است.

در بیست و هشتمین قسمت از سلسله گزارش‌های «روایت مهر از نواهای عاشورایی» که همچون دوره‌های گذشته طی ایام محرم و صفر پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد، به سراغ یکی از پروژه‌های پژوهشی – موسیقایی تولید شده در مرکز موسیقی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی رفتیم که در نوع خود می‌تواند یکی از تجربه‌های ارزشمند عرصه آواها و نواهای مذهبی باشد. چارچوبی برگرفته از بازخوانی نوحه و نواهای منسوب به حسین بابایی مشکین که سال ۱۳۹۴ در قالب مجموعه «خونین دلان» با اجرای آواز و نوحه حاج عباس کیاماری و فرهاد کیاماری منتشر شد. این در حالی است که مهدی اردستانی و مجید فلاح پور صدابرداران، بهنام وادانی ناظر ضبط، مهدی لطفی پژوهش و جمع‌آوری، داود فتحعلی بیگی مشاور هنری، حمید آقایی مشاور مذهبی، حامد میرزا حسینی امور هنری و گرافیک عوامل اجرایی این پروژه را تشکیل می‌دهند.

مرشد حسین بابا مشکین (۱۲۶۳ – ۱۳۲۷) از سرآمدان شعر و سخنوران مذهبی زمان قاجاراست که در قزوین به دنیا آمد. چاووشی معروف «هر که دارد هوس کرب و بلا بسم الله» از اوست. وی برای رونق مجالس عزاداری حضرت سیدالشهدا دست به ابتکار جالبی زد و با ابداع سبکی به «زمینه خوانی» معروف شد تحولی در سبک عزاداری به وجود آورد.

سبک زمینه خوانی دارای چند ویژگی است که مهم‌ترین آن تسلط مداح بر دستگاه‌های موسیقی و ردیف آوازی است. مرحوم مشکین با سرودن شعر در دستگاه‌های موسیقی ایرانی اصیل این سبک را بنیان گذاشت.

هر نوحه شرح حال کامل یکی از شهدای کربلا یا ائمه معصومین بود که با استناد به مقاتل، احادیث و روایت صحیح نظیر «لهوف ابن طاووس» و «منتهی الامال» سروده می‌شد. این سبک توسط مرحوم مشکین ابداع شد «زمینه خوانی» نام گرفت.

مرحوم مشکین هم عصر و از دوستان شاعر پرآوازه آن دوران «عارف قزوینی» بود. وی از عارف قزوینی در ابداع سبک زمینه خوانی کمک فراوانی گرفت. از آثار مکتوب وی می‌توان به «خزینه الاشعار» اشاره کرد.

حاج عباس کیاماری هم از جمله هنرمندان شاخص عرصه موسیقی آئینی است که طی سال‌های متمادی ضمن آموزش مستقیم فنون مداحی و تعزیه خوانی از پدرش مرحوم نصرالله کیاماری، همراه با وی به مناجات خوانی پرداخت. وی علاوه بر مداحی در مراسم مذهبی تنها راوی نوحه‌های مشکین (زمینه خوانی) بعد از مرحوم پدر در دماوند است.

در توضیح این پروژه موسیقایی نیز آمده است:

حسین علیه السلام خورشید بی افول آسمان آزادگی و عزت است. اسوه‌ای که زیستن و شهادتش هر دو نمادی از حقیقت خواهی و الگویی بی بدیل برای زندگی همه مسلمانان است. دریایی خروشان که هرکس خود را قطره‌ای می‌بیند که در عشق آن وجود بی پایان شوق فنا دارد.

هرکس از داستان کربلا و قصه دلدادگی عاشقان در آن صحرای طاقت سوز را خبری آمده باشد، از جان گریسته است و در دل برآتش حقیقت خواهی دمیده؛ در این میان شاعران و ذاکران آن حضرت عاشقانه در وصف و رثای او مویه‌کنان از جان سروده‌اند.

نواها و نغمه‌های بسیاری در همه این سال‌ها از روایت آن حقیقت به جا مانده است که هریک گنجینه‌ای از ادب و خلاص و جوانمردی است. مجموعه‌ای که پیش روست حاصل دل سروده‌های مرحوم حاج حسین بابای مشکین است که هریک با نوایی دلنشین نسل به نسل چون رازی شگرف دست به دست شده است.

این نوحه نواها در حقیقت با همین شکل، لباس وجود برتن کرده‌اند و باید در همین قالب یعنی نواهای عاشورایی – و نه شعر – مستند و نقل شوند. انشالله این اثر با صدای گرم و نوای خالصانه و دلنشین جناب حاج عباس کیاماری با زخوانی و پاسداری شده است، مرضی آن امام همام قرار گیرد.

مرکز موسیقی حوزه هنری با هدف عرض ارادت به آستان نورانی امام مظلوم و خون خدا حسین شهید این اثر را به شکل نسخه مکتوب از کلام این نغمه‌ها و نواها به همراه سه حلقه لوح فشرده به علاقه مندان و ارادتمندان آن آستان پیشکش می‌کند تا دوستداران فرهنگ عاشورایی و ذاکران آن حضرت بتوانند از آن بهتر بهره مند شوند.

«عالم زر» در ماهور، «حضرت علی اکبر» در ماهور، «آمدن ذوالجناح و زبان حال حضرت سکینه» در ابوعطا، «اربعین» در همایون، «بهاریه» در سه گاه و نوا، «بزم یزید» در سه گاه، «اتمام حجت» در دشتی، «غدیریه» در نوا آثاری هستند که در لوح فشرده اول این پروژه گنجانده شده‌اند. ضمن اینکه در آلبوم دوم آثاری چون «حرکت امام از مدینه» در ابوعطا، «۷۲ تن» در ابوعطا، «علی اصغر» در نوا، «عزیز مادر» در ابوعطا، «اتمام حجت امام» در ماهور، «حضرت عباس» در ماهور، «حر» در ماهور، «سرمست الست» در ماهور، «وداع امام با زینب» در سه گاه، «زینب و قتلگاه» در سه گاه و نوا پیش روی مخاطبان قرار گذاشته شده‌اند.

در لوح فشرده شماره سه هم قطعات «زبان حال حضرت زهرا (س)» در سه گاه، «سکینه و قتلگاه» در سه گاه، «تنور خولی» در سه گاه، «وداع امام در قتلگاه» در سه گاه، «ورود امام به کربلا» در شور و نوا، «زبان حال حضرت رقیه با زینب» در همایون، «زبان حال سکینه و امام در روز عاشورا» در نوا و «زبان حال امام» در ابوعطا گنجانده شده‌اند.