جنگنده‌های اف 16؛ جنگ روانی با اثربخشی محدود

با توجه به مهارت‌های فعلی اوکراینی‌ها این آموزش ممکن است بین 5 تا 8 ماه طول بکشد. چنین امری نشان می‌دهد که آمریکا نگاهی بلند مدت به بحران اوکراین دارد و خواهان تداوم نبرد با روسیه است. در این بین مسئله کارآمدی جنگنده‌های اف 16 و میزان تأثیرگذاری آن‌ها بر تقابل با روسیه نیز بسیار حائز اهمیت است.

از سوی دیگر جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، در جریان اجلاس گروه 7 که در ماه مه 2023 برگزار شد، اعلام کرد که خلبانان اوکراینی مجاز به آموزش جنگنده‌های اف 16 هستند. آمریکا به موازات این مجوز، از تشکیل ائتلافی با حضور 11 کشور به رهبری هلند و دانمارک رهبری برای آموزش خلبانان اوکراینی به منظور استفاده از جنگنده‌های اف 16 خبر داد که شامل آموزش خدمه پشتیبانی و تعمیر و نگهداری نیز می‌شد. همچنین رسانه‌های غربی فاش کردند که قرار است یک مرکز آموزشی نیز در رومانی افتتاح شود. در خلال بازدید زلنسکی از آتن در 21 آگوست 2023 اعلام شد که یونان هم در آموزش خلبانان اوکراینی شرکت خواهد کرد.

ایالات متحده امریکا با اعلام رسمی خبر آموزش کامل خلبانان اوکراینی برای پرواز و نگهداری از جنگنده‌های اف 16، عملاً مجوز تحویل آن‌ها به اوکراین را به دانمارک و هلند اعطا کرد. این امر پس از سفر ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین به دو کشور اروپایی در آگوست 2023 صورت گرفت که منجر به توافق میان طرفین مبنی بر دریافت در مجموع 61 فروند جنگنده‌ اف 16 (42 فروند از هلند و 19 فروند از دانمارک) شد.

در همین راستا، نروژ در 24 آگوست 2023 اعلام کرد که قصد دارد جنگنده‌های اف 16 را در اختیار اوکراین قرار دهد تا پس از دانمارک و هلند سومین کشوری باشد که با تحویل این جنگنده‌ها به اوکراین موافقت می‌کند.

ظاهراً هدف اعلامی غرب برای ارسال جنگنده‌های اف 16 به اوکراین، کشاندن روسیه به میز مذاکره است. در واقع آمریکا و اروپا از طریق چنین اقدامی خواهان به وجود آوردن شرایطی هستند که مسکو ناگزیر به نشستن بر سر میز مذاکره و پذیرش آتش بس برای توقف جنگ شود. این در حالیست که مسکو از ابتدا اعلام کرده که آماده انجام مذاکره است اما این درخواست روسیه هر بار توسط مقامات اوکراینی یا طرف‌های غربی رد شده است. به این ترتیب آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی با ارسال جنگنده‌های اف 16، هدفی را دنبال می‌کنند که روسیه با آن هیچ مخالفتی ندارد و بارها آمادگی خود را برای انجام مذاکره اعلام کرده است.

با این اوصاف کاملاً واضح است که هدف اصلی غرب از ارسال جنگنده‌های اف 16 به اوکراین، صرفاً به وجود آوردن شرایطی نیست که در آن مذاکره شکل گیرد بلکه هدف اصلی، وارد کردن ضربات سخت به روسیه است. اوکراین مدت‌هاست که خواستار ارائه جنگنده‌های اف 16 شده است و دائماً این استدلال را مطح می‌کند که برتری هوایی بر روسیه تنها راه برای مقابله با مسکو است. ظاهراً ارزیابی‌های غربی نیز نشان می‌دهد که جنگنده‌های اف 16 می‌توانند نیروی هوایی اوکراین را که عمدتاً از جنگنده‌های زمان شوروی برخوردار است، تقویت کند. به نحوی که ممکن است تقویت ناوگان نظامی هوایی اوکراین موجب بازدارندگی روسیه چه در درگیری کنونی و چه در درگیری‌های احتمالی در سال‌های آینده شود. به‌ویژه که جنگنده‌های اف 16 دارای ویزگی های تهاجمی هستند و می‌توانند اهدافی را در عمق خاک روسیه مورد هدف قرار دهند.

زیرا این جنگنده‌ها می‌توانند به سادگی توسط موشک‌های زمین به هوای روسیه سرنگون شوند. همچنین جنگنده‌های اف 16 در برابر سامانه‌های پدافند هوایی روسیه "اس-300" و "اس-400" و در برابر "میگ 31" و "سوخو-35" به شدت آسیب پذیر خواهند بود. چنانکه تا کنون سامانه اس400 موفق شده بسیاری از هواپیماها و موشک‌های بالستیک پرتاب شده از اوکراین را ساقط کند. این سامانه توانایی شناسایی اهداف هوایی در فاصله 600 کیلومتری و هدف قرار دادن حدود 80 هدف را به طور همزمان دارد. بنابراین بر خلاف جنگ روانی غرب، جنگنده‌های اف 16 یک سلاح جادویی نخواهند بود که معادلات را در میدان‌ جنگ تغییر دهند.

در عین حال با وجود تبلیغات روانی غرب و اوکراین درباره موافقت واشنگتن مبنی بر اجازه عرضه جنگنده‌های اف 16 به کی‌یف ، این مسئله با موانع و محدودیت‌های متعددی مواجه است. در وهله نخست باید توجه داشت که یک دوره زمانی نسبتاً طولانی باید صرف آموزش خلبانان اوکراینی برای استفاده از جنگنده‌های اف 16 شود. ضمن آنکه برنامه تحویل این جنگنده‌ها تا سال 2025 ادامه خواهد داشت. چنانکه مته فردریکسن، نخست وزیر دانمارک، تأکید کرده که در اوایل سال 2024 حدود 6 فروند جنگنده اف 16 به اوکراین ارسال خواهد شد و سپس هشت فروند دیگر در سال 2025 منتقل خواهند شد.

همچنین مشکلاتی در رابطه با صلاحیت و آموزش خلبانان اوکراینی برای پرواز با این جنگنده‌ها وجود دارد که نیاز به مهارت‌های رزمی خاص و دانستن زبان انگلیسی دارد. منابع آمریکایی اشاره کرده‌اند که کی‌یف تنها 8 خلبان جنگنده را شناسایی کرده که می‌توانند به صورت روان، انگلیسی صحبت کنند. بی‌تردید این تعداد خلبان برای ایجاد یک اسکادران هوایی بسیار کم است. به همین دلیل خلبانان دیگر برای یادگیری زبان انگلیسی به بریتانیا اعزام شده‌اند. این در حالیست که یادگیری زبان می‌تواند حداقل یک فرایند یک ساله را در بر گیرد.

مشکل دیگر اوکراین در دریافت جنگنده‌های اف 16، فقدان زیرساخت‌های لازم فرودگاهی است. زیرا این جنگنده‌ها در بسیاری از موارد برای عملیات به باندهای زنجیره‌ای و پایگاه‌های مرکزی و همچنین خدمات لجستیکی مانند زنجیره‌های تأمین، مراحل نگهداری و زیرساخت‌های خاص نیاز دارند. این در حالیست که آماده‌سازی زیرساخت‌ها برای دریافت جنگنده‌های اف 16، هم زمان بر است و هم نیاز به سرمایه گذاری دارد.

این روند نشان می‌دهد که جنگنده‌های اف 16 در کوتاه مدت هیچ تاثیری بر توازن قوا در میدان نبرد نخواهند داشت. ضمن آنکه ممکن است پیش از دستیابی اوکراین به جنگنده‌های اف 16، سرنوشت نهایی بحران اوکراین رقم بخورد. در عین حال تأسیسات زیربنایی برای فرود این جنگنده‌ها در اوکراین می‌توانند پیش از رسیدن آن‌ها کاملاً از بین بروند. چنانکه سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه تاکید کرده که "اف 16 در صورت ارائه به اوکراین، هدف قانونی برای مسکو خواهد بود". همچنین سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در یک مصاحبه مطبوعاتی اعلام کرد که "جنگنده‌های اف 16 در صورت تحویل به اوکراین، از سوی مسکو به عنوان یک تهدید هسته‌ای تلقی می‌شوند. زیرا روسیه نمی‌تواند توانایی این هواپیماها برای حمل تسلیحات هسته‌ای را نادیده بگیرد."

در حالی که واشنگتن حتی با ارسال بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین نیز نتوانست تغییری در نتیجه ضد حمله کی‌یف علیه مسکو دهد، اینک با جنگ روانی و تبلیغات گسترده درباره جنگنده‌های اف 16 قصد دارد به حمایت از اوکراین و تقابل با روسیه ادامه دهد. با این حال مجموعه‌ای از موانع انسانی و فنی بر سر راه بهره مندی اوکراین از این جنگنده‌ها وجود دارد که می‌تواند بهره برداری از آن‌ها را به سال آینده موکول کند. قاعدتاً این فاصله زمانی یک فرصت بی‌نظیر خواهد بود تا مسکو گزینه‌های خود را برای پاسخ به این تشدید تنش از سوی غرب، سامان دهد. نابودی کامل زیرساخت‌ها و تأسیسات هوایی اوکراین و یا هدف قرار دادن محموله‌های تسلیحاتی کشورهای غربی، می‌توانند در میان گزینه‌های روسیه جا داشته باشند.