درک جنبه‌های فرازمانی عاشورا منجر به فهم معارف والای این واقعه می‌شود

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: نشستی دیگر از سلسله نشست‌های تعاملات فلسفی با محور جلد دوم کتاب «اسلام ایرانی» نوشته «هانری کربن» عصر روز دوشنبه 9 مرداد ماه به میزبانی مجمع فلاسفه ایران و با حضور جمعی از اساتید و پژوهشگران فلسفه اسلامی برگزار شد.

بر پایه این گزارش: با توجه به اینکه هشتم مردادماه روز بزرگداشت سهروردی بود و از سوی دیگر این روزها مقارن با ایام محرم و شهادت سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) است، برخی از مباحث طرح شده با سبک و سیاقی علمی و از بُعد فلسفی به مفاهیم عاشورایی اختصاص یافت و سخنرانان این نشست از نقطه نظری متفاوت اقدام به بررسی قیام عاشورا کردند.

آنچه که در ادامه می خوانید گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان از سخنان برخی اساتید حاضر در این نشست است:

دکتر «امیرعباس علی‌زمانی» در این نشست با محور مراتب نگاه معناگرا به عاشورا به ویژه از طریق فلسفه کربن به سخنرانی پرداخت.

استاد فلسفه دین دانشگاه تهران با بیان اینکه انگیزه‌اش از طرح و انتخاب این موضوع به روایتی مربوط می شود که در ابتدای صحیفه سجادیه و در شرح ملاقات‌ متوکل‌ بن‌ هارون‌ با یحیی‌ بن‌ زید آمده است، افزود: برخی حادثه عاشورا و آنچه که به وقوع پیوست را بر اساس مرگ تفسیر می‌کنند در حالی که به نظر می رسد که امام حسین (ع) می خواهد بگوید من برای زنده ماندن قیام کردم.

دکتر علی‌زمانی گفت: به نظرم حادثه عاشورا دقیقا همان جنگی است که به ویژه در چند دهه اخیر میان خیر وشر وجود داشته و نمونه‌اش را دیده‌ایم، اما سوال آن است که نقش ما در این جنگ چیست؟ پاسخ اینکه نقش ما ابدی است چراکه روایت امری ابدی است و اساسا فرق قصه با روایت آن است که روایت در فرازمان اتفاق می افتد و ما در صورتی می توانیم حادثه عاشورا و مفاهیم آن را بفهمیم که جنبه فرازمانی این واقعه را درک کرده باشیم.

وی با اشاره به ماجرای اردوگاه «آشویتس» و اتفاقات سهمگینی که در این مکان رخ داد، تصریح کرد: جالب است که خدا را در آشویتس محاکمه کردند و عده‌ای می‌گفتند خدا کجاست؟ برخی دیگر پاسخ می دادند که خدا هست چون ما زنده‌ایم؛ اشاره ام به این مساله از آن جهت بود که حادثه عاشورا بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) در سخت ترین نقطه تاریخی و با آن مختصات سهمگین به وقوع پیوست، در شرایطی سخت‌تر از دوران حیات رسول گرامی اسلام و حضرت امیر(ع) اما با وجود این وضعیت صعب و سهمگین روایت دقیقا همین جا رخ می دهد و اینکه گفته می‌شود کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا یعنی این جنگ بیشتر بین اهریمن وزشتی ها در مقابل زیبایی ها است که نماینده آن امام حسین (ع) است.

استاد دانشگاه تهران ادامه داد: این درست نیست که عاشورا فقط به مناسک تقلیل داده شود، برخی حوادث بطن زیستی و معرفت نجات بخش دارند، لذا شب آخر امام حسین (ع) وقت می خواهد؛ سوال این است که آن یک شب آیا شب این‌جهانی است یا شب ابدی است؟ وقتی سیدالشهدا(ع) به یاران خود می فرماید که اینان با من کار دارند هرکه می خواهد برود؛ در واقع این جملات به اندازه ای زیبا هستند که هرکسی را به خود جذب می کند.

وی گفت: هانری کربن شیعیان را نامزد مرگ نمی‌داند چرا که آنان حسین (ع) را در ابتدای راه و مهدی(عج) را در انتهای راه قرار دادند. او می گوید: «امام حسین از عمق تاریخ آنها را هُل می‌دهد و از آینده امام مهدی آنها را دعوت می‌کند تا بیایند».

همچنین در ادامه دکتر «انشاء‌الله رحمتی» با اشاره به اهمیت تشریک مساعی در راستای سخن گفتن با مردم و جامعه در قالب جلسات مذهبی گفت: متاسفانه اکنون نازل ترین خوراک‌های فکری به جوانان ارایه می شود و یکی از ضروری ترین کارها آن است که از ظرفیت این مجالس و مباحث استفاده شود چراکه استعدادی که برای فهم معارف ما وجود دارد در حال هدر رفتن است.

این استاد دانشگاه با اشاره به ترجمه خود از کتاب «اسلام ایرانی» هانری کربن اظهار کرد: من در فصل چهارم از جلد دوم این کتاب فصلی تحت عنوان «گشودگی به ساحت قدس» را مورد توجه قرار دادم؛ هانری کربن در مورد عاشورا مباحث اندکی دارد اما چند جمله ارایه کرده که بسیار تعیین کننده است و من بر همین اساس این مساله را بررسی کردم که او اگر می خواست با روش حکمت شیعی واقعه عاشورا و مفاهیم آن را تفسیر کند چه می گفت؛ من بر اساس فهم خود این فصل را نوشتم.

وی ادامه داد: امروز سخت نیاز داریم که واقعه عاشورا و مفاهیم آن را بخوانیم، کربن و مباحث اش بسیار می تواند با ما سخن بگوید و جالب اینکه ادبیات او تاثیرگذار است. در فصل چهارم از جلد دوم این کتاب یکی از اصلی ترین مباحث ختم شدن حماسه پهلوانی به حماسه عرفانی است که تصور می کنم این بحث با روزگار کنونی قرابت و تناسب داشته باشد.

رحمتی افزود: معرفت نجات بخش در اینجا صرفا به معنای استدلال‌ورزی و تحلیل فلسفی نیست، این معرفت نوعی حماسه است و کربن به درستی از آن به حماسه یاد کرده است. در اخلاق فتوت حماسه پهلوانی است اما این کافی نیست بلکه باید تبدیل به حماسه ای در درون و عرفانی شود. حماسه عرفانی وجه معرفت اش بر عمل غلبه دارد و این برای ما مهم است.

این پژوهشگر ادامه داد: هانری کربن در جایی اشاره به این حدیث از پیامبر(ص) می کند که فرمود: « یَا عَلِیُّ إِذَا تَقَرَّبَ اَلْعِبَادُ إِلَى خَالِقِهِمْ بِالْبِرِّ فَتَقَرَّبْ إِلَیْهِ بِالْعَقْلِ تَسْبِقْهُمْ إِنَّا مَعَاشِرَ اَلْأَنْبِیَاءِ نُکَلِّمُ اَلنَّاسَ عَلَى قَدْرِ عُقُولِهِمْ» (:اى على هر گاه بندگان به وسیلۀ عمل نیک به پروردگارشان تقرّب مى جویند،تو با عقلت تقرّب بجو،تا از آنان پیشى بگیرى،ما پیامبران با مردم به اندازۀ خردشان سخن مى‌گوییم)، کربن در ادامه قول منسوب به ابن سینا در مورد حضرت امیر(ع) رامطرح می کند که گفت: «او (حضرت امیر) در میان خلق آن چنان بود که معقول در میان محسوس».

وی در بخش دیگری از مباحث خود در مورد دیدگاه ملاصدرا نسبت به مباحث مطرح شده و نگاه فلسفی او نسبت به موضوع افزود: ملاصدرا در جای جای آثارش به ویژه تفسیرش می گوید: شما اگر اهل عقل بودید حتی گناه هم کردید رستگار می شوید اما اگر اهل معقول نباشید هرچه کار خیر کنید رستگار نمی‌شوید.

رحمتی گفت: در تعلیقه حکمة‌الاشراق، سهروردی بحثی را مطرح می کند بر این مبنا که آیا همه نفوس بعد از مرگ باقی هستند؟ سهروردی در این مورد استدلال می کند که همه نفوس باقی هستند، او عبارتی از ابن سینا را نقل می کند.

این پژوهشگر با اشاره به مفهوم «رکبان الغیب» که اصلاح ابن عربی است، افزود: هانری کربن این اصطلاح را توضیح داده و گویی این اصلاح ترجمه اخلاق فتوت سهروردی است، ابن عربی انسان هارا دو گروه می داند، یک گروه اهل عمل و گروه دیگر اهل نظر، کلیت بحث ابن عربی آن است که معرفتی که ما در این دنیا حاصل می کنیم حتی معرفت معقول، به معنای معرفتی که مشاییان می گویند نیست، هانری کربن در مورد این موضوع نیز بحث دارد و می گوید این معرفت در سایه عقل قدسی به دست می آید. او معتقد است اگر عقل به تنهایی سیر کند به جایی نمی رسد لذا او فلسفه راستین را در سایه یک متن آسمانی می‌داند.

رحمتی ادامه داد: اما سوال این است که در اینجا با کتاب قدسی چه کنیم؟ ابن‌عربی تعبیر کتاب قدسی را بهتر می داند و ذیل آیه « وَمِنۡ ءَایَٰتِهِۦ مَنَامُکُم بِٱلَّیۡلِ وَٱلنَّهَارِ وَٱبۡتِغَآؤُکُم مِّن فَضۡلِهِ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَأٓیَٰتٖ لِّقَوۡمٖ یَسۡمَعُونَ» این اصطلاح را توضیح می دهد. او می گوید خواب در شب و در روز آیت است. بحث رکبان‌الغیب نیز از این جهت برای کربن مطرح می شود و او اشاره به ابن عربی می‌کند. به اعتقاد کربن تاویل عبور دادن است، یعنی عبور دادن از این عالم به عالم دیگر و هنر تاویل این است که بین این دو عالم پل بزند و این تجربه صرفا کار نظری محض نیست بلکه خود یک حماسه است و کاری است که تمام وجود ما را درگیر می کند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: در روایتی از رسول خدا نقل شده است که فرمود: « مرحبا به قومى که جهاد اصغر را به انجام رسانده ‏اند، و جهاد اکبر بر ایشان باقى است. گفتند: اى پیامبر خدا، جهاد اکبر چیست؟ فرمود جهاد با نفس»، کسانی چون سهروردی، ابن عربی و کربن نمی گویند باید به تهذیب نفس بپردازید بلکه معتقدند باید وارد این حماسه شوید و ببینید که اینجا واقعار کارزار است. گویی که هدف پیامبران این است که ما را از این خواب بیدار کنند و اگر از این فرصت حیات استفاده نکنیم به نظر ملاصدرا به لحاظ عالم عقل هالک هستیم.

این گزارش می افزاید: در ادامه دکتر «غلامرضا ذکیانی» با اشاره به جلد اول از کتاب اصول کافی اظهار کرد: من کار کلینی را یک نمونه برجسته می دانم. نخستین کتاب حدیثی ما «عقل و جهل» نام دارد و این اسم به شدت بامسمایی است و عقلی که اهل بیت (ع) بر آن تاکید کردند و کلینی آن را در اولین کتابش آورده است بسیار جالب توجه است. در اندیشه ائمه اطهار عقل اهمیت والایی دارد.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه جامعه دانشگاهی و حوزوی ما به شدت تحت تاثیر عقل دکارتی است، افزود: بر خلاف آنچه که در فلسفه ما معروف شده است جهل در مقابل علم و فقدان علم نیست، در فرازی از خطبه 17 حضرت امیر (ع) در نهج البلاغه افراد به چند دسته تقسیم می شوند و در جایی به ضلال اشاره کرده و از کسى سخن مى گوید که در جهل غوطه ور است اما خود را عالم می داند؛ چنین فردی با همین جهالت ها می خواهد مردم را به دنبال خود بکشاند. او آرا خود را در کتاب هایش حمل می کند. بنابراین کلمه عالم در نهج البلاغه قابل تامل است.

پایان پیام/248