کتاب تاریخ هنر؛ 9 اثر برای آشنایی با تاریخ پرفرازونشیب هنر

هنر چگونه مدرن شد؟ چه رویدادهایی ما را به جایگاه فعلی‌مان در هنر رسانده‌اند؟ چه تفکراتی موجب شکل‌گیری مکتب‌ها و دوره‌های مختلف هنری شده‌اند؟ کتاب تاریخ هنر نوشته می‌شود تا به پرسش‌های ما درباره نقش و جایگاه هنر در زندگی بشر پاسخ دهد. در ادامه، تعدادی از بهترین کتاب‌های تاریخ هنر را معرفی می‌کنیم که هرکدام از زوایای مختلفی این تاریخ پرفرازونشیب را روایت می‌کنند.

۱. تاریخ هنر

کتاب تاریخ هنر نوشته ارنست گامبریج احتمالا بهترین کتاب تاریخ هنر به‌لحاظ جامع‌بودن و نوع نگاه خاص نویسنده آن به دوره‌های مختلف تاریخ هنر است. گامبریج معتقد است که آثار هنری را باید بر اساس دوره‌ای که خلق شده‌اند و با آگاهی به شرایط زمانه و شناخت هنرمند قضاوت کرد. او داستان تاریخ هنر را از اولین نقاشی‌های انسان نخستین بر دیوار غارها آغاز می‌کند و در ادامه هنر مصر باستان، یونان، بیزانس، دوره رنسانس و هنر دوره مدرن را شرح می‌دهد.

هنرمندان [یا به مفهوم اخص نقاشان] زمانی کسانی بودند که کلوخه‌ای رنگین از زمین بر می‌گرفتند و شکل گاومیش و شکل دیگر حیوانات را بر دیوار غارها رسم می‌کردند. در روزگار ما نقاشان رنگ‌هایشان را حاضر و آماده می‌خرند و پوسترهای تبلیغاتی طراحی می‌کنند و در این فاصلهٔ بلند تاریخی، چه اتفاق‌های بزرگ و کوچکی که نیفتاده است. ایرادی ندارد که همهٔ این فعالیت‌ها را هنر بنامیم، مشروط به آنکه در نظر داشته باشیم که واژه هنر در زمان‌ها و مکان‌های مختلف با معانی و مصادیق بسیار متفاوتی به کار رفته است.

۲. هنر در گذر زمان

هلن گاردنر نویسنده، تاریخ‌نگار و استاد دانشگاه هنر شیکاگو بود. کتاب تاریخ هنر او به‌عنوان کتاب درسی در بسیاری از دانشگاه‌ها و مدارس جهان تدریس می‌شود. روایت و تحلیل هلن گاردنر از آثار رشته‌های مختلفی مانند نقاشی، معماری و مجسمه‌سازی به همراه تصاویر مناسبش این اثر را به یکی از بهترین منابع برای شروع مطالعه تاریخ هنر تبدیل کرده است. گاردنر در تحلیل‌های خود تأثیر فرهنگ، جامعه و مذهب بر شکل‌گیری آثار را بررسی می‌کند.

فضا، در تجربهٔ روزمرهٔ ما، «ظرف» محدود یا نامحدود احجام یا اشیا است. در تحلیل آثار هنری، ما فضا را محدود و قابل سازماندهی هنری و بیانی تلقی می‌کنیم. معماری، تجسم پیش‌پا‌افتاده‌ترین تجربهٔ ما از دستکاری واقعی در فضا است، لیکن هنر نقاشی غالبا می‌کوشیده است تصویری (یا پنداری) از دنیای سه‌بعدی پیرامون ما را بر یک سطح دوبعدی بیفکند.

۳. تاریخ هنر به‌زبان آدمیزاد

در کتاب تاریخ هنر به زبان آدمیزاد با مجموعه‌ای از اطلاعات دسته‌بندی‌شده و نگرش‌های اصولی برای درک بهتر سیر تاریخ هنر مواجه می‌شوید. نویسنده با بیان ساده مطالب به مخاطب کمک می‌کند به درک بهتری از هنر در طول تاریخ برسد. کتاب ۶ بخش اصلی و ۲۹ فصل دارد. عنوان بخش‌های کتاب عبارت‌اند از:

1. انسان در آینه: تاریخ مبانی هنر؛
2. از غارها تا کلوستئون: هنر باستان؛
3. هنر بعد از سقوط روم (۱۷۶۰-۵۰۰ میلادی)؛
4. انقلاب صنعتی و انتقال هنری (۱۹۰۰-۱۷۶۰ میلادی)؛
5. هنر قرن بیستم و فراسوی آن؛
6. بخش ده‌تایی‌ها.

در نیمه‌ٔ قرن نوزدهم، هنرمندان فرانسه احساس کردند که رمانتیسیسم و نئو کلاسیسیسم حقیقت را تحریف کرده و آن را نادیده گرفته‌اند. هنرمندان فرانسوی دریافتند که رمانتیک‌ها با بیان احساسات متعالی در منظره‌ها و مردم یا ترسیم زمینه‌های کم‌نظیر به جای باغچه‌ی پشت خانه‌شان (برای مثال نقاشی مرگ سارداناپالوس اثردلاکروا که در فضای بابل باستان طراحی شد)، واقعیت را تحریف کرده‌اند.

۴. تاریخ هنر

هورست وولدمار جنسن، نویسنده و استاد تاریخ هنر آلمانی‌آمریکایی، عمده شهرتش را مدیون این کتاب است. آنچه کتاب تاریخ هنر جنسن را از سایر کتاب‌های تاریخ هنر متمایز می‌کند، مطالب طبقه‌بندی‌شده و تحلیل‌های شخصی و گزارش‌های او درباره دوره‌های مختلف هنری از جمله هنر مدرن است. در ترجمه نشر علمی و فرهنگی به درخواست مترجم و ناشر، بخش‌هایی با عنوان تاریخ دوره باستان و دوره اسلامی در ایران به نویسنده و خاورشناس، ریچارد اتینگهاوزن، سفارش داده شدند تا این اثر کامل‌تر به مخاطب ایرانی ارائه شود.

۵. ۵۰ هنرمند معاصر که باید شناخت

هدف این کتاب بررسی زندگی و آثار هنرمندان تأثیرگذار معاصر است. مطالعه این کتاب فرصتی است تا بیشتر با شکل‌گیری هنر معاصر آشنا شویم. در هر بخش از کتاب بیوگرافی مختصری از هنرمند و معرفی بهترین آثارش آمده است. برخی از هنرمندان معرفی‌شده در این کتاب عبارت‌اند از:

• پل مک کارتی؛
• ریچارد پرینس؛
• بیل ویولا؛
• مارلین دوماس؛
• نان گولدین؛
• سوفی کال؛
• رابرت گابر؛
• تاکاشی موراکامی.

۶. شیوه‌های دیدن

جان برجر منتقد هنری، نویسنده، نقاش و روزنامه‌نگار اهل انگلیس است. او با دید منتقدانه‌ای دوره‌های مخلف هنری را بررسی می‌کند و در تلاش است این نوع نگاه را نیز به مخاطبان هنر بیاموزد. جان برجر توضیح می‌دهد که برای دیدن آثار هنری باید چه نکاتی را در نظر بگیریم تا بتوانیم فارغ از تأثیر تبلیغات و محیط و دانسته‌های پیشین، به درک درستی از اثر برسیم. با مطالعه این کتاب چگونه دیدن آثار هنری و آگاهانه‌دیدن هرآنچه را در دنیای اطرافمان وجود دارد می‌آموزیم. این کتاب پیشنهاد ویژه ما به شماست اگر به دنبال آگاهانه‌زیستن و درک درستی از هنرید.

حیوانات، با زندگی به موازات انسان، امکان رفاقتی را به او می‌دهند که با دوستی عرضه شده از رهگذر مراودات انسانی متفاوت است.

۷. هنر مدرن

نوربرت لینتُن مورخ، منتقد و استاد تاریخ هنر در دانشگاه ساسکس است. او در این اثر هنر مدرن را ویژه تحلیل و بررسی می‌کند. بحث کتاب با زمینه‌های شکل‌گیری هنر مدرن مانند مکاتب فُوویسم، کوبیسم، فوتوریسم، اکسپرسیونیسم شروع می‌شود و در ادامه سایر مکاتب مهم هنر مدرن ازجمله کنستروکتیویسم، دادائیسم، سوررئالیسم، رئالیسم سوسیالیستی، اکسپرسیونیسم انتزاعی، پاپ‌آپ، مینیمال آرت و هنر مفهومی معرفی و تحلیل می‌شوند.

هنر تا پیش از دورهٔ رمانتیسم با هر آزادی که برای خود قائل می‌شد با سنت محورین بزرگی پیوند داشت که خواستگاه آن را هنوز هم گاه «گهواره تمدن» یا تمدن مدیترانه‌ای می‌نامیم.

۸. جهان چگونه مدرن شد؟

کتاب «جهان چگونه مدرن شد؟» بر اساس ماجرایی واقعی نوشته شده است که جهان را به قبل و بعد از خود تقسیم می‌کند. در قرن چهاردهم میلادی، یک منشی که تازه از دستگاه پاپ بیرون آمده بود با توجه به علاقه‌اش به متون قدیمی، به مطالعه و جمع‌آوری آنها مشغول شد. در این جست‌وجوها، کتابی قدیمی به‌نام «در باب طبیعت چیزها» پیدا کرد که نوشته لوکرتیوس، فیلسوف بزرگ روم باستان، بود. این کتاب بعدها بزرگان هنر و علم مانند بوتچیلی، گالیله، داروین و زیگموند فروید را متحول کرد و فعالیت‌های هنری و علمی ‌آنها را به‌سمتی سوق داد که اکنون دنیای مدرن نام دارد. در این اثر می‌بینید که دنیای مدرن چگونه شکل گرفته است. خواندن این کتاب نه‌تنها برای علاقه‌مندان به تاریخ هنر، بلکه برای همه کسانی که به‌دنبال درک بهتر دنیای امروزند ضروری است.

گذراندن زندگی در چنگال دل‌شوره برای مرگ بلاهت محض است. تنها کاری که چنین دل‌شوره و اضطرابی می‌کند آن است که باعث می‌شود زندگی بدون آنکه از آن حظی برده باشیم، ناقص و ناتمام، از کف برود.

۹. نقاشی ایران از دیرباز تا امروز

رویین پاکباز منتقد، نقاش و تاریخ‌نگار ایرانی است که کتاب‌های تألیفی زیادی در حوزه هنر دارد. این کتاب مروری بر تاریخ نقاشی در ایران است. با مطالعه این اثر با نقاشان ایرانی، دوره‌های هنری مختلف و عوامل تأثیرگذار بر شکل‌گیری مکتب‌های هنری آشنا می‌شویم. اگر می‌خواهید بیشتر از هنر نقاشی در ایران بدانید، این کتاب پیشنهاد ما به شماست.

شما بگویید

پژوهش‌های زیادی درباره تاریخ هنر انجام شده‌اند که همه یا بخش‌هایی از تاریخ هنر را بررسی کرده‌اند. در این مقاله، تعدادی از بهترین کتاب‌های این حوزه را معرفی کردیم. شما نیز با نوشتن پیشنهادها و تجربه‌های مطالعاتی خود به کامل‌ترشدن این فهرست کمک کنید.