آداب و رسوم شب یلدا

با توجه به اهمیت بالای شب یلدا برای ایرانیان، در این مطلب قصد داریم در مورد سنت‌های این شب اطلاعاتی به شما عزیزان ارائه دهیم. با ما همراه شوید.

تاریخچه و معنای شب یلدا

یلدا در زبان سرایی به معنای تولد و زایش بوده، اما تاکنون مشخص نشده که این واژه چگونه به زبان فارسی وارد شده است. شب یلدا، به عنوان شب چله نیز شناخته می‌شود و در میان ایرانیان محبوبیت بسیار زیادی دارد. علت نام‌گذاری شب چله این است که از فردای آن، چله بزرگ زمستان آغاز می‌شود. شعر شب یلدا و شاهنامه خوانی، فال حافظ، خوراکی‌های متنوع و آتش بازی مهم‌ترین آداب و رسوم این شب هستند.

برخی از باستان شناسان و تاریخ دانان بر این باورند که تاریخ شب چله، به هفت هزار سال قبل باز می‌گردد. از همین رو با وجود این که می‌دانیم شب یلدا از گذشته‌های بسیار دور تاکنون وجود داشته است، اما قدمت دقیق آن مشخص نیست. باستان شناسان تنها می‌توانند از روی نقوش و طرح‌هایی که بر ظروف قدیمی حک شده است، این تاریخ را حدس بزنند. آن‌ها با بررسی‌های دقیقی که انجام داده‌اند، آیین مربوط به شب یلدا را تا ۷ هزار سال قبل، ردیابی کرده‌اند.

با وجود تمامی این صحبت‌ها، جشن شب یلدا از سال ۵۰۲ قبل از میلاد به رسمیت شناخته شد و آن را در میان تقویم ایرانیان ثبت کردند. این تقویم برگرفته از گاه‌شماری مصری‌ها و بابلی‌ها بود و در زمان داریوش یکم، به عنوان تقویم رسمی ایرانیان باستان، به شمار می‌رفت.

دلایل برگزاری شب یلدا

روایت‌های مختلفی از دلایل برگذاری شب یلدا وجود دارد که براساس باور‌های کهن ایرانی از شناخت رویداد‌های کیهانی و اسطوره‌ها شکل گرفته‌اند. قصه‌های شیرینی که امید را در دل افراد روشن می‌کنند تا نیروی کافی برای ادامه زندگی را داشته باشند. در ادامه معروف‌ترین این داستان‌ها را برای شما بازگو می‌کنیم:

روایت اول: پیروزی نور بر تاریکی

روایت پیروزی نور بر ظلمت، یکی از اصلی‌ترین دلایل جشن گرفتن شب یلدا در بین ایرانیان است. در دوران باستان، بیشتر افراد در ایران مشغول به دامپروری و کشاورزی بودند. تغییرات آب و هوایی تأثیر بسیار زیادی روی کسب و کار آن‌ها می‌گذاشت و مردم با مشاهده تغییرات آب و هوایی و شب روز، فصل‌ها را درک می‌کردند.

مردم باستان تأثیرات مهم نور و تاریکی را بر روی زندگی و کسب و کار خود احساس می‌کردند. با توجه به این تغییرات، بدین نتیجه رسیده بودند که نور خورشید، نماد نیکی، آفریدگار و زندگی تازه است؛ در مقابل، شب را نمادی از اهریمن میدانستند. با توجه به اینکه یلدا آخرین شب فصل پاییز و بلندترین شب سال است، آن را جشن می‌گرفتند؛ چرا که فردای شب یلدا، روز‌ها طولانی‌تر شده و میزان بارش نیز افزایش می‌یافت.

روایت دوم: شب تولد خورشید (مهر و میترا) و آغاز خلقت

آیین میترائیسم یا مهر، قبل از دین زرتشت در میان ایرانیان رواج داشت. میترا از خدایا هند و ایرانی‌ها به شمار می‌رود و در این آیین مردم میترا (مهر) را پرستش می‌کردند. خورشید نماد ظاهری برای میترا است و مهرپرستان شب چله را شب تولد میترا می‌دانند. آن‌ها معتقدند که با تولد میترا، شب دراز و سرد به پایان می‌رسد و خورشید به زندگی مردم می‌تابد.

آداب و رسوم شب یلدا در شهر‌های مختلف ایران

برخی از آداب و رسوم در تمام ایران مشترک بوده و از گذشته‌های دور تا کنون، هیچ تغییری نداشته است، اما نکته بسیار زیبا و دلپذیری که در مورد شب یلدا در ایران وجود دارد این است که در شهر‌های مختلف ایران، مردم این جشن را به شیوه‌های مختلفی برگزار می‌کنند. در ادامه شما را با رسم و رسوم چند شهر مختلف آشنا می‌کنیم.

آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی

در میان تمام شهر‌ها و استان‌های ایران، آذربایجان شرقی و غربی، رسوم بسیار زیبا و جالبی در شب یلدا دارند. در این دو استان به هندوانه شب یلدا "چیلله قارپیزی" می‌گویند و متعقدند با خوردن این هندوانه، بدن افراد در برابر بیماری‌ها و سرمای زمستان مقاوم می‌شود. علاوه بر این، افراد زیادی بعد از شب یلدا پوست میوه را در آب روان می‌اندازند و معتقدند که این رسم، برایشان خوش یمن است.

چهار محال و بختیاری

در چهار محال و بختیاری تمام افراد یک خانواده به دور کرسی جمع می‌شوند و شعر‌های باستانی از شاعران ایرانی را می‌خوانند. برخی از بزرگان در این شب به مقایسه اشعار حافظ و مولانا و شاعر‌های دیگر می‌پردازند. کدو تنبل آب پز و آش کشک، محبوب‌ترین غذا‌های شب یلدا در چهارمحال و بختیاری هستند.

تفاوت آداب و رسوم شب یلدا در ایران و سایر کشور‌ها

رسم و رسوم شب یلدا در کشور‌های دیگر نیز وجود دارد. از جمله این کشور‌ها می‌توان به ژاپن، اسکاتلند، آفریقا، تاجیکستان، روسیه، پاکستان، بولیوی، افغانستان، اکوادور و پرو اشاره کرد. در این میان شب یلدا در ایران و افغانستان تا حد زیادی به یک شکل است.

در کشور‌های دیگر نیز افراد برای برگزاری شب یلدا به دور هم جمع می‌شوند، اما آیین، سنت‌ها و مواد غذایی در هر کدام از کشور‌ها با هم تفاوت دارد. برای مثال در کشور پرو، بولیوی و اکوادور، مردم به بالای کوه می‌روند تا به خورشید نزدیک شوند و به صورت نمادین، به دور خورشید طناب می‌پیچند.

جمع بندی

شب یلدا یکی از زیباترین جشن‌های باستانی در ایران و برخی از کشور‌های همسایه مانند تاجیکستان و افغانستان است. در این شب، اعضای یک خانواده و اقوام نزدیک، به دور هم جمع می‌شوند و آن را جشن می‌گیرند. آداب و رسوم شب یلدا در ایران و برخی از کشور‌ها به هم شباهت دارند، اما تفاوت فرهنگی باعث می‌شود تا هر کشور به نوعی خاصی شب یلدا را برگزار کند.